Polska za panowania Sasów

Tuż po koronacji August II rozpoczął realizację powziętego pierwotnie planu zdobycia Mołdawii na Turkach. Moment ataku był dobrze obrany, jako że słabł właśnie opór Turcji przeciwko państwom Świętej Ligi. Zawiodło niestety współdziałanie między wojskami saskimi i polskimi. W rokowaniach pokojowych, kończących podjęte przez Sobieskiego zmagania z Turcją, udało się jedynie odzyskać Ukrainę oraz Podole z Kamieńcem. Pokój w Karłowicach, zawarty w styczniu 1699 roku pomiędzy państwami Świętej Ligi i Turcją, ustalił ostatecznie granicę polsko turecką.
Fiaskiem zakończył się także zamiar wzmocnienia władzy monarszej w Polsce. Szlachta, oburzona gwałtami stacjonujących w Rzeczypospolitej wojsk saskich, wymogła na Auguście wydalenie jego armii z polskiego terytorium.
Sejm w 1699 roku nie przyniósł również postulowanych przez stronnictwo króla reform ustrojowych.
Zakres czasowy panowania dynastii Sasów
Od 1697 roku do 1763 roku
Pocz. Panowania Augusta II koniec panowania Augusta III


Polityka zagraniczna.

W 1699 roku August II zawarł sojusz z Danią, Rosją i Brandenburgią przeciwko Szwecji. Inicjując w ten sposób powstanie Ligi Północnej, włączył się do trwającego od połowy XVI wieku konfliktu o panowanie nad Bałtykiem. Król miał na widoku dwa związane ze sobą cele: korzyści terytorialne kosztem zmierzchającej już potęgi szwedzkiej oraz budowę absolutnej monarchii w Saksonii i w Polsce. Podstawę dla absolutyzmu Wettinów stanowiłoby dziedziczne księstwo w Inflantach. Prowincja ta, utracona niegdyś przez Polskę na rzecz Szwecji, miała kluczowe dla Europy Środkowo-Wschodniej znaczenie gospodarcze i strategiczne. Odzyskanie całych Inflant dla Rzeczypospolitej było warunkiem stawianym kolejnym królom polskim w pacta conventa. Przyjął go, wraz z warunkiem odzyskania i innych utraconych ziem, również August II. Wojna rozpoczęta saskim atakiem na Inflanty w lutym 1700 roku miała zadecydować o tym czy nadal Szwecja, czy też unia sasko-polska odgrywać będzie główną rolę nad wschodnim Bałtykiem.
Traktat sojuszniczy ze Szwecją, podpisany w Warszawie w 1705 roku, całkowicie podporządkowywał Rzeczpospolitą Karolowi XII, oddawał najeźdźcą Kurlandię i nakazywał Polakom zrzeczenie się pretensji do Inflant. Bałtyk zamknięty został w kleszczy imperium szwedzkiego sięgającego teraz poprzez uzależnioną Polskę do granic tureckich.
Przebieg konwokacji po śmierci Augusta II w lutym 1733 roku przekreślił od razu rachuby Wiednia i Petersburga.

Po doświadczeniach wojny północnej i niefortunnym panowaniu Augusta II szlachta była wrogo nastawiona do obcych kandydatur. Sejm konwokacyjny przyjął wniosek interrexa, prymasa Teodora Potockiego, odsuwający wszystkich cudzoziemców od tronu polskiego. Tym samym upadła portugalska kandydatura dworów cesarskich. Sejm ograniczył również polityczne prawa protestantów,
tzw. dysydentów, odbierając im możliwość zasiadania w sejmie, trybunale i wszystkich urzędach cywilnych. Duch ksenofobii, nienawiści do obcych, szczególnie do Niemców, sprzyjał kandydaturze Leszczyńskiego, który został obrany królem. W tej sytuacji Rosja i Austria zdecydowały się poprzeć kandydaturę syna Augusta Mocnego, elektora Fryderyka Augusta II. Udzieliły mu pomocy militarnej i w październiku 1733 roku doprowadziły do jego elekcji. Leszczyński musiał opuścić Polskę. Król pruski, dla którego odbiór Wettina był szczególnie niekorzystny, zerwał przymierze w dworami cesarskimi. Na wieść, że Rosja i Austria występują zbrojnie przeciw Leszczyńskiemu, Francja wypowiedziała im wojnę. Nazwano ją „wojną sukcesyjną” (1733-1735), ale prawdziwym celem rządu Ludwika XV była nie tyle obrona praw Leszczyńskiego, co chęć zdobycia terytoriów w Rzeszy Niemieckiej i Włoszech.


