Stosunki Polsko Krzyżackie

Krzyżacy to powszechnie przyjęta w Polsce nazwa niemieckiego zakonu rycerskiego. Powstał on w toku walk krzyżowych w 1190 roku ze zorganizowanego w Króleswie Jerozolimskim,bractwa szpitalnego do pielęgnowania chorych i rannych w Palestynie.Jego oficjalna nazwa brzmiała "Zakon Braci Szpitala Niemieckiego Najświętszej Marii Panny W Jerozolimie". W roku 1198 przekształcono go w zakon rycerski. Feudałom niemieckim chodziło o stworzenie odpowiednika zakonu Joannitów i Templariuszy.Ich cechą charakterystyczną były noszone przez nich białe,długie płaszcze z czarnymi krzyżami.
Kontakty między Polską a Zakonem zaczęły się, kiedy to w dobie rozbicia dzielnicowego w Polsce, książę Konrad Mazowiecki znalazł się w uciążliwym sąsiedztwie Prusów. Ze względu na to, że nie mógł dać sobie z nimi rady, poradzono mu by sprowadził do swojego księstwa bezrobotny podówczas zakon,sprowadzony wówczas do Europu przez króla węgierskiego Andrzeja do powracania Połowców. Przejściowo zajmował południowo-wschodnie ziemie Pańatwa Węgierskiego.Król jednak zorientował się, że krzyżacy stają się groźną potęgą militarną i dążą do wydostania się spod jego wpływów. Sytuację zakonu uratował książę K. Mazowiecki, który sprowadził krzyżaków do swojego księstwa i nadał im ziemię chełmińską. Zadaniem i misją krzyżaków było nawracanie pogańskich jeszcze Prusów.
„W imię świętej niepodzielnej Trójcy, Ja Konrad, z bożego miłosierdzia książę Mazowsza i Kujaw, podaję do wiadomości, że z uwagi na nagrodę niebieską i zbawienie duszy mojej oraz dla obrony wiernych, za zgodą Agafii, żony mojej i synów swych: Bolesława, Kazimierza, Ziemowita i Ziemysława, nadałem Marii św. i braciom Zakonu Niemieckiego całe terytorium chełmińskie niepodzielnie ze wszystkimi przynależnościami od tego miejsca, gdzie Drwęca opuszcza granicę Prus, wzdłuż rzeki aż do Wisły, a Wisłą aż do Ossy i biegiem Ossy aż do granic Prus, na wieczyste posiadanie z całym pożytkiem i z wszelką wolnością.
Obiecałem też, że gdyby ktokolwiek pomienionyn braciom czynił przeszkody w posiadaniu tej ziemi, to ja z całą mą potęgą będę ich bronił. Owi bracia przyrzekli też mnie i wszystkim moim dzieciom, że z całą wiernością wraz z nami walczyć, będą każdego czasu stosownie do woli bożej i wedle swej mnożności przeciw wrogom Chrystusa i naszym, mianowicie przeciw wszystkim poganom, a czynić to będą bez jakiegokolwiek podstępu lub fałszu, nawet gdyby tylko jeden z nich pozostał przy życiu. Świadkami tego nadania przyrzeczeń są: Michał, biskup kujawski, Chrystian, biskup Prus, Pakosław, starszy, komes Dzierżykraj i inni".
Teoretycznie rzecz biorąc ziemie podbite przez Krzyżaków miały się znaleźć we władzy księcia Mazowieckiego, Krzyżacy jednak sfałszowali dokument i podsunęli go do podpisu papieżowi. Podbój Prusów trwał do 1283 r. Na zajętych terenach Krzyżacy utworzyli silne i dobrze zagospodarowane państwo. Należy podkreślić, że podbój krzyżacki prowadzony był stosunkowo słabymi i skromnymi siłami. Przewagę zapewniała technika, organizacja, dyscyplina.W XIII wieku nie byli oni jeszcze zagrożeniem dla naszego kraju, a nawet uchodzili za sojuszników w walkach z najazdem mongolskim. Sytuacja zmieniła się dopiero na początku XVIw.
