Choroby układu oddechowego

Układ oddechowy jest tym układem w organizmie człowieka, który dzięki swej odpowiedniej budowie umożliwia niezbędną dla życia wymianę gazową poprzez błoniastą ścianę pęcherzyków płucnych i śródbłonek naczyń włosowatych. Najczęstsze dolegliwości występujące w chorobach układu oddechowego to duszność, sinica, kaszel, plwocina, krwioplucie, krwotok z narządu oddechowego. Stany chorobowe narządu oddechowego i często związana z tym niewydolność oddechowa mają z punktu widzenia klinicznego mieć charakter ostry lub przewlekły. Z punktu widzenia lokalizacji anatomicznej mogą one dotyczyć w dominującym stopniu dróg oddechowych (np. krtani, tchawicy lub oskrzeli), lub też części miąższowej (pęcherzykowej) płuc, względnie błony pokrywającej płuca, tzn. opłucnej.
Stany alergologiczno – kurczowe narządu oddechowego dotyczą dróg oddechowych i objawiają się przede wszystkim ostro występującą lub przewlekle utrzymującą się dusznością, typu wydechowego z jej konsekwencjami w postaci niedotlenienia innych narządów, a niekiedy i sinicą. Stan chorobowy zazwyczaj ostro (napadowo) występującej duszności typu wydechowego nazywamy dychawicą oskrzelową. Towarzyszy jej ogólny niepokój oraz słyszalne już z oddali świsty i furczenia wywołane utrudnionym przepływem powietrza przez zwężone światło oskrzeli i oskrzelików spowodowane kurczem mięśni gładkich ich ściany. Zazwyczaj występuje również obrzęk błony śluzowej z wydzieliną śluzową dodatkową zwężającą światło oskrzelików. Częstość występowania dychawicy oskrzelikowej jest dość duża. Szacuje się na około 1.5% ogółu populacji, z tym, że w około 30% występuje ona u dzieci. Inne choroby alergiczne, rodzinna skłonność do różnorakiej reakcji alergicznej oraz nawracające choroby zakaźne narządu oddechowego sprzyjają pojawieniu się astmy oskrzelowej.
Napady duszności mogą występować nagle, niespodziewanie i podobnie nagle ustępować. Ustępują czasem spontanicznie, a niekiedy znów bardziej opornie, dopiero po zażyciu odpowiednich leków. Praktycznie wszystko co otacza człowieka (kurz, pył, sadze, pierze, sierść, środki spożywcze, bakterie, pasożyty, cegła, cement itp.) może być alergenem wywołującym w bezpośrednim kontakcie napad dychawicy oskrzelowej. Ataki występują niekiedy sporadycznie. Częstość występowania zazwyczaj jednak z czasem trwania choroby zwiększa się. Okres trwania napadu jest różny, tzn. od kilku lub kilkunastu minut do kilku, kilkudziesięciu godzin.
Stany kurczowe oskrzeli to stan, który przypomina do złudzenia napad duszności typu dychawicy oskrzelowej. Podobnie jak dychawica występuje nagle, niespodziewanie, z dużą zmiennością nasilenia w krótkich odstępach czasu. Od typowej dychawicy oskrzelowej wyróżnia je brak reakcji alergologiczno-immunologicznej. W zależności od sytuacji i czynników wyzwalających jako reakcję wtórną kurcze oskrzeli i stan astmatyczny może wyróżniać:
· Zakaźny zespół astmatyczny, zwany też zespołem zakażenia dróg układu oddechowego, który występuje w przebiegu różnych zakażeń, np. w stanach nieżytowych oskrzeli.
· Odruchowy zespół astmatyczny, w którym kurcz ściany dolnych dróg oddechowych występuje jako odruch np. na ciało obce, lub też nagłe drażnienie błony śluzowej ostrymi substancjami chemicznymi lub pyłami.
· Powysiłkowy zespół astmatyczny, kiedy skurcz oskrzeli i duszność wydechowa występują jako następstwo wyniku zazwyczaj u osobnika z przewlekłym zapaleniem oskrzeli.
· Psychogenny zespół astmatyczny, w przebiegu którego najpierw pod wpływem jakiegoś stresu psychicznego dochodzi do pogłębienia oddechu i hiperwentylacji, a następnie wtórnie do zmian biochemicznych wyzwalających kurcz oskrzeli.

