Psychologia rozwoju człowieka

PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

Podstawowe problemy psychologii rozwoju człowieka


Ewolucja myślenia o rozwoju
 rozwój dziecka – rozwój w ciągu życia ludzkiego
 biologizm i enwironmentalizm - interakcjonizm - aktywny udział w kształtowaniu własnego rozwoju
 człowiek samoistny byt – człowiek w relacji z otoczeniem
 rozwój poszczególnych sfer – rozwój w ujęciu holistycznym

Przedmiot i zadania
Psychologia rozwoju człowieka (life – span developmental psychology)
- opisuje, wyjaśnia i modyfikuje – optymalizuje procesy rozwojowe w ciągu życia człowieka - od poczęcia do śmierci (Baltes, Reese, Lipsitt 1980).

Rozwój a zmiana – cechy zmiany
Cechy zmiany rozwojowej (Krajewski 1977):
 Długotrwała
 Ciąg zmian
 Charakter jednokierunkowy, monotoniczny
 Względna nieodwracalność
 Dotyczy całości, części lub relacji
 Spontaniczna

Cechy zmiany rozwojowej (Matczak 2003):
- kierunkowe, konsekwentne
- nieustanne
- zdeterminowane czynnikami środowiskowo –kulturowymi
- progresywne - adaptacyjne

Rodzaje zmian
- ze względu na zasięg
- ze względu na charakter
- ze względu na cel
- ze względu na czas powstawania


Rozwój psychoruchowy
Pojęcia: Akceleracja, Retardacja, Norma, Zaburzenie
Parametry:Tempo, Rytm, Dynamika (wykresy)

Znaczenie i przebieg okresu prenatalnego – zagadnienia

1.Stadia rozwoju prenatalnego
 Faza jajowa – do 2 tygodnia
 Faza embrionalna – do 8 tygodnia
– powstanie listków zarodkowych
– serce podejmuje akcję
– rozwój mózgu
– zaczątki kończyn
– zawiązki narządów wewnętrznych
– wyraźna twarz
– zanik ogona
 faza płodowa
3 miesiąc
– intensywny wzrost
– zmiana proporcji
– aktywność ruchowa
– intensywny rozwój mózgu
– wrażliwość na dotyk
4 miesiąc
– rozwój dłoni,
– zaczynają rosnąć włosy na głowie
– pojawiają się bruzdy mózgowe
5 miesiąc
– zaczynają powstawać gruczoły potowe
– komplet narządów oddechowych
– płód może mieć czkawkę
– pojawia się rytm snu podobny do noworodkowego
– aktywne kubki smakowe
6 miesiąc
– proporcje urodzeniowe
– szkielet intensywnie kostnieje
– wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne
7 miesiąc
– zdolność przetrwania
– widoczne odruchy wrodzone
8 miesiąc
– tkanka tłuszczowa
– przeciwciała
– dojrzały układ oddechowy
9 miesiąc
– przygotowanie do porodu
SPECYFICZNIE LUDZKIE CECHY PŁODU
 Przyjmowanie i selekcjonowanie bodźców przez zmysły
 Zapamiętywanie bodźców
 Uczenie się
 Kontakt behawioralny i psychiczny
 Aktywność psychoruchowa i społeczna

Diagnostyka prenatalna
 Nieinwazyjna
– Analiza DNA rodziców
– Test podwójny
– Test potrójny
– Test PAPA-A
– USG
– Rezonans magnetyczny
 Inwazyjna
– Aminopunkcja
– Biopsja kosmówki
– Kordocenteza

Poród
 Ciąża trwa około 266 dni od owulacji, od ostatniego miesiączkowania 280
 Ciąża zagrożona – poronienie, poród przedwczesny
 Ciąża ektopowa, ciąża urojona
 Fazy porodu
• Okres I - rozwierania
• Okres II - urodzenia
• Okres III - łożyskowy
• Okres położyskowy

