Norma prawna

NORMA PRAWNA
- wypowiedź wskazująca określony sposób zachowania się
- wyraża treść prawa
- wyprowadzana z przepisów czemu służy ich wykładnia, interpretacja
- może być zbudowana z jednego lub z kilku przepisów
- może być zawarta w różnych przepisach tego samego aktu normatywnego ale też i w różnych aktach normatywnych
- różnią się od innych norm, dotycz a tylko zewn zachowań ludzi w stosunku do siebie i służą do kontroli myśli i sumień
- szczególna geneza
-najmniejszy element prawa
-II cechy: regułageneralna i bastrakcyjna
NORMY
Normy bezwzględnie wiążące ius cogens
Ustanawia drogę zakazu lub nakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego, normy prawa karnego,administracyjnego i konstytucyjnego
Normy względnie wiążące ius dispositivum
Ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów jednoznacznie dopuszcza zachowanie odmienne, prawo rodzinne,cywilne, handlowe
Normy semiimperatywne – normy jednostronnie bezwzględnie wiążące
Gwarantują pewne minimum uprawnień ale nie ograniczają zakresu tych uprawnień. Możliwość ich zwiększenia.
KONCEPCJA NORM SPRZĘŻONYCH
Norma sankcjonowana – określa adresata i warunki w jakich jest mu coś zakazane, nakazane, dozwolone/hipoteza/ oraz treść owego nakazu, zakazu, dozwolenia/dyspozycja/ skierowana do pewnych kategorii adresatów / adresaci pierwotni/
Norma sankcjonująca – stanowi ze w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana dolegliwość której rodzaj i stopień wyznaczony jest w treści tej normy, skierowana do organów władzy państwowej / adresaci wtórni/ Jest formą posiłkującą, uruchamianą tylko wtedy gdy zostaje naruszona norma sankcjonowana.
CECHY NORMY PRAWNEJ
Reguła generalna - skierowana do pewnej kategorii adresatów wyróżnionych ze względu na pewne cechy rodzajowe
Reguła abstrakcyjna – określa wzór powinnego zachowania nie wskazuje jednorazowego zachowania którego nie można powtórzyć
Normy indywidualne są przeciwieństwem n. generalnej i n. abstrakcyjnej

BUDOWA NORMY PRAWNEJ
Koncepcja trójelementowa / hipoteza, dyspozycja, sankcja/
Koncepcja norm sprzężnych / norma sankcjonowana i norma sankcjonująca/
Hipoteza – określa adresata, warunki, okoliczności
Dyspozycja – określa treść zachowania nakazanego zakazanego dozwolonego
Sankcja – określa konsekwencje jakie spotykają za naruszenie normy prawnej
Rodzaje sankcji:
Egzekucyjna, Nieważności względnej, Karna
Leges imperfecta – nie dla wszystkich norm prawnych można znaleźć sankcje w systemie prawnych / prawo niedoskonałe/ prawo rodzinne, prawo konstytucyjne
Przepis derogacyjny – okresla które akty są uchylone