Stany zapalne narządu oddechowego to zapalenia ostre bądź przewlekłe dróg oddechowych oraz miąższowej tkanki płucnej. Zapalenie dróg oddechowych polegają na przekrwieniu i obrzęku błony śluzowej oskrzeli, któremu zazwyczaj towarzyszy zwiększone wydzielanie śluzu oraz nacieczenie ściany oskrzeli komórkami zapalnymi. Przyczyną zapaleń (nieżytów) oskrzeli mogą być czynniki zakaźne (natury bakteryjnej lub wirusowej), czynniki fizyczne (nagłe zmiany temperatury otoczenia), czynniki chemiczne (drażniące błonę śluzową oskrzeli), pasożyty, ciała obce, dym, pyły itd.
Wszelkie stany zapalne miąższu tkanki płucnej, a więc pęcherzyków płucnych lub tkanki podścieliskowej, charakteryzujące się tworzeniem wysięku zapalnego w pęcherzykach płucnych lub w tkance podścieliskowej (śródmiąższowej), nazywamy zapaleniem płuc. Może być ono wywołane przez wiele różnych czynników. W zależności od rodzaju czynnika wywołującego wyróżniamy następne zapalenia płuc:
· Bakteryjne (jeśli czynnikiem wywołującym są bakterie, np. dwoinka zapalenia płuc, paciorkowiec itd.)
· Wirusowe (jeśli czynnikiem wywołującym są wirusy, np. wirus grypy, odry, różyczki, adenowirusy itd.)
· Wywołane przez grzyby bądź pierwotniaki riketesje, mikroplazmy itp.
· O etologii mieszanej.

Odoskrzelowe zapalenie płuc jest to zazwyczaj wieloogniskowy typowy proces zapalny, do którego dochodzi drogą przenikania drobnoustrojów od strony oskrzeli, poprzez uszkodzenie procesem zapalnym ich ściany. Leczenie wymaga dołączenia do stosowanych dotychczas objawowych środków przeciwzapalnych preparatów przeciwbakteryjnych (antybiotyki, chemioterapeutyki) przeciwgorączkowych oraz wykrztuśnych. Platowe zapalenie płuc jest zwykle wywołane przez bakterie zwane droinką zapalenia płuc. Rozwija się nagle, w sposób dość gwałtowny, zazwyczaj u osób o zmniejszonej odporności organizmu. Spotyka się je znacznie rzadziej, niż odoskrzelowe zapalenie płuc. Wirusowe zapalenie płuc następuje najczęściej jako powikłanie przedłużającego się zakażenia grypowego lub grypopodobnego. Jego cechą charakterystyczną jest szerzenie się procesu zapalnego w tkance śródmiąższowej, a w mniejszym stopniu w świetle pęcherzyków płucnych.
Ropień płuca jest to stan bakteryjnego, ropnego, zazwyczaj organicznego, zapalenia tkanki płucnej połączony ze zgorzelą, czyli martwicą, w jego części centralnej. Może się on wywołać w następstwie niepomyślnego leczenia zapalenia płuc (najczęściej płatowego) lub wskutek powikłania procesem zapalnym niedodmy lub zawału płuca. Wyniki leczenia zależą od wrażliwości drobnoustrojów na antybiotyki, wielkości i lokalizacji ropnia oraz od wieku i odporności chorego. Dodatkowo stosuje się w tym przypadku drenaż ssący lub ułożeniowy. W przypadkach ograniczonych, a przewlekających się ropni należy rozważyć leczenie operacyjne.