SYTUACJA MATKI


I trymestr:
- zmiany ja
- rozchwianie psychofizyczne
- skoncentrowanie na sobie
- dziecko zaspokaja wszystkie potrzeby rodziców
- podatność na sugestie
II trymestr
- okres stabilizacji
- zmiana sylwetki
-większa łączność z dzieckiem
- może być niechęć do zmian fizycznych
- uwaga skierowana na dziecko
- poczucie że dziecko jest odrębne
- pierwsze wyobrażenia dziecka
III trymestr
- wzrost koncentracji na porodzie
- oczekiwanie w stosunku do dziecka
- zakładanie gniazda
- silna więź z dzieckiem
- określenie miejsca i kontaktów

SYTUACJA MATKI
 Depresja trzeciego dnia – baby blues
– 25 – 85%
– Pojawia się 3 –4 dni po porodzie
– Przyczyna – zmiany hormonalne

 Depresja poporodowa
– 10-20 %
– Około 6 miesięcy po porodzie
– Objawy w sferze emocjonalnej, poznawczeej, motywacyjnej i somatycznej

Depresja poporodowa – społeczne odrzucenie
 zaprzeczanie chorobie
(wcale nie mam depresji, to hormony)
 eskalacja poczucia winy
(jestem taką złą matką)
 Zaprzeczenie = somatyzacja
 Unikanie pomocy z zewnątrz = brak wsparcia
 Zmuszanie się do miłości wobec dziecka = nadopiekuńczość
 Agresja i wycofanie z kontaktów z innymi = lęk przed zdemaskowaniem

Psychoza poporodowa
 Ok. 0,1-0,2%
 W ciągu kilku pierwszych tygodni po porodzie (najczęściej 3-14 dzień)
 Znaczenie wieku matki
 Objawy spójne z obrazem depresji poporodowej - wahania i obniżenie nastroju, bezsenność, trudności z koncentracją, "gonitwa myśli„
 Objawy specyficzne - zaburzenia zachowania oraz urojenia
 W 40% psychoz poporodowych - stan manii
 4% matek próbuje zabić swoje dziecko

Poporodowy zespół stresu pourazowego
 PTSD poporodowe dotyka około 3% kobiet
 Ryzyko - osobowość neurotyczna, wrażliwość na ból, tokofobia pierwotna, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem, kompulsywne planowanie i niechęć do zmian,
 Znaczenie – warunki szpitalne, nieprofesjonalna opieka lekarska, poczucie wyobcowania podczas porodu i połogu
 Objawy:
– koncentracja myśli na sytuacji porodu
– trudności z zasypianiem, koszmary senne w których przewija się motyw porodu
– lęk przed ponownym zajściem w ciąże,
– stany lękowe, niechęć do kontaktu z lekarzami
– zaburzenia nastroju, żal do siebie lub otoczenia

ROLA OJCA W OKRESIE PRENATALNYM

 Zmiany i mężczyzna a ciąża:
- obrzęd couvade
- pojawienie się symptomatologii ciąży
- chęć zmiany wyglądu
- wykonywanie prac dla dziecka
- bardziej aktywne podchodzenie do opieki nad dziećmi
- reakcja zazdrości i odtrącenia

 Fazy ojcowskiego zaangażowania się (wg. Danuty Kornas – Biela):
- I faza - obejmuje czas od kilku godzin do kilku tygodni
- II faza - okres kilku pierwszych miesięcy od chwili potwierdzenia istnienia dziecka
- III faza - środkowy okres prenatalnego rozwoju dziecka
- IV faza - ostatni etap rozwoju prenatalnego

Depresja poporodowa u mężczyzn
 Nowa rola – niepewność
 Zmiana sytuacji między partnerami
 Brak wsparcia
 Zmiana dotychczasowego sposobu życia
 Zmiany hormonalne
 2,5 x większe narażenie na depresje razem
 Problemy behawioralne synów




Wczesne dzieciństwo - zagadnienia

Obszary rozwoju we wczesnym dzieciństwie
(Newman & Newman)
• niemowlęctwo (0-1)
• Społeczne przywiązanie – jakość relacji
• Inteligencja sensoryczno – motoryczna
• Stałość przedmiotu
• Rozwój emocjonalny w powiązaniu dziecko - opiekun

