Scharakteryzuj budowę komórki

Organizm to istota żywa zdolna do samodzielnej egzystencji, zbudowana z komórek - podstawowych jednostek strukturalnych, w których zachodzą wszystkie życiowe procesy chemiczne. Najprostsze organizmy jednokomórkowe składają się z jednej komórki, te najbardziej skomplikowane, np. ludzie, zbudowane są z wielu milionów komórek. Organizmy wielokomórkowe posiadają komórki różnego typu, gdzie każde z nich przystosowane jest do wykonywania specyficznych funkcji, za które są odpowiedzialne. Grupy komórek tego samego rodzaju wraz z materią nieożywioną tworzą różne tkanki, np. mięśniową. Różne typy tkanek budują organy, np. żołądek, te zaś wchodzą w skład układów, np. układu trawiennego.

Każda komórka składa się z takich samych podstawowych elementów, z których każdy odgrywa w jej życiu określoną rolę. Komórki otoczone są przepuszczalną błoną plazmatyczną (błona komórkowa), wnętrze komórki wypełnia cytoplazma podzielona systemem błon siateczki śródplazmatycznej (retikulum endoplazmatyczne).

W cytoplazmie zawieszone są organelle komórkowe, z których najważniejsze jest jądro komórkowe, będące siedliskiem informacji genetycznej (chromosomy). Zasadniczo cytoplazma składa się z gęstej galaretowatej warstwy zewnętrznej (ektoplazma) i bardziej płynnej wewnętrznej (endoplazma).

Błona komórkowa nazywana również plazmalemmą jest delikatną, elastyczną powłoką okrywającą powierzchnię każdej komórki, oddzielającą jej żywą zawartość od środowiska zewnętrznego. Spełnia niezwykle ważną rolę w regulowaniu składu treści komórkowej ponieważ przechodzą przez nią wszystkie składniki pokarmowe wnikające do komórki oraz wszystkie wydaliny i wydzieliny przedostające się z niej na zewnątrz. Utrudnia przenikanie pewnych związków, umożliwia natomiast wnikanie innych. W komórkach zwierzęcych błona komórkowa pokryta jest od zewnątrz otoczką śluzowatą. U bakterii i roślin występuje ponadto ściana komórkowa.

Ściana komórkowa jest charakterystyczną cechą dla komórek roślinnych. Chroni komórkę przed czynnikami zewnętrznymi, zbudowana jest z pektyny i celulozy, warunkuje również kształt komórki.

Retikulum endoplazmatyczne (siateczka śródplazmatyczna) to sieć błon elementarnych w komórce, tworzących kanały i pęcherzyki przecinające cytoplazmę i połączonych z błoną jądrową i plazmalemmą. Retikula endoplazmatyczne sąsiadujących komórek łączą się ze sobą poprzez nici cytoplazmatyczne (plazmodesmy). Na zewnętrznej stronie retikulum endoplazmatycznego mogą występować rybosomy i takie retikulum endoplazmatyczne nazywa się szorstkim, w odróżnieniu od gładkiego, pozbawionego rybosomów.

Jednym z najważniejszych organelli komórkowych jest jądro komórkowe, występujące w komórkach organizmów jądrowych. Odgrywa decydującą rolę w przekazywaniu cech dziedzicznych i przebiegu przemiany materii. Jądro otoczone jest podwójną błoną jądrową, zaopatrzoną w pory zapewniające kontakt z treścią komórki. W środku jądro komórkowe wypełnione jest nukleoplazmą (karioplazmą), w której wyróżnić można chromatynę, będącej siedliskiem informacji genetycznej (kwasy nukleinowe), jąderko i sok jądrowy (kariolimfa).

Inne organelle to
- mitochondria (l.p.mitochondrium) - pałeczkowate ciała będące komórkowymi "elektrowniami", gdzie substancje proste wchłaniane przez komórkę ulegają rozkładowi, w celu uzyskania energii. Złożone są białek, kwasów nukleinowych i fosfolipidów.
- wakuole (wodniczki) - wypełnione płynem woreczki umiejscowione w cytoplazmie. W komórkach zwierzęcych są niewielkie i nietrwałe, odpowiadają za usuwanie produktów przemiany lub przechowywanie płynów wprowadzonych do komórki. Większość komórek roślinnych posiada jedną wielką wodniczkę, wypełnioną sokiem roślinnym (rozpuszczonymi związkami mineralnymi i cukrami).
- aparat Golgiego - specjalny obszar gładkiego RE zwany również diktiosomem. Zbiera i rozdziela substancje wytworzone w komórce (np. białka i odpady reakcji chemicznych). Substancje te wypełniają woreczki, które stopniowo wubrzuszają się na zewnętrznych krawędziach i ostatecznie pękają. Cząstki te (wakuole) podróżują na zewnątrz komórki poprzez cytoplazmę i błonę komórkową.
- lizosomy - okrągłe woreczki zawierające silnie działające enzymy wchłaniające ciała obce w komórce, np. bakterie , i rozkładające je. Zewnętrzna błona lizosomów nie pozwala enzymom wydostać się na zewnątrz, co chroni komórkę przed uszkodzeniem. Jeśli jednak ta zostaje zniszczona, błona zanika i komórka trawi samą siebie.
- rybosomy - maleńkie okrągłe cząstki często zakotwiczone na retikulum endoplazmatycznym. W nich budowane są białka z aminokwasów. Zakodowana w DNA w jądrze komórkowym informacja jest przesyłana do rybosomów w postaci związków nazywanych informacyjnym RNA. Przekazują one "kod" tak, aby rybosomy mogły łączyć aminokwasy w poprawny sposób i produkować potrzebne białka. W komórce występują jeszcze co najmniej dwa rodzaje RNA. Rybosomy zbudowane są z rybosomalnego RNA, a cząsteczki transferowego RNA przenoszą aminokwasy do rybosomów.
- centriole - dwa ciała w komórkach zwierząt i prymitywnych roślin, niezbędne w procesie podziału komórki. U zwierząt leżą one tuż przy jądrze komórkowym, w zagęszczonym obszarze cytoplazmy (centrosomie) i składają się z dwóch maleńkich cylindrów, uformowanych w kształt litery X. Cylinder jest zbudowany z dziewięciu zespołów potrójnych włókien (mikrotubuli).
- jąderka - jedno lub więcej małych, kulistych ciał w jądrze komórkowym. Produkują one części składowe rybosomów (utworzone z rybosomalnego RNA), które są później przenoszone na zewnątrz jądra i składane w całość w cytoplazmie.
- plastydy - maleńkie ciała w cytoplazmie komórek roślinnych. Niektóre (leukoplasty) magazynują skrobię, tłuszcze lub białka. Inne (chloroplasty) zawierają chlorofil używany w produkcji substancji pokarmowych.