Opowiedz o powstaniu koalicji antyhitlerowskiej i konferrencji w Teheranie, Jałciu i Poczdamie (Karta Atlantycka, decyzje konferencji - drugi front)

Wielka Koalicja to blok panstw, które w czasie II wojny swiatowej mimo wielu róznic systemowych przeciwstawily sie ekspansyjnej polityce Niemiec i ich sprzymierzenców. Wspólne prowadzenie wojny przez wojska koalicji antyfaszystowskiej na wszystkich frontach doprowadzilo do kleski panstw osi i ich kapitulacji w 1945r. Najwazniejsze decyzje w sprawie prowadzenia dzialan wojennych i przyszlego podzialu swiata przedstawiciele panstw Wielkiej Koalicji omawiali podczas kolejnych konferencji. Kluczowe role odgrywali na nich: prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, przywódca Zwiazku Radzieckiego Józef Stalin oraz szef rzadu brytyjskiego Winston Churchill. Dzialalnosc Wielkiej Koalicji zakonczyla sie wraz z ustaniem dzialan wojennych, a próby jej przedluzenia nie powiodly sie z uwagi na rózne poglady na ksztalt powojennego swiata. Koalicja antyfaszystowska spelnila wiec swe podstawowe zadanie, doprowadzajac do kleski Niemiec, lecz jej czlonkowie nie zdolali, a niektórzy nie chcieli, zaprowadzic nowego porzadku na swiecie, opartego na przyjazni i wspólpracy wszystkich krajów.
Proces powstawania koalicji antyfaszystowskiej rozpoczal sie w chwili ataku wojsk hitlerowskich na Polske 1 wrzesnia 1939r. Rzady Francji i Wielkiej Brytanii przekazaly wówczas wladzom niemieckim ultimatum, domagajac sie natychmiastowego zaprzestania dzialan wojennych. Po odrzuceniu zadan przez wladze III Rzeszy panstwa te wypowiedzialy 3 wrzesnia wojne Niemcom, wywiazujac sie tym samym z podpisanych wczesniej ukladów z rzadem polskim. Do podpisania sojuszu polsko-francuskiego doszlo w 1921r., gwarancje brytyjskie polskie wladze otrzymaly zas 25 sierpnia 1939r., co opóznilo o tydzien agresje niemiecka. W wyniku dalszej ofensywy wojsk hitlerowskich i zajmowania coraz to nowych obszarów grono panstw koalicji znacznie sie poszerzalo. W wyniku ofensywy w pierwszej polowie 1940r. Hitler zobyl bowiem Danie, Norwegie, Francje oraz panstwa Beneluksu. 11 marca 1941r. Kongres USA uchwalil ustawe „Lend Lease”, na mocy której wladze amerykanskie mialy udzielac pomocy militarnej w formie wypozyczenia lub wydzierzawienia sprzetu wojskowego wszystkim panstwom, których obrona jest konieczna dla bezpieczenstwa Stanów Zjednoczonych. W praktyce oznaczalo to pomoc wojskom alianckim oraz swiadczylo o sprzeciwie Roosevelta i jego wspólpracowników ekspansyjnej polityce Hitlera. „Lend Lease Act”, jak sie pózniej okazalo, odegral ogromna role i znacznie wplynal na dalsze rozsztrzygniecia wojenne. Dzieki tej ustawie Alianci uzyskali bowiem duza przewage w produkcji broni i innego sprzetu wojennego. Ogólna wartosc amerykanskiej pomocy wyniosla okolo 50 mld dolarów, z czego ponad polowe otrzymala Wielka Brytania, na której barkach przez dlugi okres czasu spoczywal ciezar walki z III Rzesza. Spora kwote otrzymal takze Zwiazek Radziecki, któremu pomocy militarnej w ramach ustawy „Lend Lease” Amerykanie udzielili po podpisaniu porozumienia w Moskwie w pazdzierniku 1941r. Przyczyna wstapienia Zwiazku Radzieckiego do Wielkiej Koalicji byla agresja niemiecka na jego terytorium. Doszlo do niej 22 czerwca 1941r., kiedy to wojska hitlerowskie przekroczyly granice ZSRR, realizujac tym samym opracowany rok