• dzieciństwo (2-3)
• Doskonalenie lokomocji
• Fantazja, tworzenie i zabawa
• Rozwój języka – pojawienie się funkcji symbolicznej
• Samokontrola własnych emocji i otoczenia

STADIUM NOWORODKA
• fazy
– okołoporodowa – 15 – 30 min. po urodzeniu
– neonatalna – do 2 tż
• sfery przystosowania:
– temperatura
– oddychanie
– pobieranie pożywienia
– wydalanie

Specyfika noworodka
• Duża głowa
• Charakterystyczny wygląd skóry
• Sine palce
• Opuchnięte oczy
• Zmienna waga
• Oddech
• Ułożenie ciała
• Płacz i krzyk
• Charakterystyczne ułożenie ciała
Ocena noworodka – skala Apgar
• Czynność serca
• Oddychanie
• Napięcie mięśni
• Reakcja na cewnik w nosku
• Zabarwienie skóry
Inne testy: Test Prechtla, SOZN Brazeltona,

Rozwój psychoruchowy noworodka
• Grupa ryzyka – dzieci urodzone przedwcześnie
• Odruchy
• Wrodzone zachowania zorganizowane
• Sen i czuwanie
• 6 poziomów snu i aktywności
• Specyfika zmysłów noworodka

Rozwój fizyczny we wczesnym dzieciństwie
• Okres szybkiego wzrostu – 1 rż
• Zmiany proporcji
• Rozwój uzębienia
• Rozwój UN
• Proces kostnienia

Rozwój motoryczny
• Pionizacja
• Lokomocja
• Stabilizacja
• Manipulacja niespecyficzna
• Manipulacja specyficzna

Rozwój poznawczy wg Piageta
• Okres sensoryczno – motoryczny
– Ćwiczenie odruchów 0;0 – 0;1
– Rozwijanie schematów 0;1 – 0;4
– Odkrywanie procedur 0;4-0;8
– Intencjonalne zachowanie 0;8-1;0
– Nowość i eksploracja 1;0 – 1;6
– Reprezentacje umysłowe 1;6 – 2;0

Rozwój mowy

• Okres przedsłowny
• Krzyk
• Głużenie
• Gaworzenie
• Gesty
• Ekspresja mimiczna
• Okres wyrazu – holofrazy
• Rozwój słownika – 2 rż
• Eksplozja nazywania
• Zmieniona postać słów
• Rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, spójniki, przyimki i zaimki
• Styl referencyjny i ekspresyjny
• Specyfika mowy małego dziecka - Kaczmarek
– Głoska, sylaba = wyraz
– Reduplikacja sylab
– Powtarzanie wyrazu jednosylabowego
– Opuszczanie sylab w wyrazie
– Skracanie
– Augmentacje
– Metatezy
– Onomatopeje
– Hipergeneralizacje
– Hipogeneralizacje
– Neologizmy
– Hiperregularyzacje
– Liczba mnoga

Okres zdania
• Początek rozwoju gramatyki
• Zlepki dwuwyrazowe
• Równoważniki
• Zdania dwuwyrazowe
• Zdania złożone
• Nieprawidłowe formy osobowe czasowników
• Złe stosowanie reguł składniowych


Rozwój emocjonalny

– Ogólne podniecenie  zadowolenie i niezadowolenie, zainteresowanie
– I, CZ, P, Z, Zm,U
– Uśmiech do dorosłego – 3 – 4 mż
– Odniesienie społeczne – 1 rż
– Uczucia a stan fizyczny
– Wpływ kory mózgowej – 2 rż
– Poszerzenie repertuaru emocji
– Uczucia dominujące
– Kontrola emocji
– Deprywacja emocjonalna

Rozwój społeczny

1. Reakcje na dorosłych
2. Reakcja na dzieci
3. Kierunki badań nad rozwojem społecznym
– Jednostka
– Diada
– Poliady
4. Uspołecznienie - uśmiech społeczny, lęk przed obcymi, przywiązanie