Opłucna jest cienką błoną, która pokrywa płuca podwójną warstwą tworzącą jamę zamkniętą (jamę opłucnej). Stany zapalne w tym zakresie mogą mieć charakter pierwotny. Kiedy w sposób izolowany obejmują wyłącznie opłucną (bez zajęcia miąższu płucnego), lub też charakter wtórny, np. gdy szerzący się w tkance płucnej proces zapalny obejmuje wtórnie również i opłucną (np. bardzo często przy płatowym zapaleniu płuc), lub też drogą kontaktu drażni opłucną, wyzwalając odczynowy proces zapalny (np. przy rozwijających się w sąsiedztwie opłucnej ogniskach nowotworowych). Jeżeli ilość płynu wysiękowego jest znaczna, to takie zapalenie opłucnej nazywamy wysiętkowym. Płyn gromadzi się w jamie opłucnej. Może on ulegać wtórnemu zakażeniu i przybierać charakter ropny. Stąd też zapalenia opłucnej dzielimy na:
· Suche
· Wysiętkowe
· Wysiętkowe ropne
· Wysiętkowe krwotoczne

Zapalenie opłucnej suche, zwane też włóknikowym, może poprzedzać zapalenie wysiętkowe. Następstwem wtórnego zakażenia bakteriami ropnymi płynu w przebiegu wysiętkowego zapalenia opłucnej, bądź też skutkiem przebicia się ropnia płuc do jamy opłucnej jest zazwyczaj ropniak. Leczenie jest trudne, długotrwałe, niekiedy niezbędny jest drenaż ssący lub inne leczenie chirurgiczne. Mniej lub bardziej krwisty płyn w jamie opłucnej spotykamy zarówno w przebiegu gruźliczego zapalenia wysiętkowego opłucnej, jak i w powikłaniach grypy, płatowym zapaleniu płuc lub zawale płuca. Czynnikiem predysponującym może być też wspołistniejąca skaza krwotoczna.
Zmiany nowotworowe, podobnie jak i inne stany chorobowe, mogą wystąpić w drogach oddechowych, lub też w miąższu płucnym lub opłucnej. Rak oskrzela występuje ostatnio coraz częściej. Wśród udowodnionych jednoznacznie czynników sprzyjających powstawaniu raka oskrzeli należy wymienić palenie tytoniu. Rozrastający się ze zmienionego nabłonka oskrzela, może wrastać zarówno w tkankę oskrzela jak również w otaczającą go tkankę płucną. Stosunkowo szybko daje przerzuty do innych sąsiadujących węzłów chłonnych okołooskrzelowych węzłów chłonnych śródpiersia, oraz do innych narządów organizmu.
Rak płuca może być efektem rozrostu nowotworu do tkanki płucnej od strony oskrzela (tzw. Rak odoskrzelowy), bądź też pierwotnego rozrostu nowotworu z komórek ścian pęcherzyków lub drobnych oskrzelików. Jego cechą jest powolny rozrost i rzadkie, pojedyncze ogniska przerzutowe. Opisane zmiany pierwotne w płucach należy odróżnić od wtórnych przerzutowych ognisk nowotworowych od płuc z ogniska pierwotnego zlokalizowanego poza narządem oddechowym (np. żołądek, wątroba, gruczoł krokowy itd.). Nowotwory przerzutowe są częstsze niż pierwotne. Nowotwory opłucnej – podobnie jak w płucach – mogą mieć charakter pierwotnych zmian lub częściej wtórnych. Pierwotnie nowotwory opłucnej to zwykle rzadko występujący śródbłonek opłucnej, czyli nowotwór rozrastający się ze zmienionych komórek śródbłonka wyścielającego jamę opłucnej. Niekiedy występują inne typy komórkowe.
Istotą rozstrzeni oskrzeli są balonowate lub cylindryczne odcinkowe rozszerzenia ich światła na skutek wrodzonego osłabienia sprężystości ściany lub w następstwie przewlekłych zapaleń oskrzeli. Nazywane są również rozszerzeniami oskrzeli. Przez dłuższy czas dany osobnik może nawet nie wiedzieć, że ma tego typu zmiany, gdyż mogą one nie dawać żadnych objawów. Wykrycie ich obecności może być przypadkowe, podczas wykonywania specjalistycznych badań i z innych powodów, np. przy bronchografii. W tym jednak okresie mogą być one przyczyną okresowego krwioplucia na skutek żylakowato rozszerzonych w ich obrębie naczyń krwionośnych. W profilaktyce powstawania rozstrzeni należy jednak podkreślić konieczność:
· Likwidacji nałogu palenia tytoniu
· Likwidacji zawilgocenia i zagrzybienia mieszkań
· Praktycznego realizowania szeroko pojętej profilaktyki zapalenia oskrzeli
Rozedma płuc jest zazwyczaj warunkiem wzrostu z jednej strony ciśnienia powietrza w drogach oddechowych (zwłaszcza w oskrzelach, oskrzelikach i pęcherzykach płucnych), a z drugiej strony skutkiem zmniejszania sprężystości i zaniku ścian pęcherzyków płucnych. Istotą jej jest przeważnie trwałe rozdęcie pęcherzyków płucnych, a często i drobnych oskrzelików z wtórną utratą elastyczności tych pęcherzyków, a w konsekwencjach całych, dużych partii płuc. Zjawisku temu towarzyszy zazwyczaj ścieńczenie ścian pęcherzyków płucnych, a nawet zaników przegród międzypęcherzykowych, co umożliwia powstanie w miejscu drobnych pęcherzyków większej liczby większych pęcherzy. W konskwenci tego typu zmian anatomicznych dochodzi do zmniejszania powierzchni gazowej w płucach, zmniejszania ogólnej objętości naczyń krążenia płucnego, wzrostu ciśnienia w tętnicy płucnej i jej rozgałęzieniach, a w końcu do dodatkowego obciążenia komory serca większą pracą. Wszelkie zakażenia i nieżyty oskrzeli oraz współistniejące rozstrzenie oskrzeli nasilają onjawy rozedmy płucnej.
