Realizm.

Realizm, był to okres nowych niepokojów w życiu ówczesnych społeczeństw Europy, zwłaszcza we Francji uznawanej za kolebkę realizmu. Chodziło tutaj o ocalenie zdobyczy rewolucji francuskiej 1789 oku, zagrożonych pod panowaniem kolejnych władców - Ludwika Filipa Orleańskiego i Napoleona III. Równocześnie z niezwykle dynamicznym rozwojem gospodarki rósł kontrast pomiędzy bogactwem nielicznych a niedostatkiem szerokich warstw społeczeństwa. Pojawiły się nowe idee społeczne, wśród nich socjalizm. Za tym wszystkim podążała sztuka porzucając dominującą do tej pory tematykę antyczną, heroiczną, mitologiczną, a więc "wysoką", na rzecz nowych, prawie nieznanych wcześniej tematów, obrazujących sceny z życia ludzi prostych, np. Kamieniarze Gustave'a Courbet, Walcownia stali i Kobiety skubiące gęsi Adolfa Menzla. Pośród działających we Francji malarzy realistów pierwszeństwo należy się Gustave'owi Courbet. Innym realistą francuskim, był Honore Daumier, znany szeroko zwłaszcza z dzieł graficznych, w których piętnował nieudolność oraz okrucieństwo władzy, przekupność sądów, tępotę królewskich urzędników. W malarstwie realista, w swoich licznych litografiach dla wzmocnienia wymowy społecznej posługiwał się karykaturą. Wyjątkowo piękne, artystycznie wartościowe, a społecznie ważne dzieła pozostawili nam realiści polscy. Po trzecim rozbiorze przed artystami stanęło szczególnie;nie odpowiedzialne zadanie - utwierdzania w społeczeństwie ducha przetrwania, krzewienia uczuć patriotycznych, pomocy w umacnianiu więzi pomiędzy obywatelami wszystkich stanów. Nie można było osiągnąć tego inaczej, niż przez ukazywanie piękna ojczyzny, odwiecznych obyczajów jej ludu i jego losu, a także przez przypominanie sławy polskiego oręża. Wspaniale rozwijały się: pejzaż, scena rodzajowa, a również tematyka historyczna oraz batalistyczna.Mistrzem polskiego realistycznego pejzażu i sceny rodzajowej był Józef Chełmoński (1849-1914).Ma on opinię najbardziej "polskiego" malarza pośród realistów - w jego obrazach najwierniej, najbardziej prawdziwie odzwierciedla się ówczesne życie kraju, obyczaje ludu, pejzaż, a nawet klimat (barwy i światła o różnych porach roku i różnych porach dnia, w słońcu i w mgłach). Dla malarzy czujnie obserwujących i utrwalających na płótnie życie miasta należał Aleksander Gierymski (1850-1901). Nikt wierniej i w sposób artystycznie równie doskonały nie utrwalił wyglądu nadwiślańskich rejonów Warszawy, nie ukazał znojnej pracy mieszkającej tam biedoty. Do nurtu realizmu zaliczamy również współczesne sceny wojenne oraz bitewne, w Polsce związane przede wszystkim z powstaniem styczniowym w 1863 roku. Najznakomitsze artystycznie pozostawili nam dwaj artyści tej epoki: Maksymilian Gierymski, młodo zmarły brat Aleksandra, uczestnik powstania, oraz Artur Grottger, twórca słynnych cykli rysunkowych związanych z prześladowaniem Polaków przez rosyjskiego zaborcę oraz z powstaniem: Warszawa, Warszawa II, Polonia, Lituania i Wojna. Dzieła Henryka Rodakowskiego - malarza, którogo Eugene Delacroix nie zawahał się nazwać geniuszem - wyróżniają się wśród realistycznych portretów wnikliwą charakterystyką psychologiczną oraz prostotą środków wyrazu. Jeśli chodzi o malarstwo, to malowano w tym czasie obrazy historyczne oraz batalistyczne z odległej przeszłości, posiłkując się wiedzą i wyobraźnią. Wiedzą, bo aby odtworzyć dawną scenę, koniecznie było poznanie ówczesnych realiów: wnętrz, sprzętów noszonych strojów, zbroi oraz broni. Wyobraźnią - bo chociaż przetrwały przeróżne źródła historyczne, to nie istniały na ogół szczegółowe opisy konkretnych sytuacji. Również wygląd bohaterów - królów, hetmanów oraz innych historycznych postaci - pozostawał nieznany lub niewiele było o nim wiadomo. To wszystko trzeba było sobie wyobrazić. I dziś myśląc o wielkich Polakach z odległych epok, widzimy ich najczęściej oczami malarzy XIX wieku, a przede wszystkim Jana Matejki, twórcy "galerii portretów" naszych władców.