Słowenia

WIADOMOŚCI OGÓLNE

Republika Słowenii leży u nasady Półwyspu Bałkańskiego (miedzy 4525' a 4653' szerokości geograficznej pomocnej i miedzy 1323' a l636' długości geograficznej wschodniej). Na zachodzie graniczy z Włochami (długość granicy wynosi 199 km), na północy z Austria (262 km), na pomocnym wschodzie z Węgrami (83 km) i na południowym wschodzie i poludniu z Chorwacji (501 km). Poprzez stosunkowo wąski korytarz (u nasady półwyspu Istria), miedzy Włochami a Chorwacja, Słowenia ma dostęp do Morza Adriatyckiego. Długość linii brzegowej wynosi około 44 kilometry. Słowenia jest republiką z konstytucją uchwaloną w 1991 roku. Głową państwa jest prezydent, wybierany na 5-letnią kadencję w wyborach bezpośrednich. Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu (Zgromadzenie Narodowe - izba niższa i Rada Narodowa -izba wyższa). Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele.
Pod względem administracyjnym Słowenia dzieli się na 62 gminy.

ZARYS HISTORYCZNY

Obecne ziemie Słowenii zamieszkiwały w starożytności plemiona celtycko-iliryjskie. Pierwsi Słowianie przybyli tu w VI wieku. Słoweńcy, pochodzący od plemienia Karantanów, w VIII w. utworzyli silne państwo. Książę Gorazd około 750 r. wprowadził chrześcijaństwo. Na początku IX w. obecne terytorium Słowenii podbili Frankowie. Następnie ziemie słoweńskie znalazły się pod panowaniem cesarstwa niemieckiego. Od XIV w. Słowenia jako Księstwo Krainy znalazła się w granicach panowania austriackich Habsburgów. Wyłączając okres 1808-1815 r., kiedy w większości należała do Prowincji Iliryjskich, nieprzerwanie znajdowała się pod rządami austriackimi, aż do rozpadu Austro-Węgier. Od początku wieku XIX narastała świadomość narodowa Słoweńców. Narodziła się idea zjednoczenia południowych Słowian, która urzeczywistniła się l grudnia 1918 r., kiedy proklamowano Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Dominującą pozycję w państwie tym mieli Serbowie. W 1929 r. zmieniono nazwę na Królestwo Jugosławii. Po napaści niemieckiej na Jugosławię (6 kwietnia 1941 r.) Słowenia w ciągu tygodnia została opanowana przez najeźdźców. Kraj podzielono pomiędzy III Rzeszę i Włochy. Podczas II wojny światowej w Słowenii działał ruch oporu, który walczył nie tylko z okupantem, ale również z rojalistami jugosłowiańskimi i komunistami Tity.
Po wyzwoleniu Słowenia weszła w skład Jugosławii, jako jedna z sześciu republik związkowych. Po śmierci Tity w 1980 r. odżyły słoweńskie aspiracje narodowe. 23 października 1990 r. Słoweńcy w referendum opowiedzieli się (zdecydowaną większością głosów) za utworzeniem oddzielnego, niezależnego i demokratycznego państwa. 25 czerwca 1991 r. słoweńskie Zgromadzenie Narodowe proklamowało niepodległość, co doprowadziło do konfrontacji z armią federalną. Po 10 dniach atak został przerwany i formalnie od 8 października 1991 r. Słowenia stała się krajem niepodległym. Już 23 grudnia 1991 r. przyjęto nową konstytucję.

WARUNKI NATURALNE

Słowenia jest krajem górzysto-wyzynnym, w którym najwięcej obszaru zajmują Alpy Wschodnie, zbudowane głównie z wapieni, piaskowców, łupków i granitów. Od granicy włoskiej, na północnym zachodzie, ciągną się Alpy Julijskie z najwyższym szczytem kraju Triglav (2863 m n.p.m.). Na północy, wzdłuż granicy z Austrią znajdują się góry Karawanki z kulminacją Grintavec (2558 m n.p.m.), które ku wschodowi przechodzą w niższe pasmo Pohorje. Na zachodzie kraju rozciąga się wapienny płaskowyż Kras z silnie rozwiniętą rzeźbą krasową. Znany jest przede wszystkim z licznych jaskiń (m.in. słynna jaskinia w Postojnej), polji i podziemnych rzek oraz jezior. Na południu ciągną się pasma Gór Dynarskich, zbudowane głównie z dolomitów i wapieni, w których rozwinięte są zjawiska krasowe. Południowo-zachodni obszar kraju zajmuje wąska nizina, rozciągająca się wzdłuż wybrzeża Morza Adriatyckiego, nad Zatoką Triesteńską. Wschodnia część kraju to żyzna nizina, stanowiąca fragment Kotliny Panońskiej.
Słowenia leży w dwóch strefach klimatycznych: podzwrotnikowej i umiarkowanej. W zachodniej części kraju występuje klimat śródziemnomorski, pozostały obszar jest po wpływem klimatu kontynentalnego ciepłego; w górach zaznacza się piętrowość klimatyczna. Średnie temperatury stycznia kształtują się od 3C na wybrzeżu do -2C na wschodzie kraju i -8C w Alpach. W lipcu wynoszą odpowiednio: 24C, 20C i 10C. Opady są zróżnicowane pod względem ilości i rozkładu w ciągu roku. Najmniej opadów otrzymuje wybrzeże (800 mm rocznie), głównie w zimie, wschodnie obszary - 1000 mm, a w górach opady sięgają 3000 mm, równomiernie rozłożone w ciągu roku.
Sawa z Krką i Drawa z Murą, poprzez Dunaj, odwadniają większość terytorium Słowenii, odprowadzając wody do Morza Czarnego. Tylko zachodnia część obszaru kraju należy do zlewiska Morza Adriatyckiego (Socza wraz z dopływami). Występują także rzeki krasowe (Pivka, Ljubljanica i Ręka). Do wód stojących należą jeziora polodowcowe, a największe to Bohinjskie, Bied i Triglavskie. Na Sawie i Drawie znajdują się zbiorniki retencyjne.
Większość terytorium Słowenii pokrywają gleby płowe i brunatne górskie. Na południu kraju można spotkać rędziny i gleby czerwone tzw. terra rosa, które także występują w pasie nadmorskim.
Lasy w Słowenii zajmują 50% powierzchni kraju. Drzewostan mieszany tworzą głównie sosny, jodły, buki oraz dęby i graby. W górach, powyżej 1700 m n.p.m. zaczyna się piętro kosodrzewiny, a od około 1900 m n.p.m. rozciągają się hale alpejskie. Południowo-zachodni obszar porasta roślinność śródziemnomorska typu makia.
Faunę reprezentują jelenie, sarny, wilki, dziki, jastrzębie, dzięcioły, węże Eskulapa, pstrągi, jesiotry, sumy, liny i sandacze.

