Eliza Orzeszkowa - "Panna Antonina" - problematyka

Eliza Orzeszkowa w noweli pt. „Panna Antonina” opisuje prace wychowawczą i dydaktyczną tytułowej bohaterki. Pełne odzwierciedlenie znajduje w utworze hasło emancypacji kobiet. Panna Antonina to nauczycielka, która całe życie poświęca na zdobywanie wiedzy. Najbardziej zależy jej na tym, by przekazywać zdobytą wiedzę i kształtować umysły swych podopiecznych. Naiwnie liczy na to, że znajdzie rodzinę, która ją pokocha i przyjmie pod swój dach także po zakończeniu edukacji. Niestety często jest zwalniana z pracy, ponieważ nie za się na nauczaniu muzyki. Ciągle doskonali się w innych dziedzinach, naucza dzieci, przez co nie ma czasu na życie osobiste. Chciałaby w każdej rodzinie pracodawców widzieć swoja własną rodzinę, z którą mogłaby spędzić resztę życia. W tej kwestii czeka ją jednak rozczarowanie. Genialna uczennica to odzwierciedlenie jej marzeń, ale gdy matka dziewczynki nie pozwala na dalsze lekcje, Panna Antonina musi pogodzić się ze stratą okazji kształtowania przyszłej dorosłej, świadomej siebie i swej wiedzy kobiety. Raz tylko zyskuje bratnią duszę, namiastkę rodziny jaką jest pewna staruszka. Nazywana przez nią Antosią bohaterka może przez chwilę poczuć, że ktoś jej potrzebuje, a nawet traktuje jak własną wnuczkę. Znajomość kończy się, gdy nauczycielka musi opuścić rodzinę starszej pani, w której prowadziła edukację.
Samotna i uboga, zaledwie czterdziestoletnia Antonina kończy życie w szpitalu. Cały jej dorobek to kuferek z pamiątkami po wychowankach, które podczas ostatnich chwil przed śmiercią dokładnie przegląda i wspomina swe życie. Pannę Antoninę charakteryzuje umiłowanie zawodu, oddanie dla innych, kult wiedzy.
Orzeszkowa wprowadza do utworu nutę smutku i rozczarowania. Bohaterka całe życie tułała się od domu do domu, nie znajdując stabilizacji ani prawdziwego szczęścia, ostatecznie umiera w samotności. Autorka noweli zastanawia się jednak nad sensem ludzkiego działania, nad tym co pozostawi po sobie po śmierci. Trwały ślad, który został po pannie Antoninie, to przekazana wiedza.