Pylice płuc są stanami chorobowymi charakteryzującymi się śródmiąższowym, rozlanym bądź guzowatym rozrostem tkanki włókienistej na skutek przewlekłego drażniącego działanie różnorakich czynników pobudzających ten rozrost. Rozrastająca się w przestrzeniach międzypęcherzykowych tkanka włókienista uciska i tym samym ogranicza miąższ płucny oraz możliwość wymiany gazowej. W zależności od rodzaju działających i gromadzących się w podścielisku tkanki płucnej pyłów wśród pylic płuc wyróżniamy m. In.:
· Krzemicę płuc (pyłki krzemowe)
· Pylicę węglową (pył węglowy)
· Pylicę bawełnianą (pył bawełniany)
· Pylicę azbestową (pył azbestowy) i wiele innych.

Zaczopowanie światła tętnicy płucnej lub któregoś z jej rozgałęzień naniesionym przez krew materiałem zatorowym (np. kawałkiem skrzepu) lub zakrzepem wytworzonym na miejscu powoduje zawał płuca. Efektem zaistniałej sytuacji jest przekrwienie bierne i niekiedy wynaczynienia krwi i wyłączenie określonej części tkanki płucnej z fizjologicznych czynności, a niekiedy nawet i jej martwica.
Odma opłucnowa jest to obecność powietrza w jamie opłucnej. Zazwyczaj występuje jednostronnie. Może powstać np. na skutek pęknięcia podopłucnych pęcherzy rozedmowych płuc w czasie silnego kaszlu, przebicia ropnia do jamy opłucnej drenowanego z drugiej strony oskrzela lub w następstwie obrażeń pourazowych klatki piersiowej itd. Przesięk opłucnowy jest to nagromadzenie się płynu przesiąkowego w jamie opłucnej, występujące w przebiegu przewlekłej, uogólnionej niewydolności krążenia lub w stanach pogotowia obrzękowego warunkowanego małą zawartością białka w łożysku naczyniowym. Niedobór białek i predyspozycja do przesiąków występują w takich stanach chorobowych jak marskość wątroby, nerczyca, cherłactwo głodowe itp.


Uwzględnione omówione wyżej przyczyny i uwarunkowania rozwoju poszczególnych chorób układu oddechowego jako istotne w działalności profilaktycznej trzeba jeszcze raz podkreślić:
· Niezbędność oszczędnego trybu życia, właściwej higieny osobistej, temperatury i wentylacji pomieszczeń,
· Unikanie wszelkich kontaktów i możliwości zakażenia narządu oddechowego,
· Skuteczne i konsekwentne wczesne likwidowanie wszelskich zakażeń narządu oddechowego, które przyjmując charakter przewlekły mogą powodować i przyspieszać powstawanie nieodwracalnych stanów chorobowych (rozstrzenie oskrzeli, rozedma płuc itd.)
· Unikanie kontaktu z czynnikami, w stosunku do których nabrano podejrzenia o prawdopodobej alergii organizmu
· Niepodejmowanie bądź całkowite zaprzestanie próby palenia tytoniu
· Unikanie przebywania (regularnego, długotrwałego) w środowisku zapylonym
· Systematyczne uprawianie skutecznej, rehabilitacyjnej gimnastyki oddechowej
· Skrupulatne, systematyczne stosowanie wszelkich zaleconych przez lekarza leków i zabiegów, w przypadkach ustalonych rozpoznań i leczenia przewlekłych stanów chorobowych (aby łagodzić przykre objawy i zapobiegać ich pogłębianiu się)
· Stosowanie świadomej, racjonalnej profilaktyki rozrostów nowotworowych.