Histotia Komputeryzacji w Polsce.

Pierwsza maszyna cyfrowa "XYZ":
Jesienią 1958 roku w Zakładzie Aparatów Matematycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, w rezultacie dwuletnich prac przygotowawczych uruchomiono pierwszą polską maszynę cyfrową. "XYZ" - bo taką nazwę nosiła maszyna - była przedstawicielką pierwszej światowej generacji komputerów. Maszyna zawierała około 400 lamp elektronowych i 2000 diod półprzewodnikowych, a jej język wewnętrzny składał się z 25 rozkazów, dotyczących działań na słowach długości 18 i 36 bitów. Maszyna "XYZ" pracowała z szybkością około tysiąca rozkazów na sekundę. Ciekawe będzie wspomnienie tu kilku cech konstrukcyjnych naszej "pierwszej" - cech, które ze względów technicznych zostały już dziś zarzucone. Informacja była tej maszynie reprezentowana dynamicznie, co - w uproszczeniu - polegało na nieprzerwanym krążeniu w układach maszyny impulsów elektrycznych, reprezentujących tę informację. Aby ją odczytać, należało więc ją "złapać" w odpowiedniej chwili. Tak więc działanie poszczególnych układów, cyklicznie obieganych przez dane, musiało być ściśle ze sobą zsynchronizowane. Stąd właśnie wynikało określenie tej maszyny: synchroniczna. Poza tym była to maszyna szeregowa - co oznacza, iż słowa binarne były w niej przesyłane szeregowo, bit za bitem. Wszystkie te trzy wymienione cechy stanowiły o spójnej koncepcji konstrukcyjnej "XYZ". Pamięć operacyjna maszyny również działała dynamicznie i szeregowo - była to tzw. Pamięć na rurach rtęciowych. W stalowych rurach, wypełnionych rtęcią, wędrowały z jednego końca na drugi fale mechaniczne reprezentujące słowa binarne. Jednorazowo w rurze "mieściło się" 576 bitów. One to właśnie były odbierane na końcu rury i w postaci impulsów elektrycznych z powrotem przesyłane na jej początek. Tam znów odpowiedni przetwornik zamieniał je na drgania mechaniczne wprowadzając ponownie do rury. Uzyskano w ten sposób tzw. pętlę pamięciową, w której informacja mogła być przechowywana dowolnie długo - aż do chwili wyłączenia urządzenia. Maszyna "XYZ" zawierała 32 rury rtęciowe o całkowitej pojemności 1024 słów 18-bitowych. Urządzenia peryferyjne komputera przedstawiały się raczej skromnie, były to: czytnik i perforator kart. Była to jednak maszyna, jak na owe czasy, nieźle oprogramowana. Użytkownicy mieli do dyspozycji język symboliczny, bogatą bibliotekę podprogramów, jak również program-translator przeznaczony do tłumaczenia na język wewnętrzny stworzonego wtedy w Polsce języka algorytmicznego o nazwie SAKO. Produkcyjnym wcieleniem maszyny "XYZ" były maszyny cyfrowe "ZAM-2". W sumie wyprodukowano ich dwanaście, w kolejnych wersjach nazwanych: Alfa, Beta i Gamma.

Od "XYZ" do "ODRY 1305":
Wnet po uruchomieniu maszyny "XYZ" narodził się drugi polski komputer - była to maszyna cyfrowa "UMG-1", skonstruowana w 1959 roku na Politechnice Warszawskiej. Choć z grubsza była ona w koncepcji podobna do "XYZ", odznaczała się dwiema cechami, czyniącymi ją unikatową w skali światowej. Po pierwsze - nie miała ona stałej listy rozkazów, a programista sam mógł tworzyć różne rozkazy, składając je z elementarnych mikrokoncepcji. Wobec małych jeszcze wtedy szybkości komputerów, właściwość ta umożliwiała lepsze wykorzystanie każdego rozkazu i zwiększenie w ten sposób szybkości działania programu. Pojawienie się automatycznego programowania (translatory) usunęło w cień to interesujące rozwiązanie. Drugą ciekawostką "UMG-1" było zastosowanie w niej tzw. zapisu minus-dwujkowego, w celu binarnego kodowania liczb w maszynie. Stwarzało to możliwość, w porównywaniu z zapisem tradycyjnym, uzyskania w szeregowej maszynie pewnych oszczędności na układach elektronicznych. Była to maszyna po raz pierwszy seryjnie produkowana w Polsce - wytwarzały ją zakłady "ELWRO" we Wrocławiu. W latach 1962-1964 zbudowano 25 sztuk tych maszyn. W latach późniejszych w "ELWRO" opracowano wiele innych konstrukcji, wśród nich szczególnie godna uwagi jest maszyna "ODRA 1204". Była to pierwsza maszyna równoległa, wytwarzana w Polsce w skali przemysłowej. Ten tranzystorowy komputer wykonywał do 30000 rozkazów na sekundę i okazał się znakomitym narzędziem do obliczeń naukowo-technicznych. Ogromne zapotrzebowanie nań sprawiło, że seria tych komputerów stała się rekordowo długa - w latach 1967-1972 wyprodukowano ich 181! Wedle pierwotnych założeń miał to być zalążek komputerów rodziny "ODRA 1200" - maszyn o różnych wielkościach. Wszelako trudności w realizacji oprogramowania do tych maszyn spowodowały, że zdecydowano się na zakup gotowego oprogramowania i uruchomienie produkcji maszyn z rodziny "ODRA 1300". Jednakże szybkie rozwinięcie produkcji "ODRY 1304" stało się możliwe właśnie dzięki wykorzystaniu sprawdzonej już w "ODRZE 1204" (co właśnie symbolizuje jednakowa "4" w symbolach obu komputerów). "ODRA 1304" była produkowana w latach 1969-1973 w liczbie około 30 sztuk rocznie. Tymczasem w Instytucie Maszyn Matematycznych w Warszawie powstała rodzina maszyn cyfrowych "ZAM". Skonstruowano tam kilka modeli, w większej liczbie egzemplarzy jednak wykonano tylko pierwszy z nich: "ZAM-2", oraz ostatni - "ZAM-41", który stał się zarazem pierwszą polską maszyną tranzystorową, przeznaczoną do administracyjnego przetwarzania danych. W Zakładzie Doświadczalnym IMM wykonano w latach 1967-1968 kilkanaście komputerów "ZAM-41". Prace te zostały przerwane w związku z programem rozwoju maszyn "ODRA-1300". Do osiągnięć IMM zaliczyć należy minikomputer "MOMIK 8b", zbudowany na obwodach scalonych, z nowoczesną pamięcią cienkowarstwową. Jego przeznaczeniem było tzw. "małe przetwarzanie" oraz bieżące sterowanie procesów przemysłowych.