W 1308 roku w Gdańsku,kiedy to sędzia Bogusz broniąc się przed Brandenburczykami poprosił Zakon o pomoc.Krzyżacy po oswobodzeniu Gdańska sami na niego napadli i spalili całe miasto, następnie zajęli całe Pomorze Gdańskie. Następnie zażądali od Łokietka takiej zapłaty, której wielkość przekraczała nie tylko możliwości księcia, ale również wartość zajętych ziem. Jednocześnie zaproponowano mu,że gdyby chciał się zrzec praw do Pomorza, to oni sami chętnie mu zapłacą.Łokietek odrzucił propozycję. Natomiast krzyżacy, by umocnić swoją pozycję prawną odkupili od Brandemburczyków ich prawa, oczywiście za odpowiednio niższą cenę. Król całą sprawę oddał do sądu papieskiego. Odbył się proces w Inowrocławiu ( 1320/1321 r.).który to Łokietek wygrał.Zakon został skazany na zwrot zagarniętych ziem i na zapłacenie odszkodowania, ale wnieśli oni apelację do Rzymu i tam z przyczyn formalnych wykonanie wyroku zawieszono. Nie mogąc wygrać drogą prawną, Łokietek postanowił odzyskać Pomorze drogą militarną.
W 1329 doszło po raz kolejny do konfliktu z Krzyżakami sprzymierzonymi z Janem Luksemburczykiem. Ogólnie rzecz ujmując można uznać,że w latach 1327-1332 trwała wojna pomiędzy Łokietkiem ,Janem Luksemburskim i Zakonem Krzyżackim.W 1331 roku nastąpił najsilniejszy atak wojsk Krzyżackich i Czech na Polskę. Łokietek zdołał go odeprzeć, odniósł też pierwsze, ważne dla polskiego rycerstwa, zwycięstwo nad Zakonem w I bitwie pod Płowcami (rozegrana po kilku godzinach II bitwa zakończyła się niestety porażką).W roku następnym Krzyżacy zajęli Kujawy i Łokietek był zmuszony zawrzeć z nimi rozejm.Podpisano go 2.III 1332 roku,i miał on obowiązywać do Zielonych Świąt 1333 roku. Przedłuzono go jednak.Dopiero w 1343 zawarto pokój wieczysty w Kaliszu.Na mocy tego rozejmu Polacy stracili Pomorze Gdańskie i Ziemię Chełmińską.Przez dłuższy czas po podpisaniu „kontraktu” nie dochodziło do otwartych konfliktów polsko-krzyżackich. Jednakże z jednej strony Polacy, szczególnie Wielkopolanie, dostrzegali w jego istnieniu zagrożenie ze strony państw niemieckich (Zakon był księstwem ówczesnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu niemieckiego) oraz nie mogli pogodzić się z utratą Pomorza, z drugiej strony zaś Zakon odkupił od Brandenburczyków Nową Marchię i starał się odciąć Polskę również od Pomorza Zachodniego. Panował więc stan "zimnej wojny”.Oficjalnie Zakon Krzyżacki przypomniał o sobie dopiero 1409 roku kiedy rozpoczęła się kolejna wojna .15 lipca 1410 roku pod Grunwaldem doszło do decydującej walki między Polską a Krzyżakami. Bitwę tę wygrali Polacy,jednak nie wykorzystali oni tego zwycięstwa i nie pokonali ostatecznie Zakonu,który po tej klęsce już nigdy nie odzyskał dawnej świetności Pokój podpisano w 1.II.1411 roku w Toruniu. Warunki tego pokoju nie odwzorowują jednak ogromu zwycięstwa-Polska dostała tylko ziemię dobrzyńską..Jagiełło jeszcze kilkakrotnie prowadził działania wojenne przeciwko Krzyżakom, korzystając m.in. z poparcia czeskich husytów, których wódz, Jan ika z Trocnova, walczył już pod Grunwaldem na czele czeskiej piechoty po polskiej stronie. Jednak wojny te, poza zniszczeniami, nic nie zmieniły. Zakon bronił się w swych potężnych twierdzach, nie próbując szukać rozstrzygnięć w bitwach.
