Źródła inspiracji i fascynacje romantyków

PRZYRODA
W okresie romantyzmu natura przestaje być tylko tłem. To już nie „ulubiony jawor” ale siła czująca i działająca – obdarzona duszą. Romantyczna przyroda staje się niekiedy uczestniczą wydarzeń – ingeruje w życie bohaterów, wymierza kary, a przynajmniej tworzy niepowtarzalny nastrój romantycznych dzień. Nie da się poznać praw rządzących naturą – jest zmienna, pozostaje dla człowieka tajemnicą. Stąd obawa: przyroda postrzegana jest często jako zagrożenie dla człowieka. Jednocześnie romantycy wyraźnie podkreślali jedność człowieka i natury – człowiek i natura są cząstkami kosmosu. Dlatego poznanie przyrody prowadzi do zrozumienia samego siebie.
Jak poznać naturę? Zdaniem romantyków, ona wciąż do człowieka przemawia, trzeba tylko być wrażliwym i starać się odczytać te znaki.
W literaturze tej epoki bardzo często pojawiają się motywy pochodzące ze świata natury: gwiazdy, ziarno, słońce, księżyc. Romantyków fascynowały zwłaszcza przejawy mocy natury: wybuchy wulkanów, burza na morzu. Odkryli i pokochali góry. Właśnie w pierwszej połowie XIX wieku rozwija się alpinizm. Ósmą osobą, która zdobyła szczyt Mont Blanc, był w 1818 roku Polak Antoni Malczewski.

LUDOWOŚĆ
Tradycję antyczną, poezję opartą na klasycznych wzorcach uznali romantycy za element obcy. Tej kulturze przeciwstawili własną, rodzimą – ludową. Mówi się o „buncie prowincji przeciwko stolicy”. Dla romantyków wierzenie, legendy ludowe nie były zabobonami. Często stanowiły inspirację dla artystów. Twórcy romantyzmu przejęli ludowe poglądy na świat, w którym to, co materialne, łączy się z tym, co duchowe – stąd licznie występujące w ówczesnych dziełach syreny, świtezianki, duchy zmarłych… Ludowe korzenie ma także przedstawione wcześniej romantyczne spojrzenie na przyrodę.

HISTORIA
Zwłaszcza średniowiecze. Epoka rycerzy i dam serca była dla romantyków szczególnie fascynująca – bo groźna, mroczna, tajemnicza. Budowano sobie „średniowieczne” zamki lub przynajmniej urządzano w rezydencji komnatę z rycerskimi zbrojami i gotyckim sklepieniem. Pisarze akcję utworów umieszczali w starych zamczyskach – tak jest na przykład w Wichrowych wzgórzach Emily Bronte czy Zbójcach Fryderyka Schillera. Bohaterami często są rycerze – jak choćby w Mickiewiczowskim Konradzie Wallenrodzie. Nawiązywanie do historii pomagało stworzyć nastrój niezwykłości. Ale nie tylko. Ruiny, grobowce budziły refleksję nad przemijaniem. Odwołania do przeszłości pomagały wytłumaczyć współczesność – starano się odnaleźć prawa rządzące historią.

ORIENTALIZM
Romantyków pociągało to, co egzotyczne. Interesowali się obyczajami, historią, religią innych krajów, zwłaszcza wschodnich. Zafascynowanie muzułmańskim Wschodem ożywiało wyobraźnię pisarzy i malarzy. Swoich bohaterów umieszczali oni we wschodniej scenerii, na tle egzotycznym obyczajów i dzikiej przyrody. W utworach pojawia się odpowiednie słownictwo: giaur, harem, turban; postacie takie jak Hassan i Leila (bohaterowie Giaura Byrona) czy Mirza (występuje w Sonetach krymskich Mickiewicza). Z orientalizmem łączyło się to, czego pragnął przeciętny odbiorca: silne emocje, niezwykłe przygody.

TWÓRCZOŚĆ SZEKSPIRA:
Mimo że żył na przełomie wieków XVI i XVII, romantycy uznali go za swego. Szekspir stworzył nowy teatr: zerwał z klasycznymi zasadami decorum i trzech jedności. W jego dramatach pojawiają się cuchy i zjawy, atmosfera jest mroczna, a bohaterowie przeżywają gwałtowne emocje – utwory Szekspira nie bez powodu nazywane są dramatami namiętności. Wszystkie te cechy można odnaleźć również w literaturze romantycznej – i w samej formie dramatu romantycznego, i w charakterystycznym dla niego typie bohatera. Także malarze znajdowali inspirację w utworach mistrza ze Stratfordu.