Rafaello - życie i twórczość.

Rafael, właściwie Raffaello Santi lub Raffaello Sanzio, włoski malarz i architekt, syn malarza nadwornego rodziny Montefeltro. Urodzony 6 kwietnia 1483r w Urbino. Już we wczesnej młodości terminował w warsztacie malarskim swego ojca, Giovanniego Santi. Prawdopodobnie uczył się również u Timoteo Viti w Urbino, wykonując pod jego wpływem miniatury (np. Apollo i Marsjasz, czy Sen Rycerza). Doniosłą rolę w ukształtowaniu talentu Rafaella miało rodzinne miasto Urbino, które pod rządami ks. Montefeltre było ważnym ośr. nauki i sztuki, konkurującym z Florencją. Od 1499r. terminował w Perugii, w słynnej pracowni u Pietra Vannucciego zwanego Peruginem od którego mógł przejąć umiejętność wiązania postaci z nasyconym światłem pejzażem. Jego pełen wdzięku styl został odzwierciedlony w obrazie Zaślubiny Marii (1504). Dzieło to ukazuje wcześnie objawioną dbałość o harmonijne rozplanowanie postaci na powierzchni obrazu. Obrazy z tego okresu tak dalece przypominają styl Perugina, że często trudno jest określić, które wyszły spod pędzla Rafaela.

We Florencji w latach 1504-1508 studiował dzieła Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Masaccio, Fra Bartolommea oraz dynamiczną sztukę tego ośrodka artystycznego. Ułatwiło to Rafaellowi przełamanie tradycji malarstwa umbryjskiego. Powstało wówczas wiele portretów i wizerunków Madonn, wyraźnie pod wpływem L. da Vinci. Rozwój jego malarstwa w okresie florenckim najlepiej prześledzić na licznych wyobrażeniach Matki Boskiej. Wczesne malowane były jeszcze w stylu Perugina (Madonna del Granduca). Późniejsze wskazują na wpływ Leonarda (np. La Bella Giardiniera). Ostatnie z jego florenckich Madonn (np. Madonna del Baldacchino) przypominają styl Fra Bartolommeo.
W 1508r. osiedlił się w Rzymie, gdzie za pośrednictwem D. Bramantego otrzymał od papieża Juliusza II zlecenie udekorowania freskami apartamentów reprezentacyjnych w Watykanie, tzw. stanz, z których pierwszą ukończył w 1511. Za pontyfikatu kolejnego papieża Leona X (od 1513) objął kierownictwo budowy kościoła Św. Piotra i sprawował je od 1515 do 1520. Jednocześnie mianowano go też konserwatorem zabytków starożytnych Rzymu.

Kolejnym zadaniem malarskim była dekoracja loggii watykańskich w krużgankach 2. piętra wykonana na zlecenie Leona X w latach 1517-1519 - obejmowała ona 52 epizody biblijne w 13 przęsłach oraz słynne groteski. Mecenasem Rafaela był obok papieża, bankier A. Chigi, dla którego artysta zaprojektował kaplicę przy rzymskim kościele Santa Maria del Popolo (od 1512).

Pierwsza tamtejsza seria fresków Rafaela to Szkoła Ateńska (rok 1509), złożona, lecz klasycznie skomponowana grupa greckich filozofów i matematyków, skoncentrowana wokół Platona i Arystotelesa. Druga seria fresków (lata 1511-1514) zawiera dramatyczną i bogatą kolorystycznie Mszę Bolseńską. Rafael otrzymywał wiele zleceń i w ciągu następnych kilku lat stworzył freski o tematyce mitologicznej w Villa Farnesina w Rzymie (lata 1511-1512),freski i rysunki do arrasów w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, Madonnę Sykstyńską przeznaczoną do kościoła Św. Sykstusa w Piacenzie (1512), wiele portretów, np. Baldassare Castiglione (rok 1515).
Inne prace architektoniczne to: kościół San Eligio degli Orefici w Rzymie (ok. 1509-1520), rzymski Palazzo Bresciano Costa (ok. 1515, zburzony), Palazzo Pandolfini we Florencji (ok. 1517) oraz willa Madama (1516)

Za szczytowe dzieło Rafaella uchodzi Madonna Sykstyńska (ok. 1513), oraz Madonna della Sedia (1516). Inne ważne obrazy to: Zaślubiny Marii (1504), Madonna ze szczygłem (1505), Madonna del Granduca (ok. 1505), Piękna ogrodniczka (1507), Złożenie do grobu (1507). Portrety: La Fornarina (1515), Baldassare Castiglione (1516), Leon X z kardynałami (ok. 1518).
Jego ostatnie wielkie dzieło Transfiguracja (lata 1519-1520) jest zapowiedzią manieryzmu. W późnych pracach wprowadzał ujęcia już manierystyczne, czego przykładem jest ostatnie dzieło Przemienienie na Górze Tabor, obraz który był tylko w części namalowany, gdy artysta zmarł, dokładnie w swe 37 urodziny, na atak febry; dzieło ukończył zapewne uczeń — G. Romano.