W 1454 roku Prusy na swoją prośbę zostały włączone do Polski to wywołało następną wojnę z Krzyżakami.Trwała ona aż trzynaście lat.Jest nazywana „Wojną Trzynastoletnią”(1454-1466)Zaczęła się ona dla Polski dość niepomyślnie, bowiem szlachta zebrana na pospolitym ruszeniu zażądała przywilejów, które zresztą uzyskała tzw.”Przywilej Cerkwicki”, a następnie poniosła klęskę w bitwie pod Chojnicami ( 18.IX.1454 r.).
Warto wspomniec również,że wojna ukazała nieprzydatność pospolitego ruszenia jako siły militarnej.W międzyczasie bowiem w sztuce i sposobach wojowania zaszły duże zmiany.Zmienił się również sposób wojowania.Trzeba też podkreślić,że cała Wojna Trzynastoletnia w gruncie rzeczy toczyła się w oparciu o zasoby finansowe:Gdańska, Elbląga i Torunia.Przełom militarny w wojnie nastąpił we wrześniu 1462 roku ,kiedy wojska zaciężne w służbie polskiej odniosły zwycięstwo w Świeciu koło jeziora Żarnowieckiego. W następnym roku ,1463 flota polska odnosiosła kolejne zwycięstwo,tym razem w bitwie na Zalewie Wiślanym (połączone floty Gdańska i Elbląga )Następnie Polskie siły pobiły wojska zakonne pod Gniewem i zdobyły Chojnice,odcinając drogę lądową posiłkom dla Krzyżaków z Europy Zachodniej..Polacy wygrali.W 1466 roku został więc podpisany II Pokój Toruński,gdzie nastąpił podział państwa krzyżackiego:Pomorze Gdańskie, zachodni pas Prus z Malborkiem i Elblągiem oraz Warmia i Ziemia Chełmińska wróciły bezpośrednio do Polski otrzymując nazwę Prus Królewskich. Reszta ziem zakonu tzn. wschodnia część Prus pozostała przy Krzyżakach jako lenno polskie.(Prusy krzyżackie) Na mocy tego rozejmu Krzyżacy stali się księstwem świeckim i lennikiem polskim.
Po dwustu latach walki Polska ostatecznie pokonała Zakon.
„I ja,piszący te kroniki,czuję niemałą pociechę z ukończenia wojny pruskiej,odzyskania krajów z dawna od Królestwa Polskiego odpadłych i przyłączenia Prus do Polski.Bolało mnie to bowiem,że Królestwo Polskie szarpane było dotąd i rozrywane od rozmaitych ludów i narodów.Teraz szczęśliwym mienię i siebie,i swoich współczesnych,że oczy nasze oglądają połączenie się krajów ojczystych w jedną całość,a szczęśliwszym byłbym
jeszcze,gdybym doczekał odzyskania za łaską Bożą zjednoczenia z Polską Śląska,ziemi lubelskiej i słupskiej.”
(Jan Długosz,Kroniki)
Podsumowując temat dochodzę do wniosku, że rezultatem tej długiej i ciężkiej walki z Zakonem było odzyskanie przez Polskę Pomorza Gdańskiego, a także rozciągnięcie zwierzchnictwa politycznego nad „ Koniem Trojańskim”, jakim okazał się Zakon -najgroźniejszy przez II wieki sąsiad Państwa Polskiego.Fakt ten miał dla Polski ogromne znaczenie polityczne. Jednocześnie otwarcie przez nią możliwość nieskrępowanego handlu poprzez Gdańsk przyczyniło się do rozwoju gospodarczego Polski. I powtórzmy za Janem Długoszem który w 1466 roku powiedział :
„I zwyciężyła wtedy prawda, chociaż przez kilka wieków ukrywana w pomroce, i wyświeciło się dowodnie, co Krzyżacy różnymi wybiegami, fałszem i pozorami starali się uczynić wątpliwe, do kogo należeć miały ziemie pomorska, chełmińska i michałowska. I ziemie te, o które toczyła się walka przez lat dwieście, przyznane zostały słusznie królestwu polskiemu [...]'
(Jan Długosz,Kroniki)


Bibliografia:
Zbigniew Szpetycki„Historia.Średniowiecze”-Podręcznik dla kasy I Gimnazjum,Warszawa 2000
M.Biskup, „Grunwaldzka bitwa”, Warszawa 1990
Państwowe Wydawnictwo Naukowe „Dzieje Polski”,Warszawa 1988