wczesniej „Plan Barbarossa”. Doszlo wiec tym samym do konfliktu dwóch mocarstw, które w pierwszym etapie wojny podzielily sie zdobytym podczas kampanii wrzesniowej obszarem II RP. Spór ten byl zreszta nieunikniony, gdyz Hitler od poczatku wielkie nadzieje wiazal ze wschodnimi ziemiami, które mialy zagwarantowac Niemcom „Lebensraum”, czyli przestrzen zyciowa. O planach ataku na Rosje Radziecka wciaz informowany byl Stalin, lecz przewodniczacy Rady Komisarzy Ludowych nie przyjmowal tych poglosek do swej wiadomosci, wierzac w podpisany 28 wrzesnia 1939r. niemiecko-radziecki „uklad o granicy i przyjazni”. Agresja niemiecka spowodowala natychmiastowe dzialania dyplomatyczne Wielkiej Brytanii. Winston Churchill potepil niemiecki atak na ZSRR i zapowiedzial swa pomoc. 12 lipca doszlo do podpisania ukladu brytyjsko-radzieckiego o wspólnym prowadzeniu wojny z III Rzesza. Podobne uklady ZSRR zawarl takze z Czechoslowacja i Polska, kiedy to 30 lipca 1941r podpisano uklad Sikorski-Majski. Prezydent Roosevelt przekonywal zas naród amerykanski o koniecznosci odrzucenia neutralnosci i przystapienia USA do wojny, powolujac sie przy tym na Cztery Wolnosci: wolnosc slowa, wyznania, wolnosc od nedzy i od strachu. Stwierdzil, iz w wyniku dzialan hitlerowskich nie sa one przestrzegane i Stany Zjednoczone maja obowiazek stanac w ich obronie. Wielkim krokiem w kierunku utworzenia Wielkiej Koalicji bylo podpisanie przez Churchilla i Roosevelta tzw.”Karty Atlantyckiej”, do czego doszlo 12 sierpnia 1941r. na pokladzie pancernika „Prince of Wales”. Dokument ten zakladal wspólne prowadzenie wojny az do kapitulacji i rozbrojenia panstw osi oraz zaprowadzenie trwalego pokoju na swiecie po zakonczeniu dzialan wojennych, opartego na wspólpracy wszystkich krajów. Przyszly porzadek mial opierac sie na pelnej suwerennosci wszystkich panstw, równym ich dostepie do bogactw i surowców oraz swobodzie handlu i zeglugi. Wojne uznano ponadto za niewlasciwy srodek zalatwiania sporów pomiedzy sklóconymi panstwami. Miesiac pózniej na konferencji w Londynie zasady „Karty Atlantyckiej” przyjelo siedem kolejnych panstw, zaatakowanych przez armie niemiecka w pierwszych latach wojny. Takie dekalarcje podpisaly takze Polska i Zwiazek Radziecki, z tym, ze Stalin nie zgodzil sie na uznanie przedwojennej granicy polsko-radzieckiej. Teoretycznie czynnego udzialu w wojnie nie braly jeszcze Stany Zjednoczone, lecz sytuacja ta diametralnie zmienila sie pod koniec 1941r. 7 grudnia tego roku doszlo bowiem do japonskiego ataku na amerykanska baze wojskowa Pearl Harbour. Dzien pózniej amerykanski prezydent wypowiedzial wojne Japonii, a 11 grudnia Stanom Zjednoczonym wojne wypowiedzialy Wlochy i II Rzesza. Japonska agresja paradoksalnie ulatwila sytuacje Rooseveltowi, gdyz ostatecznie przekonala spoleczenstwo amerykanskie o koniecznosci udzialu w konflikcie zbrojnym. Przylaczenie sie Stanów Zjednoczonych do wojny z zadowoleniem przyjal zarówno Churchill, który liczyl na wsparcie wojsk amerykanskich na frontach w Europie i Afryce, jak i Stalin, gdyz nie musial juz sie obawiac ofensywy japonskiej z Dalekiego Wschodu. Podpisana w sierpniu Karta Atlantycka stala sie podstawa do podpisania 1 stycznia 1942r. w Waszyngtonie przez wladze 26 panstw Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Wlasnie wtedy doszlo do ostatecznego uformowania Wielkiej Koalicji.