5. Schemat rozwoju według Schaffera
– Okres bezpośrednio po porodzie
– 2 m 
– 5 m 
– 8 m 
– 18 m 
6. Teoria przywiązania Bowlby’ego
- brak różnicowania
- preferencja
- silne przywiązanie
- przemieszczanie się w kierunku

Badania Ruttera – krótkotrwałe i długotrwałe efekty pozbawienia kontaktu z opiekunem
Rodzic/opiekun – niemowlę
- epizody wspólnego zaangażowania się
(Bakeman, Adamson)
- snr (Wygotsky)
- rusztowanie (Bruner)
- praktykowanie (Kaye)
- sprawowanie kontroli (Minton, Power i Parke,
Cunningham i Barkley, Brinich, Hoffman, Bornstein)

Rozwój osobowości
• Okres płodowy i 1 rż – stan nierozdzielności
• Podstawy rozwoju osobowości – 2 – 3 rż

Orientacja Ja:
• Etap preosobowy / 0;0-0;6/
• Osobowość symbiontyczna
z Ja empatyczno - fizjologicznym /0;6-1;0/
• Osobowość ekspansywna
z Ja pośrednio odzwierciedlonym /1;0-3;0/

Początki tożsamości płciowej / 2;0-3;0/

Zdobycze wieku przedszkolnego – zagadnienia

Obszary rozwoju (według Newmanów)

Identyfikacja z płcią
• Rozwój myślenia
• Wczesny rozwój moralny
• Zabawa grupowa

2. Rozwój fizyczny i motoryczny
• Rozwój układu nerwowego
• Wzrost kończyn
• Zmiana proporcji ciała
• Silna potrzeba ruchu
• Kombinacje ruchowe
• Pierwsze problemy z ciałem
• Opanowanie czynności samoobsługowych
• Rysowanie
• Lateralizacja

3. Rozwój poznawczy
• Bezpośrednie i pośrednie poznawanie świata
• Cechy rozwoju poznawczego:
– Synpraktyzm
– Emocjonalność
– Synkretyzm
– Egocentryzm
– Przejście do dowolności
• Odbiór wrażeń
• Charakter spostrzeżeń:
• Synkretyczne
• Związane z aktywnością
• Subiektywne
• Przedmiotowe
• Brak stałości wielkości i proporcji
• Tworzenie „pomocnych” strategii
• Dotyk
• Spostrzeganie a opowiadanie
• Przedmiot
• Czynność
• Logika
• Uwaga
• Ku dowolnej
• Wzrost parametrów
• Rola zmęczenia
• Pamięć
• Ku dowolności
• Rola rodzaju materiału
• Wpływ emocji
• Reminiscencja
• Podział czynności
• Wyobraźnia
• Ku dowolności
• Rola pośrednia
• Odtwórczość i oryginalność
• Brak jasnej granicy
• Orientacja
– Czasowa
– Przestrzenna
– Przyczynowa

4. Rozwój poznawczy według Piageta
• Okres przedoperacyjny / 2-7 rż/
– Cechy myślenia:
• Egocentryzm
• Brak rozumienia transformacji
• Centracja
• Odwracalność - brak

Artyficjalizm
Antropomorfizm
Animizm

• Okres przedoperacyjny / 2-7 rż/
– Stadium /2;0-4;0/ kształtowania funkcji symbolicznej
• Naśladownictwo odroczone
• Zabawa symboliczna
• Rysunek
• Mowa
– Stadium /4;0-5;6/ rozwoju dalszych funkcji symbolicznych
• Obrazy umysłowe
– Stadium /5;6-7;0/ zrozumienia pojęcia stałości
• Zasada zachowania stałości

5.Rozwój pojęć
• Synkrety, kompleksy i pseudopojęcia
• Cechy pojęć:
• Symbolizm
• Zabarwienie uczuciowe
• Różny stopień określoności
• Werbalizowane lub nie
• Zindywidualizowane
• Hierarchiczne
• Odporność na zmianę
• Proste ku złożonym, konkretne ku abstrakcyjnym
• Wskaźniki
– Definiowanie
– Klasyfikowanie/sortowanie:
• Pary, klasy, pojęcia
• Para funkcjonalna, łańcuszek, kolekcja, pojęcie
• Skojarzenie, kolekcja, łańcuch, dyfuzja, pseudopojęcie
– Szeregowanie