Maszyna cyfrowa "ODRA 1305":

Była to maszyna cyfrowa, odpowiadająca pod względem technicznym średniej klasie światowej, charakteryzująca się świetnym wszechstronnym oprogramowaniem. Właśnie z racji swego oprogramowania był to komputer najbardziej użyteczny i poszukiwany w krajach RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej). Koncepcja konstrukcyjna rodziny komputerów "ODRA 1300" narodziła się jeszcze w 1967 roku, kiedy to zawarta została umowa z brytyjską firmą ICL na dostawę do Polski kompletnego oprogramowania komputerów "ICL 1900". W niespełna rok została w zakładach "ELWRO" zbudowana zupełnie nowa maszyna cyfrowa - "ODRA 1304". Była ona przystosowana do realizacji na tym komputerze wszystkich programów firmy ICL. Dzięki temu właśnie, w rekordowym tempie staliśmy się producentami wszechstronnego komputera - stosując krajową technologię wykorzystaliśmy zarazem (w postaci oprogramowania) doświadczenie i dorobek renomowanej firmy. "ODRA 1304" była maszyną stosunkowo powolną, zbudowaną na tranzystorach germanowych. Toteż, w ramach modernizacji, przystąpiono do budowy komputera nowocześniejszego pod względem technologicznym. W tej konstrukcji, opracowanej przez "ELWARO" przy współpracy Instytutu Maszyn Matematycznych w Warszawie, zastosowane zostały obwody scalone. Pierwszy model "ODRY 1305" został uruchomiony w IMM w 1971 roku. W rok później Zakłady "ELWRO" wypuściły serię prototypową tego komputera, a w roku następnym ruszyła produkcja seryjna. Nowa maszyna była dziesięciokrotnie szybsza od swej poprzedniczki i wykonywała 300 do 400 tysięcy rozkazów na sekundę. Mogła ona jednocześnie obsługiwać cztery razy więcej programów użytkowych - był to bowiem komputer 16 programowy. Gdyby chcieć wyróżnić jakiekolwiek wspólne cechy tej maszyny i pierwszej "XYZ" to musieli byśmy poprzestać wyłącznie na pojęciach takich, jak: pamięć, program czy rozkaz. Są to jednak cechy wspólne dla wszystkich komputerów wszelkiej generacji. Pod względem technicznym obie te maszyny dzieliła przepaść. W podstawowym oprogramowaniu komputera "ODRA 1305" znajdowały się translatory najpopularniejszych wówczas uniwersalnych języków programowania: Fortranu, Algolu 60 i COBOL-u, jak również tzw. języków symulacji - SIMON i CSL. Ponadto do dyspozycji pozostawała obszerna biblioteka podprogramów specjalistycznych: zarządzania, obsługi archiwów danych, obliczeń inżynierskich itp.

Dane porównawcze maszyn "XYZ" i "ODRA 1305":

Szybokść działania (w dodawaniach na sekundę). 800 600000
Technika przetwarzania informacji. szeregowa, synchroniczna szeregowa, asynchroniczna
Technologia obwodów logicznych. lampy elektronowe obwody scalone
Sposób reprezentowania informacji biernej. dynamiczny statyczny
Długość słowa maszynowego. 18 bitów 24 bity
Technologia pamięci operacyjnej. rury rtęciowe rdzenie ferrytowe
Pojemność pamięci operacyjnej. 1024 słowa od 32768 do 262144 słów
Liczba programów użytkowych obsługiwanych jednocześnie. 1 16
Pamięć dodatkowa. --- taśmy i dyski magnetyczne
Urządzenia wejścia-wyjścia. czytnik i perforator kart czytniki i perforatory kart oraz taśm, elektryczna maszyna do pisania, drukarka wierszowa
Translatory języków automatycznego programowania. SAKO ALGOL 60, FORTRAN, COBOL, SIMSET, CSL
W tym krótkim przeglądzie historii polskich komputerów nie sposób wymienić wszystkich konstrukcji. Pominąłem tu wszystkie maszyny, które nie doczekały się seryjnej produkcji, m.in. pierwszą maszynę do przetwarzania administracyjnego - "AMC-1", oraz pierwszą polską maszynę tranzystorową - "UMC-10" (obie zbudowane na Politechnice Warszawskiej), maszynę do obliczeń naukowych "KAR-65", minikomputer "K-202" (zakłady ERA) i sporo innych.