Uchwalenie przez kongres USA ustawy Lend-lease Act z marca 1941r., która zezwalala na dostarczanie broni tym panstwom, których bezpieczenstwo wiazaloby sie z bezpieczenstwem Stanów Zjednoczonych oraz ogloszenie przez Wielka Brytanie i Stany Zjednoczone zasad Karty Atlantyckiej mozna uznac za poczatek formowania Wielkiej Koalicji antyfaszystowskiej, bedacej swoistym zjednoczeniem wielu narodów. Liczba panstw zwiazanych z Koalicja wynosila pod koniec wojny 52. Niewatpliwie jednak w najbardziej istotnych sprawach liczyl sie glos Wielkiej Trójki: prezydenta USA - Franklina Delano Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii - Winstona Churchilla i dyktatorskiego przywódcy Zwiazku Radzieckiego - Józefa Stalina. Decydujac o najwazniejszych sprawach dotyczacych przebiegu wojny oraz jej skutków podejmowali oni decyzje podczas osobistych konferencji. W czasie wojny doszlo do trzech spotkan Wielkiej Trójki - w Teheranie (28 XI - 1 XII 1943), Jalcie na Krymie (4 - 11 II 1945) i Poczdamie (17 VII - 2 VIII 1945). Przywódcy Wielkiej Trójki byli przeswiadczeni, ze dominujaca pozycja militarna dala im prawo do decydowania o wszystkich kwestiach w sposób arbitralny. Dlatego decyzje zapadajace na wyzej wspomnianych konferencjach byly podejmowane, na ogól, bez uwzglednienia opinii zainteresowanych krajów.
Podczas spotkania w Teheranie poruszono wiele istotnych spraw traktujacych o przebiegu dalszych dzialan wojennych i zaczeto powoli ogólnie rysowac ksztalt powojennej Europy. Znamienne jest to, iz Wilka Brytania i USA próbowaly doprowadzic do wczesniejszego zebrania Wielkiej Trójki, jednakze Stalin wymigiwal sie od tego, czekajac na znaczace zwyciestwa Armii Czerwonej.
Jesli chodzi o sprawe polska, doszlo w Teheranie do wstepnego ustalenia granic kraju. I tak zachodnia granica ma opierac sie na linii Odry, z wlaczeniem Opolszczyzny, Gdanska, Warmii i Mazur. Niemcy zostana wysiedleni poza te granice. Pogranicze wschodnie natomiast stanowic ma linia Curzona (od Sokala do Karpat), jednakze Lwów pozostanie po stronie polskiej.
W stosunku do Niemiec powtórzono niejako postanowienie z Casablanki (gdzie spotkali sie Churchill i Roosevelt) o prowadzeniu z nimi wojny do ostatecznego zwyciestwa i ich bezwarunkowej kapitulacji. Decyzja ta dotyczyla wlasciwie wszystkich panstw osi.
Innymi istotnymi sprawami, którymi zajela sie Wielka Trójka byly m.in. uzgodnienie daty i miejsca utworzenia drugiego frontu, przystapienie ZSRR do wojny przeciwko Japonii, szeroka pomoc dla partyzantów jugoslowianskich bedacych pod wodza Tito oraz utworzenie po zakonczeniu wojny miedzynarodowej organizacji w demokratyczny sposób stojacej na strazy pokoju.
Jesli chodzi o drugi front to mial on powstac w maju 1944 roku w Normandii, we Francji. Postanowienie to nie bylo za bardzo po mysli Churchilla, który utworzenie kolejnego frontu widzialby raczej na Balkanach. Musial sie on jednak zgodzic pod naciskiem Stalina i Roosevelta. Ten ostatni zdawal sie zreszta byc bardziej skory do porozumienia z radzieckim dyktatorem anizeli z ideologicznie blizszym sobie Churchillem.
W roku 1944 kleska Niemiec stawala sie coraz blizsza, tak wiec potrzeba uksztaltowania przyszlej Europy wydawala sie byc aktualniejsza. Wlasnie ten aspekt, obok, miedzy innymi, bratobójczych walk na Balkanach byl powodem kolejnego spotkania Wielkiej Trójki, który odbyl sie w Jalcie w lutym 1945 roku.
Glównym problemem poruszanym w sprawie Polski bylo dalsze formowanie sie zarówno granic panstwa jak i jego oblicza politycznego. W zwiazku z tym ustalono, ze granica zachodnia przebiegac bedzie na Odrze, a na pólnocy Polska otrzyma szeroki dostep do morza oraz poludniowa czesc Prus Wschodnich. Pogranicze wschodnie oprze sie z kolei na linii Curzona z odchyleniami 5-8 km na korzysc Polski. Zapadla takze decyzja o utworzeniu Tymczasowego Rzadu Jednosci Narodowej (z Rzadu Tymczasowego poszerzonego o demokratycznych polityków z kraju i z zagranicy) oraz o przeprowadzeniu w jak najkrótszym czasie wolnych i suwerennych wyborów.
Jesli chodzi o Niemcy, to mialy byc podzielone na 4 strefy okupacyjne. Co wiecej, powolano do zycia Sojusznicza Rade Kontroli do administrowania okupowanymi Niemcami oraz nalozono na panstwo niemieckie obowiazek zaplaty odszkodowan.