LUDNOŚĆ I GOSPODARKA

Większość mieszkańców Republiki Słowenii stanowią Słoweńcy (88% ogółu). Mniejszości narodowe tworzą Serbowie, Chorwaci, Węgrzy i Bośniacy (muzułmanie), Macedończycy, Czarnogórcy, Albańczycy i Włosi. Dominującą religią jest katolicyzm (90%), mniejszość wyznaje prawosławie, islam i judaizm. W ostatnich latach nastąpił wyraźny spadek przyrostu naturalnego aż do wartości ujemnej w 1997 r. (-0,4%o). Przeciętna trwania życia wynosi 73 lata (mężczyźni - 69 lat, kobiety - 77 lat).
Ludność jest nierównomiernie rozmieszczona, największe jej skupisko występuje w stolicy wraz z okolicą i w pasie wybrzeża. Ludność miejska stanowi 49% ogółu. Stolica Słowenii, Lubiana - największe miasto kraju, liczyła w 1995 r. 276 tyś. mieszkańców, Maribor -125 tyś., pozostałe miasta nie przekraczały 50 tysięcy. Wsie w większości są małe i liczą do 200 mieszkańców.
Słowenia była najlepiej rozwiniętą gospodarczo republiką byłej Jugosławii. Początkowy okres niepodległości państwa przyniósł kryzys gospodarczy, spowodowany utratą rynków zbytu byłej Jugosławii. Dzięki prywatyzacji sektora państwowego, napływowi kapitału obcego i wymiany handlowej z krajami Unii Europejskiej, udało się Słowenii zahamować spadek produktu krajowego brutto (od 1994 r. sukcesywnie wzrasta). Obecnie Słowenia jest najbogatszym spośród krajów byłej Jugosławii. Duży stopień bezrobocia (13,9% ludności aktywnej zawodowo w 1996 r.) wskazuje jednak na potrzebę dalszych reform gospodarczych.
Podstawą gospodarki Słowenii są usługi, zwłaszcza turystyka i handel. Rolnictwo wytwarza zaledwie 4% produktu krajowego brutto i opiera się przede wszystkim na produkcji zwierzęcej (bydło i trzoda chlewna). 12% użytków rolnych zajmują grunty orne, na których uprawia się zboża (pszenicę, kukurydzę, żyto) i rośliny przemysłowe (buraki cukrowe, ziemniaki, chmiel) oraz warzywa i owoce. W dolinie Drawy uprawia się winorośl.
Słowenia nie należy do krajów zasobnych w surowce mineralne. Posiada jedynie znaczne złoża węgla brunatnego, zwłaszcza lignitu, rud cynku i ołowiu oraz jedne z największych w Europie złóż rtęci. Występują tu także niewielkie ilości ropy naftowej i rud uranu. Sól pozyskuje się z wody morskiej.
Główne gałęzie przemysłu przetwórczego to hutnictwo żelaza i przemysł elektromaszynowy. Obok nich dobrze rozwinięty jest przemysł włókienniczy, skórzano-obuwniczy celulozowo-papierniczy chemiczny i farmaceutyczny. Energię elektryczną otrzymuje się z elektrowni cieplnych, hydroelektrowni i elektrowni atomowej w Krśko, w pobliżu granicy z Chorwacją.
Ważnym bogactwem naturalnym Słowenii są lasy, z których pozyskuje się około l min m3 drewna rocznie. Rybołówstwo rozwinęło się na Morzu Adriatyckim; poławia się sardynki, tuńczyki i makrele.