6. Rozwój mowy
• Okres swoistej mowy dziecięcej
– Komunikacja i regulacja
– Mowa wypracowana vs ograniczona
– Tu i teraz vs mowa kontekstowa
– Mowa egocentryczna vs uspołeczniona
– Samotne monologowanie ku mowie wewnętrznej
– Kompetencja narracyjna
– Dyskurs działaniowy vs tematyczny

– Nieporadnośc językowa
– Neologizmy
– Metatezy
– Błędy – liczba, rodzaj, stopniowanie
• PYTANIOMANIA

7. Rozwój emocjonalny
• Rozpoznawanie emocji
• Zmiana wzoru reagowania
• Nowe formy reakcji
• Lęki dziecięce
• Kontrola emocji
• Kompetencje emocjonalne

8. Rozwój społeczny
• Zachowanie, kompetencje, wiedza
• Poszerzenie kontaktów
• Rozwój zabawy – przełom
• Pierwsze przyjaźnie
• Zachowania prospołeczne
• Zachowania negatywne

9. Rozwój moralny
• Dojrzewanie
• Uczenie się
• Teoria poznawczo – rozwojowa
• Podejście kulturowo - społeczne

• Normy moralne
– Uogólnianie
– Wykraczanie
– Autonomia

Teoria Piageta
- heteronomia moralna
/reguły, intencjonalność, kłamstwo, kara/


10. Rozwój osobowości
• Pierwsze przejawy struktury osobowości

• Rozwój superego
• Obraz samego siebie

Struktura JA
– Etap osobowości autonomicznej
z JA wyodrębnionym /-5rż/
- Etap osobowości interakcyjnej zależnej
z Ja emocjonalnym /-8rż/



11. Tożsamość płciowa
• Samokategoryzacja
• Rola rodziców
• Powstawanie stereotypów związanych z płcią
• Etapy zdobywania wiedzy
• Wygląd zewnętrzny
• Obowiązki
• Zdolności
• Zachowania typowe
• Prestiż

Dziecko na przestrzeni okresu wczesnoszkolnego

1.Obszary rozwoju (według Newmanów)

• kooperacja społeczna
• samoocena
• nabywanie sprawności szkolnych
• zabawa zespołowa

2. 7 latek

• Kryzys 7 roku życia wg Wygotkiego
• Przejście przedszkole – szkoła
• Adaptacja do nowych warunków
• Osiąganie gotowości szkolnej
• 2 fazy okresu wczesnoszkolnego

3. Gotowość szkolna

• Szkoła wiedeńska – Bühler
• Szkoła lipska – Winkler
• Podejście relacyjne – Ausbel, Szuman, Brzezińska
• Ujęcie statyczne i dynamiczne

4. Gotowość szkolna
Płaszczyzny wyznaczające
a. właściwości rozwojowe dziecka
b. wymagania szkoły, osobowość nauczyciela
c. rola rodziny

Johansson – 6 niezależnych czynników:
1. rozwój mowy
2. dojrzałość społeczno – emocjonalna
3. wykonywanie działań arytmetycznych
4. sprawność motoryczna
5. przystosowanie do warunków szkolnych
6. bezsłowne czynności poznawcze

5. Gotowość szkolna
• Fazy narastania niepowodzeń szkolnych:
1. drobne niepozorne luki w wiadomościach i umiejętnościach
2. dalsze narastanie trudności, pierwsze objawy niechęci do szkoły
3. negatywne oceny, dalszy wzrost niechęci do szkoły
4. przekonanie – mimo pomocy – o niemożności radzenia sobie z nauką
5. ucieczki z lekcji, agresja
6. drugoroczność
7. przerwanie nauki

6. Specjalne potrzeby edukacyjne
• obniżenie funkcjonowania intelektualnego
• wybiórcze deficyty w zakresie funkcji percepcyjno - motorycznych i językowych
• schorzenia neurologiczne
• dzieci defektologczne
• zaniedbanie wychowawcze i dydaktyczne
• zaburzenia dynamiki procesów nerwowych
• zaburzenia emocjonalno – motywacyjne
• zaburzenia w sferze osobowości.