W Jalcie postanowiono takze o wlaczeniu sie Zwiazku Radzieckiego do wojny z Japonia w ciagu 3 miesiecy od zakonczenia wojny w Europie i ustalono, ze Liga Narodów zostanie zastapiona przez Organizacje Narodów Zjednoczonych utworzona podczas konferencji zalozycielskiej w San Francisco (25 IV 1945).
Spotkanie na Krymie potwierdzilo, miedzy innymi, tresc niezobowiazujacych rozmów Churchilla ze Stalinem w Moskwie w pazdzierniku 44, z których jasno mozna bylo wyczytac, ze Zwiazek Radziecki dazy do uzyskania kontroli nad panstwami Europy Srodkowo-Wschodniej, w tym równiez, niestety, w Polsce.
Ostatnie spotkanie Wielkiej Trójki odbylo sie w Poczdamie juz po kapitulacji Niemiec. Uczestnikami konferencji byli tym razem nowy prezydent Stanów Zjednoczonych - Harry Truman, premier Wielkiej Brytanii - Winston Churchill, a po wyborach Clement Attlee oraz radziecki przywódca - Józef Stalin.
Tym razem ponownie zajeto sie kwestia Polski. Jej granica miala przebiegac na linii Odry i Nysy Luzyckiej z pozostawieniem po stronie polskiej Szczecina i Swinoujscia. W obrebie panstwa znalazl sie Gdansk z okregiem i poludniowa czesc bylych Prus Wschodnich (Warmia, Mazury). Potwierdzono takze granice wschodnia na linii Curzona. Oprócz tego Tymczasowy Rzad Jednosci Narodowej zostal uznany przez Wielka Brytanie i Stany Zjednoczone oraz zdecydowano o przymusowej repatriacji ludnosci niemieckiej z ziem polskich i zagwarantowano Polsce splate reparacji wojennych z radzieckiej strefy okupacyjnej.
Konferencja poczdamska urzeczywistnila niejako zamierzenia Wielkiej Trójki wobec Niemiec przedstawione w lutym. I tak: podzielono je na 4 strefy okupacyjne (wschodnia - radziecka, pólnocno-zachodnia - brytyjska, poludniowo-zachodnia - amerykanska, srodkowo-zachodnia - francuska). Równiez Berlin podzielony zostal na analogiczne sektory. Identycznie postapiono zreszta w przypadku Austrii i Wiednia. Ponadto utworzono Sojusznicza Rade Kontroli nad okupowanymi Niemcami. Postanowiono takze przeprowadzic w Niemczech szereg zmian politycznych i gospodarczych w kierunku demokratyzacji, denazyfikacji, demilitaryzacji i demonopolizacji (4D) oraz wszczac dochodzenie przeciwko zbrodniarzom hitlerowskim. W Poczdamie ustalano tez zasady odszkodowan wojennych (bez okreslenia kwoty).
Co sie tyczy innych spraw zarzadzono kontynuowanie wojny z Japonia do bezwarunkowej kapitulacji oraz utworzenie Rady Ministrów Spraw Zagranicznych Pieciu Mocarstw (dla swiata) i czterech Mocarstw (dla Europy) w celu przygotowania traktatów pokojowych z Niemcami i ich sojusznikami…
Mogloby sie wydawac, ze powstanie Wielkiej Koalicji i spotkania Wielkiej Trójki sa dowodem na to, ze racja stanu jest wazniejsza niz sprzecznosci ideologii czy systemów. Mogloby sie wydawac, iz Wielka Trójka to symbol jednosci i potwierdzenie, ze ludzkie zycie i pokój na swiecie sa wartosciami najwazniejszymi, wyniesionymi ponad wszelkie podzialy. Niestety, owa jednosc okazala sie chwilowa, a nawet zludna. Podczas gdy wielcy trzej odbudowywali Europe, kazdy z nich kierowal sie swoimi interesami: Churchill chcial zatrzymac kolonie brytyjskie, Roosevelt pragnal ich autonomizacji, a Stalin tylko czekal, aby jak najwieksza liczbe panstw zarazic bakcylem komunizmu.
Wielka Koalicja z Wielka Trójka na czele spelnila swoja role - doprowadzila do bezwarunkowej kapitulacji panstw osi. Szkoda tylko, ze idealy Karty Atlantyckiej zostaly jedynie na papierze, czego dowodem moze byc niezwykle nietrwala koalicyjnosc wladz w wyzwolonych Europie czy tez zimna wojna…