Okres stalinowski w Polsce

1. Kształtowanie ustroju politycznego, początek stalinizmu w Polsce,
2. Opis przebiegu okresu stalinowskiego,
3. Przebieg zakończenia stalinizmu
a) ciekawostki
4. Podsumowanie
5. Kalendarium


W literaturze przedmiotu trwają spory, co do określenia czasokresu tego zjawiska. Na pewno chodzi tu o przełom lat 40. i 50. W praktyce zręby pod ustrój podobny do tego w ZSRR zaczęto budować już w 1947 r. 19 stycznia 1947 r. odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Wyeliminowały one z gry politycznej prawdziwą opozycję w postaci PSL. Jej przywódca Stanisław Mikołajczyk zarzucał koalicji PPR, PPS, SD i SL fałszerstwa wyborcze. W roku tym odbywały się także procesy polityczne przeciwko organizacjom i przywódcom podziemia. Sam St. Mikołajczyk, zagrożony wręcz fizyczną likwidacją, musiał opuścić Polskę w październiku 1947 roku. W grudniu 1948 r. powstała PZPR, co było sygnałem do jednoczenia ruchu chłopskiego i środowisk rzemieślniczych. W praktyce od początku lat 50. mieliśmy na scenie politycznej PZPR jako siłę dominującą i dwa stronnictwa sojusznicze: ZSL i SD. W aparacie przymusu (bezpieczeństwo i wojsko) powielane były wzory wypracowane przez ZSRR. Fizycznie pracowało w nim tysiące obywateli ZSRR. W listopadzie 1949 r. szefem MON został marszałek ZSRR i Polski Konstanty Rokossowski. Już wcześniej, bo w marcu 1949 r. powstało sławne Biuro Specjalne X Departamentu (MBP). Dyrektorem jego został płk. Anatol Fejgin, a zastępcą Józef Światło.

Z kolei szefami Informacji Wojskowej przez lata byli obywatele radzieccy - Dymitr Wozniesienski i Antoni Skulbaszewski. W ZSRR nie było miejsca dla religii, stąd ciągłe ataki na Kościół w Polsce. Wystarczy tu podać tylko kilka dat, które dadzą pełen obraz w tej kwestii. 18 stycznia 1951 r. Sejm Ustawodawczy zlikwidował Święto 3 Maja i niektóre święta kościelne, jako dni wolne od pracy. W dniach 14-22 września 1953 r. toczył się w sądzie wojskowym proces przeciwko biskupowi kieleckiemu Czesławowi Kaczmarkowi. 26 września 1953 r. aresztowano prymasa Stefana Wyszyńskiego. Z kolei 17 listopada 1953 r. zorganizowano ślubowanie wierności dla PRL przez episkopat polski, pod przewodnictwem biskupa Michała Klepacza z Łodzi. Jeżeli chodzi o wymiar instytucjonalno-prawny, to w 1952 r. przyjęto konstytucję wzorowaną na konstytucji radzieckiej. Szef PPR, później PZPR, prezydent oraz premier Bolesław Bierut był otoczony kultem na wzór J. Stalina. Życie całego społeczeństwa kontrolowała partia robotnicza i służby aparatu bezpieczeństwa. Walka o władzę prowadziła do eliminacji, często fizycznej, przeciwników. Oskarżenie o odchylenie prawicowo - nacjonalistyczne pozwoliło na wyeliminowanie z walki politycznej Wł. Gomułki. W sierpniu 1951 r. został on aresztowany, a zwolniono go w grudniu 1954 r., czyli już po śmierci J. Stalina. Inni działacze polityczni, zwłaszcza z okresu jednoczenia partii politycznych, mieli mniej szczęścia. Przede wszystkim lata rządów stalinowskich były naznaczone terrorem. Psychoza wroga klasowego i imperialistycznego szpiega wyznaczały politykę wewnętrzną państwa. PZPR przejęła stalinowską tezę o zaostrzającej się walce klasowej, w miarę postępów budowy socjalizmu. Prowadziło to do rozbudowy aparatu bezpieczeństwa oraz pozaprawnych metod jego działania. Donosy czy anonimy były wystarczającymi dowodami winy, uprawniającymi do aresztowania. Na 20 departamentów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 8 kierowali specjaliści radzieccy. Do początku lat 50. terror był skierowany na politycznych przeciwników. Przełom lat 40. i 50. to z kolei walka z wrogiem klasowym i fabrykowanie procesów politycznych.

Schyłek epoki stalinizmu rozpoczął się po śmierci J. Stalina w marcu 1953 r. W Polsce pod koniec 1953 r. pojawiły się już pewne oznaki zmian. W grudniu 1953 r. szefowie Informacji Wojskowej D. Wozniesienski i A. Skulbaszewski zostali odwołani do ZSRR. W tym też miesiącu, ale 1954 r. zlikwidowano MBP, a w jego miejsce powstały MSW i Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego. W grudniu 1954 r. został zwolniony z więzienia Wł. Gomułka. Swego rodzaju ciekawostką, aczkolwiek naturalną dla polskich komunistów, były działania podjęte po śmierci Józefa Stalina. 7 marca 1953 r. Rada Państwa i Rada Ministrów PRL podjęły uchwałę o pamięci Stalina, która mówiła, że:

1. Miasto Katowice należy przemianować na miasto Stalinogród, a województwo katowickie na województwo stalinogrodzkie.
2. Pałacowi Kultury i Nauki należy nadać nazwę Pałacu Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina.
3. Na placu przed Pałacem Kultury i Nauki im. Józefa Stalina należy wznieść pomnik Józefa Stalina.