Polityka wewnętrzna

Przystąpienie Augusta II do wojny ze Szwecją bez zgody sejmu pogłębiło jeszcze istniejący w Rzeczypospolitej konflikt wewnętrzny. Na Litwie, gdzie Sapiehowie nie uznawali władzy Augusta II doszło do wojny domowej. Sapiehowie uciekli się pod protekcję Szwecji, ich przeciwnicy na własną rękę związali się z Rosją. Wraz z uderzeniem armii Karola XII na Polskę i zajęciem głównych miast Korony zapoczątkowany na Litwie podział objął całą Rzeczpospolitą. Polska, nie biorąc oficjalnie udziału w wojnie, stała się nie tylko jej teatrem i zapleczem, ale i sama pogrążyła się w wojnie domowej.
Okupacja Saksonii przez Szwedów pociągnęła za sobą we wrześniu 1706 roku abdykację Augusta II w Rzeczypospolitej na rzecz Leszczyńskiego. Powiększyło to – zgodnie z intencją Karola XII – panujący w kraju chaos polityczny. Rozłam między „Sasa i Lasa”, tj. sojuszników Piotra I i Karola XII, wreszcie ogłoszenie aktu bezkrólewia przez konfederatów sandomierskich po abdykacji Augusta uniemożliwiły Polsce wyciągnięcie jakichkolwiek korzyści z decydującego zwrotu w rosyjsko-szwedzkiej kampanii wojennej.
Wojska Piotra I wkroczyły na Litwę, a poseł carski podyktował pod koniec 1716 roku warunki pokoju między królem i szlachtą. Podpisany w Warszawie traktat „pacyfikacyjny” przyjęto na jednodniowym sejmie w dniu 1 lutego 1717 roku. Przejść on miał do historii jako sejm „niemy”, ponieważ w obawie przed jego zerwaniem nie pozwolono nikomu zabrać głosu. Postanowienia sejmu „niemego” oznaczały faktyczną klęskę dotychczasowej polityki Augusta II.


Umacniały zasadnicze elementy ustroju Rzeczypospolitej, przekreślając tym samym nadzieje króla na przekształcenie personalnej unii sasko-polskiej w unię realną. Reformatorsko nastawiona szlachta odnosiła połowiczny sukces. Ukrócona została samowola hetmanów, sprawy wojska i skarbu powróciły w ręce państwa. Uchwalono stałe podatki na zawodową armię, której wielkość określano na 24 tysiące żołnierzy.

