Zasługi i dorobek twórczy Stanisława Konarskiego

Stanisław Konarski (1700-1773) pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Po ukończeniu szkoły wstąpił do zakonu pijarów. Był nauczycielem w kolegium pijarskim w Warszawie. Dwa lata studiował w Rzymie, a następnie wyjechał do Paryża, gdzie dokładnie poznał stan i nowoczesność szkolnictwa francuskiego.

Po powrocie do kraju poświęca się pracy na rzecz dobra Polski - zajmuje się reformą ustroju państwowego, działalnością oświatową i twórczością literacką. W dziedzinie oświaty Konarski proponował powołanie urzędu państwowego sprawującego nadzór nad szkołami i kierującego sposobami nauczania. Zreformował szkoły pijarskie, w których naczelnym celem stało się właściwe wychowanie obywatelskie - "Niech chłopcy wiedzą, co winni ojczyźnie, co należy im przez całe życie dla ojczyzny robić, aby mogli odwdzięczyć się ojczyźnie przez wspomaganie jej, bronienie i dodawanie jej sławy".

Swój program pedagogiczny realizował Konarski w założonym w roku 1740 Collegium Nobi- lium, szkole przeznaczonej dla synów zamożnej szlachty. Zastąpiono w niej łacinę językiem polskim jako językiem wykładowym, wprowadzono naukę języków obcych, położono nacisk na przedmioty przyrodnicze, a dotychczas stosowaną w szkołach metodę pamięciowego opanowywania wiadomości zastąpiono samodzielną analizą i rozumowym sposobem przyswajania wiedzy.

Pełny program polityczny wyłożył Konarski w dziele "O skutecznym rad sposobie", składającym się z czterech tomów. Odrzucało ono stanowczo liberum veto jako przyczynę wszelkiego zła w Rzeczypospolitej, proponując rozstrzyganie uchwał sejmowych większością głosów. Autor daje projekt nowej organizacji sejmu polskiego złożonego z dwóch izb, senatorskiej i poselskiej.

W dziedzinie odrodzenia literatury pięknej zasłynął Konarski rozprawą pt. "O poprawie wad wymowy", gdzie wystąpił przeciwko panegiryzmowi i makaronizmom w utworach literackich, podkreślał znaczenie naturalności w wysławianiu i rzeczowości w przedstawianym temacie. Panegiryk - utwór literacki zawierający przesadną pochwałę osoby, idei, instytucji lub przedmiotu; elementy panegiryczne mogą występować w różnych gatunkach literackich (oda, elegia, przemówienie, list); odczytywanie utworów panegirycznych było jednym z elementów obyczajowości szlacheckiej; Na uwagę zasługuje też sztuka, napisana przez Konarskiego dla teatrów szkolnych, pt. "Tragedia Epaminody", w której podkreśla wyższość dobra ogólnego nad korzyściami prywatnymi i składa hołd tym, którzy bezinteresownie służą ojczyźnie. Wiele mądrości zawierają słowa utworu, które dowodzą, że nikt nie ma prawa domagać się uznania za zasługi, które oddał ojczyźnie, gdyż: "Nie masz zasług; te, co my zowiemy zasługi, Są tylko ku ojczyźnie wypłacone długi". Król w uznaniu dla zasług Stanisława Konarskiego wybił medal z napisem "temu, który odważył się być mądrym".