8. Rozwój fizyczny i motoryczny
• Rozwój kośćca
• Stałe zęby
• Wzrost odporności
• Rozrost mózgu
• Jednostajne tempo
• Skok szkolny
• Potrzeba ruchu
• Doskonalenie motoryki małej
• Ustalenie lateralizacji

9. Rozwój poznawczy
• Rozwój pamięci
• Strategie
• Metapamięć
• Rola wiedzy
• Wzrost koncentracji uwagi
• Doskonalenie odbioru zmysłowego

10. Rozwój poznawczy – teoria Piageta
• Okres operacji konkretnych /7-11rż/
• Cechy myślenia w fazie operacji konkretnych
– a. rozumowanie wolne od egocentryzmu
– b. decentracja
– c. przekształcenia
– d. odwracalność
– e. niezmienniki

11. Rozwój poznawczy – według Piageta
• Rodzaje operacji
– a. odwracalność
– b. szeregowanie
• - długość około 7 rż
• - klasyfikacja – 7 – 8 rż (inkluzja klas)
- Pojawienie się pojęcia liczby
- Zachowanie stałości uczuć i wartości
- Wola
- Autonomia
- Szacunek wzajemny
- Początek pojmowania znaczenia reguł
- Zrozumienie intencji

12. Rozwój mowy i orientacji pojęciowej

• pokaźny zasób słów
• rozwijanie orientacji w znaczeniu słów
• pojawienie coraz to ogólniejsze treści,
• reagowanie na pojawiające się sprzeczności
• pojawia się wiele pytań
• nowa forma komunikowania się
• pojęcia naukowe
• mowa – konkretna oraz wypracowana


13. Rozwój emocjonalny
• Faza latencji
• Współistnienie emocji (Harter)
• Rozróżnianie emocji
• Intelektualizacja emocji
• Ku dorosłemu przeżywaniu
• Uczucia wyższe
• Znaczenie szkoły

14. Rozwój społeczny
• Rodzina, szkoła, rówieśnicy
• Nowe role
• Wiek gangów
• Przyjaźnie dziecięce
• Zachowania pro- i aspołeczne
• Samodzielność
• Realistyczny optymizm

15. Rozwój moralny
Teoria Piageta
- autonomia moralna - relatywizm
/reguły, intencjonalność, kłamstwo, kara/


16. Rozwój osobowości
• Szersza orientacja w świecie podstawą do kształtowania siebie

• Pojęcie Ja
• etap osobowości interakcyjnej zależnej z ja – emocjonalnym / - 8/
• etap osobowości obiektywnej z ja – racjonalnym / - 12/

- oddzielenie uczuć od zachowania
- Ja = trwały element osobowości


17. Trudności wieku szkolnego
• Specyficzne trudności szkolne
• Zaburzenie dynamiki procesów nerwowych
• Fobie szkolne
• Psychosomatyka
• Tiki
• Jąkanie
• Moczenie nocne


Adolescencja - zagadnienia

1.Obszary rozwoju w adolescencji
(Newman & Newman)
- dojrzewanie fizyczne
- operacje formalne
- rozwój emocjonalny
- uczestniczenie w grupach rówieśniczych
- związki heteroseksualne
- autonomia w stosunku do rodziców
- tożsamość dotycząca roli seksualnej
- uwewnętrzniona moralność
- wybory dotyczące zawodu i pracy

2.Adolescencja
• Okres reorganizacji
• Zjawisko psychologiczne i kulturowe (Dulit, Mead)
• Kryzys normatywny? (Freud, Josselyn, Kaplan, Offer)
• Okres burzy i naporu/przebudzenie się impulsu (Hall)
• Określenie tożsamości
• Paradoks adolescencji