Gospodarka

Gospodarka folwarczno – pańszczyźniana zapewniała gospodarczy rozwój kraju. Kryzys przyszedł w okresie wojen w połowie tego stulecia. Zniszczenia i wyludnienie wsi ( zróżnicowane terytorialnie, lecz prawie wszędzie dotkliwe ) spowodowały spadek produkcji o ok. 50% i postawiły na początku dziennym rekonstrukcję gospodarczą. Obejmowała ona przede wszystkim folwarki i odbywała się kosztem gospodarstw chłopskich. Zaczęto uprawiać nowe uprawy takie jak: rzepak, słonecznik i len. W tym właśnie czasie gwałtownie wzrosła liczba ubogich zagrodników i komorników we wsiach, a w ogólnej liczbie przepracowanych dniówek zwiększył się udział pańszczyzny pieszej. Pojawił się też najem przymusowy, upadło rzemiosło wiejskie, gdyż zajmujący się nim ludzie zostali zmuszeni do pracy w polu. Dóbr ziemskich zostały pozbawione miasta, zwiększyły się natomiast majątki duchowieństwa, zwłaszcza jezuitów, na skutek testamentowych zapisów szlachty wychowanych w kolegiach prowadzonych przez ten zakon. W miastach zaczęto budować prawzory fabryk, w których rozpoczęto produkcję luster, broni i materiałów luksusowych.
Efekt odbudowy gospodarki folwarcznej w końcowych dziesięcioleciach XVII w. Zniweczyła wojna północna lat 1700 – 1721. Dopiero następne dekady pokoju za panowania Wettinów przyniosły ponowny wzrost produkcji i eksportu zbożowego ( od 1751 r. ). Jeżeli chodzi o handel przez Gdańsk, tendencja ta uległa zahamowaniu na skutek I rozbioru i nałożenia przez Prusy zaporowych ceł na artykuły wywożone z Polski.
W XVIII w. Polskie zboże napotykało już konkurencje zboża rosyjskiego, którego eksport, zapoczątkowany w XVII w., w następnym stuleciu zyskał spore znaczenie gospodarcze.

Kultura i Oświata

W okresie panowania Augusta II Wettina nastąpił – spowodowany wojną domową i długoletnią okupacją ziem polskich – upadek szkolnictwa, działalności literackiej i artystycznej. Dziedzinami, które najszybciej podniosły się z upadku, były architektura i związane z nią sztuki plastyczne – malarstwo i rzeźba – oraz muzyka. Odrodzenie się w Polsce plastyki i muzyki w pierwszej połowie XVIII w. Towarzyszyło stopniowej odbudowie kraju, zapoczątkowanej za pierwszego władcy saskiego.

Przyczynił się do niego także Kościół, jako organizator i strażnik ładu społecznego i politycznego Rzeczypospolitej. Stąd największe osiągnięcia kultury artystycznej epoki saskiej dotyczą sztuki i muzyki sakralnej. Ważnym ośrodkiem życia artystycznego był również dwór królewski; jeszcze za panowania Augusta II powstała w Warszawie pierwsza stała scena operowa. Pod względem estetycznym i ideowym sztuka doby saskiej należy jednak do kończącej się już epoki Baroku. W Gdańsku rozwijały się nieprzerwanie nauki przyrodnicze. W 1743 roku powstało tu pierwsze w Rzeczypospolitej przyrodnicze towarzystwo naukowe. Spore osiągnięcia miały również nauki prawnicze i historyczne, reprezentowane m.in. przez Gotfryda Lengnicha, autora prac z zakresu historii prawa polskiego i dziejów Prus.
Około XVIII wieku centrum życia naukowego przeniosło się z Gdańska do Warszawy. Niemałą w tym zasługę mieli bracia Andrzej i Józef Załuscy, fundatorzy pierwszego polskiego księgozbioru o charakterze biblioteki narodowej. Tak zwana Biblioteka Załuskich oferowała nowoczesny warsztat naukowy, zwłaszcza dla badań historycznych i prac bibliograficznych.
Nośnikiem wiedzy pozostawał język łaciński; obok łaciny językiem nauk stał się niemiecki. Pod tym względem sytuacja miała zmienić się ok. roku 1750; wówczas to obywatelstwo zaczęły zdobywać czasopisma i wydawnictwa polskojęzyczne.
Przełomową rolę odegrała inicjatywa Stanisława Konarskiego. W 1740 r. założył w Warszawie Collegium Nobilium. Była to szkoła średnia o wysokim poziomie, przypominająca szkoły rycerskie, przeznaczona dla młodzieży szlacheckiej, magnackiej. Program odpowiadał potrzebom modernizacji, a głównym celem wychowawczym stało się wdrożenie poczucia obowiązku obywatelskiego wobec interesów Rzeczypospolitej. Collegium Nobilium stało się wzorem nowej szkoły.