Swego rodzaju ciekawostką była praca śledcza organów Informacji Wojskowej, związana ze sławnymi procesami, m.in., St. Tatara. Metody, którymi się posługiwano, były następujące:

1) stosowano metody przymusu fizycznego - oblewano wodą, pozbawiano posiłków i spacerów, prowadzono wielogodzinne przesłuchiwania;
2) stosowano metody przymusu psychicznego - groźba skazania na śmierć, aresztowania rodziny i znajomych czy żądania nieprawdziwych zeznań;
3) stosowano żądanie składania zeznań, motywowane powoływaniem się na interes państwa i partii;
4) stosowano metody sugerowania treści zeznań;
5) wszystkie materiały sprzeczne z przyjętą wersją aktu oskarżenia były usuwane z akt śledczych.

Okres stalinowski to jeden z najczarniejszych okresów historii Polski. Wiele problemów wymaga jeszcze wyjaśnienia. Warto zaznaczyć, że zbrodnie stalinizmu w latach 90. uznano za zbrodnie, które nie ulegają przedawnieniu.


Kalendarium:

4 stycznia-3 lutego 1947
Proces przywódców WiN zakończony wyrokami skazującymi (płk. Jan Rzepecki - 8 lat, Marian Gołębiowski - kara śmierci, Kazimierz Leski - 12 lat).

19 stycznia 1947
Wybory do Sejmu Ustawodawczego.

4 lutego 1947
Pierwsze posiedzenie Sejmu. Marszałkiem zostaje Wł. Kowalski. Stanisław Mikołajczyk wygłosił przemówienie w sprawie sfałszowania wyborów i terroru wywieranego na głosujących.

4 lutego 1947
Bolesław Bierut zostaje prezydentem.

22 lutego 1947
Ustawa o amnestii, dzięki niej zwolniono 26 tys. skazanych i uwięzionych. Ujawniło się 55 tys. ludzi działających w podziemiu.

28 kwietnia 1947
Rozpoczęła się w Bieszczadach "Akcja Wisła".

11 października 1947
Plenum KC PZPR. Rozpatrywano problem zwalczania "amerykańskiego trybu życia".

21 października 1947
Stanisław Mikołajczyk potajemnie opuścił Polskę.

czerwiec 1948
Aresztowanie Zygmunta Szendzielarza (Łupaszki) oraz aresztowania "grupy wileńskiej" AK, czyli około 600 osób.

31 sierpnia-3 września 1948
Sekretarzem generalnym PPR w wyniku Plenum na miejsce Wł. Gomułki został B. Bierut.

21 listopada 1948
Stefan Wyszyński został po śmierci A. Hlonda prymasem Polski.

15-21 grudnia 1948
W auli Politechniki Warszawskiej odbył się Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS, zakończony powstaniem PZPR.

marzec 1949
Powstaje Biuro Specjalne X Departamentu (MBP), dyrektorem zostaje płk. A. Fejgin, a zastępcą J. Światło.

1 lipca 1949
E. Ochab zostaje przywodniczącym nowo powstałej CRZZ (Centralnej Rady Związków Zawodowych).

6 listopada 1949
Konstanty Rokossowski zostaje szefem MON i członkiem KC PZPR. Był on marszałkiem ZSRR i Polski.

11-13 listopada 1949
Plenum KC PZPR o zaostrzającej się walce klasowej, zakończone usunięciem Wł. Gomułki.

27-29 listopada 1949
Kongres Jedności Ruchu Ludowego, zakończony połączeniem PSL i SL w ZSL (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe).

18 stycznia 1951
Likwidacja Święta 3 Maja i niektórych świąt kościelnych, jako dni wolnych od pracy.

31 lipca-13 sierpnia 1951
Proces 9 oficerów, m.in. gen. St. Tatara, St. Mossora czy J. Kirchmayera.

2 sierpnia 1951
Aresztowanie Wł. Gomułki za prowadzenie działalności frakcyjnej w partii.

7 marca 1953
Rada Państwa nadała Pałacowi Kultury imię J. Stalina, a Katowice i województwo katowickie zmieniło nazwę na Stalinogród i województwo stalinogrodzkie.

14-22 września 1953
W sądzie wojskowym odbył się proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka.

26 września 1953
Aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego.

17 listopada 1953
Ślubowanie wierności dla PRL przez episkopat Polski, pod przewodnictwem biskupa Michała Klepacza.

5 grudnia 1953
Płk. Józef Światło, wicedyrektor X Departamentu MBP, poprosił o azyl w Berlinie Zachodnim.

grudzień 1953
Szefowie Informacji Wojskowej Dymitr Wozniesienski i Antoni Skulbaszewski zostali odwołani do ZSRR.

7 grudnia 1954
Zlikwidowano MBP (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego), w jego miejsce powstały: MSW (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) i Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego.

13 grudnia 1954
Zwolnienie z więzienia Wł. Gomułki.

Źródła:
-Historia najnowsza – film. Okres stalinowski w Polsce, działalność wymiaru sprawiedliwości PRL do 1951 roku.
-internet