3. Rozwój fizyczny
• Rozpad obrazu własnego ciała
• Skok pokwitaniowy
• Wzrost od podstawy
• Zmiany strukturalne i funkcjonalne
• Kompleks Diany
• Ginekomastia
• Akceleracja vs deceleracja (Undeutch)
• Czasowa niezgrabność ruchowa

4.Rozwój seksualny
• autoerotyzm – masturbacja
• faza homoerotyczna
• faza chaotyczna
• faza dojrzałości

• Popęd = lęk = mechanizmy obronne

• Asceza
• Intelektualizacja
• Podporządkowanie się grupie
• Przejście do czynu
• Racjonalizacja

5. Rozwój poznawczy
• rozwój i kontrola uczuć,
• rozumienie pojęć moralnych,
• wyznaczenie światopoglądu,
• poszukiwanie własnej tożsamości,
• aktywność społeczna dorastających

• Perspektywa czasowa
• Dyskusje z dorosłymi
• Myślenie pojęciowe (Wygotsky)

6. Rozwój poznawczy według Piageta
Operacje formalne
• ze sfery rzeczywistości do sfery możliwości
• uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczenia
• rozumowanie naukowe,
• budowanie hipotez,
• głębokie rozumienie przyczynowości.


7. Rozwój emocjonalny

• Umysł i fizjologia a emocje
• Intensywność zachowań
• Skupienie się wokół ciała
• Labilność emocjonalna
• Nastroje
• Znak emocji
• Uczucia estetyczne, moralne i patriotyczne
• Uczucia idealistyczne
• Emocje negatywne

8. Rozwój społeczny
– Antagonizm płci
– Młodzieńcze przyjaźnie
– Pierwsze związki – preintymność
– Miłość szczenięca vs romantyczna
– Świat rówieśników górą
– Grupa formalna i nieformalna
– Czas porównań społecznych

9. Rozwój moralny
Teoria Piageta
– autonomia moralna
/egocentryzm, idealizm, reformowanie/


10. Rozwój osobowości
• Etap osiągania pełnej osobowości
• Pojęcie Ja
• - etap osobowości selektywnej / ukierunkowanej/
• z ja – wartościującym / - 18/
• - etap osobowości dojrzałej
• z ja – samorealizującym się / - 25/

• Moratorium tożsamościowe

11. Bunt adolescenta
I faza
– Przeciw ograniczeniom i zakazom
- Przedmiot – dorośli
- Charakter reaktywny
- Funkcja - ekspansja

II faza
- Odpowiedź na lęk
- Przedmiot – zgeneralizowany
- Funkcja - obrona

III faza
– Konstruktywny vs destruktywny
- Egocentryzm młodzieńczy
- Przedmiot – światopogląd
- Funkcja – tworzenie/obrona

IV faza
- Tożsamość negatywna

12. Rozwój światopoglądu
• Fazy wg Obuchowskiego
• Identyfikacja
• Kosmiczna
• Dojrzały sens życia

• Postawy światopoglądowe
• Idealizm
• Nihilizm
• Cynizm


13. Rozwój motywacji
Właściwości dążeń młodzieży:
• Sprecyzowane cele
• Poszerzanie się perspektywy motywacyjnej
• Kierunek motywacji
• Romantyzm
• Ryzyko i tajemniczość
• Negatywizm
• Intensywność zaangażowania
• Potrzeba czynu

14. Zachowania problemowe
• Uczestniczące
• Prymus
• Maskotka
• Błazen
• Ulegające
• Pedantyzm
• Niewinny grzesznik
• Przeciwstawiające się
• Przekora
• Złość, gniew
• Hedonizm
• Unikające
• Działania pozorne



15. Problemy adolescencji
- Zaburzenia jedzenia
- Depresja młodzieńcza
- Zaburzenia zachowania
- Narkomania
- Samobójstwa
- Przemoc
- Ucieczki z domu
- Prostytucja
- Wczesne macierzyństwo
- Sekty
- Dataholizm