Rafael Santi jest do dziś jednym z najsłynniejszych malarzy włoskiego renesansu. Już za życia był niezwykle popularną postacią na dworze papieskim w Rzymie, cenili go dostojnicy i uczeni. Jego obrazy powszechnie uważano za wcielenie ideału piękna, pełne harmonii i spokoju cieszyły się wielkim uznaniem. Wykształcony, przystojny, elegancki, mógł się obracać w najlepszym towarzystwie, wśród najwyższych dostojników papieskiego dworu. Był nawet zaręczony z siostrzenicą jednego z kardynałów. Krążyły również plotki, że papież Leon X zaproponował mu pozycję kardynała. Rafaelowi nie brakło pieniędzy; miał własną winnicę, własny pałac w Rzymie i zastępy służby. Stale towarzyszył mu orszak uczniów i wielbicieli. Był też dosłownie zasypywany zamówieniami. Pracował przy dekoracji pałacu papieskiego na Watykanie, malował obrazy religijne i mitologiczne, portrety, a także projektował arrasy i zastawy stołowe. Aby nadążyć z wykonaniem prac musiał stworzyć wielką pracownię i zatrudnić wielu uczniów. Mimo to, niektóre z zamówień oddawał z opóźnieniem lub w ogóle ich nie wykonywał. Rafael zbierał zamówienia, omawiał z klientami projekt i opracowywał kompozycję. Później wiele razy szkicował poszczególne postacie; najpierw wybierał pozy posługując się "ruchomymi" figurkami, które można było dowolnie upozować. Później w tej samej pozycji ustawiał nagich modeli. Najpierw rysował ich nagie ciało, a dopiero potem postacie w szatach. Po takich przygotowaniach wykonywał duże i szczegółowe rysunki całej sceny, tak zwane kartony, według których uczniowie mogli pracować. Ponieważ malowano w technice olejnej na desce, do zadań uczniów należało staranne przygotowanie podłoża i farb oraz skopiowanie rysunku na deskę. Na kartonie precyzyjnie dziurkowano linie rysunku. Tak przygotowany karton nakładano na deskę i posypywano sproszkowanym pigmentem, który przelatywał przez dziurki. Po zdjęciu kartonu wystarczyło połączyć punkty pigmentu wilgotnym pędzlem, aby otrzymać dokładna kopię rysunku. Zależnie od wagi zamówienia, Rafael malował sam, wykańczał tylko pracę uczniów, lub w ogóle nie przykładał ręki do malowania. W niektórych przypadkach nawet projekt był dziełem najzdolniejszych uczniów, zachowujących styl mistrza. Dzięki takiej metodzie pracy pracownia mogła funkcjonować jeszcze po śmierci Rafaela. Najwięcej wysiłku wymagały freski, a więc malowidła ścienne wykonywane na mokrym tynku. Trzeba było obmyślić i wykonać ogromne projekty, przenieść rysunek na ścianę (taką samą metodą jak na deskę), narzucić świeży tynk i szybko malować. Tego co namalowane właściwie nie można było poprawić. Pracę zaczynano od góry, aby uniknąć zalewania farbą już gotowych części. Wiadomo, że wykonanie skomplikowanego fresku "Szkoła Ateńska" zajęło trzydzieści siedem dni. A była to tylko jedna z wielu kompozycji wykonanych w Watykanie. Rafael mógł więc jedynie nadzorować pracę i osobiście malować trudniejsze fragmenty. Freski dla mniej ważnych klientów prawie w całości wykonali uczniowie. Jako artysta dbały o swoją popularność Rafael miał także własnego rytownika, który opracowywał reprodukcje graficzne jego rysunków i obrazów. Ponieważ ryciny odbijano w setkach egzemplarzy, miłośnicy sztuki z całej Europy mogli poznać prace "boskiego Rafaela".