Usuwanie sprzeczności norm w systemie prawa za pomocą tzw. :
Reguł kolizyjnych – mają one zastosowanie tylko wtedy gdy sam akt normatywny nie zawiera przepisów derogacyjnych
REGUŁY KOLIZYJNE
Reguła porządku hierarchicznego
Lex supenor derogat legi inferari – norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu
Reguła kolizyjna porządku czasowego
Lex popstenor derogat legi priori – norma późniejsza uchyla będącą z nią w sprzeczności normę wcześniejszą pod warunkiem że norma wcześniejsza nie jest normą wyższego rzędu
Reguła kolizyjna porządku treściowego
Lex specialis derogat legi generali – norma szczegółowa uchyla normę ogólną pod warunkiem że norma szczególna nie jest normą niższego rzędu
Normy prawa cywilnego
Hipoteza, Dyspozycja
Normy prawa karnego
Dyspozycja, Sankcja
Prawem są normy reguły zasady
Normy moralne – odnoszą się do zachowań człowieka poddawanemu ocenie z punktu widzenia kryterium dobra i zła.
Normy obyczajowe – odnoszą się do pewnej konwencji społecznej i pozwalają na ocenę ludzkich zachowań wg. Kryteriów cos jest lub nie jest przyjęte albo coś wypada lub
nie wypada robić. Normy obyczajowe tworzą zewn. autorytet.
Normy religijne – odnoszą się do zachowań ocenianych w kategoriach grzechu, odnoszą się do sumienia, myśli, nie są spisane.
III Kryteria obowiązywania norm prawnych
I Kryterium behawiorystyczne – norma prawna jest stosowana jest stosowana nie dlatego że obowiązuje ale dlatego że jest stosowana. DUSUETUDO-odwyknienie, długotrwałe nie stosowanie prawa dotyczy Norm prawnych a nie przepisów prawnych.
II Kryterium tetyczne – nie odwołuje się do faktu przestrzegania pewnych norm ale do sposobu uzasadnienia i ich obowiązywania. Kryterium tetyczne charakterystyczne jest dla koncepcji pozytywizmu prawniczego. Wyklucza desuetudo bo prawidłowo ustanowione przepisy obowiązują tak długo aż nie zostaną uchylone.
III Kryterium Aksjologiczne - obowiązywanie Normy prawnej zgodnie z podstawowymi wartościami, normami moralnymi z tym kryterium wiąże się postulat stanowienia prawa stanowionego słusznego odpowiadającego istniejącym warunkom społecznym
Kryterium tetyczne – podst. Charakter w systemie prawa stanowionego
Kryterum Aksjologicznne – ma uzupełniający charakter.
Obowiązywanie Norm Prawnych
Zakres terytorialny – na obszarze całego kraju / granice, wody i rzeki, powietrze w górę i dół ziemi, morskie powietrze, statki, terytorium placówek ambasad, wody morskie wewnętrzne i przybrzeżne Zasada terytorialności
Zakres personalny – prawo obowiązuje wszystkie osoby znajdujące się na terytorium danego państwa bez wzg na ich przynależność państwową, wyjątkiem są przedstawiciele dyplomatyczni obcych państw, zakres personalny ulega rozszerzeniu poza granice danego państwa w oparciu o zasada juryzdykcji personalnej, tzn. prawo danego państwa obowiązuje jego obywateli niezależnie od tego gdzie się znajdują.
Zakres czasowy – temporalny – umowa obowiązuje od momentu który wyznaczy ustawodawca nie wcześniej jednak niż od dnia jej opublikowania

Akty normatywne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po upływie 14 dni od daty opublikowania
Vacatio legis – okres pomiędzy ogłoszeniem danego aktu normatywnego a uzyskaniem mocy obowiązującej czyli wejściem w życie.
14 dni vactio legis
Dłuższy niż 14 dni
Z dniem ogłoszenia/ sytuacje kryzysowe/
Z mocą wsteczną wchodzi w życie akt prawny/ retroaktywne obowiązywanie prawa/

PRZEPIS PRAWNY
- wypowiedź jaką zastajemy w tekście aktu normatywnego / ustawa, rozporządzenie/
- wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębnionego jako akt, paragraf, punkt/
- są formą słowną zdaniową
- może zawierać materiał do budowy wielu różnych norm prawnych albo części norm
Rodzaje przepisów
1.Ogólne - leges generales ze względu na treść hipotezy i dyspozycji szeroki zakres spraw i adresatów, ogólne reguły zachowania
2.Szczególne – leges specjales ustanawiają wyjątki uregulowania odrębne od przepisów ogólnych
3.Odsyłające :
Wewnątrzystemowe – odesłanie w ramach systemu prawnego w tym samym lub innym akcie
Pozasystemowe – odesłanie do innych aktów, zasad, reguł nie należących do systemu prawa
1.Blankietowe – nie ustanawiają żadnych zasad wskazują na organ państwowy który ma takie wzory wprowadzić
2.Przepisy przejściowe – pewne sytuacje powstały pod rządem przepisów wcześniej obowiązujących obecnie uchylonych i trwają nadal pod rządem nowych przepisów które zastąpiły bezpośrednio poprzednie
o charakterze kolizyjnym
o charakterze regulacyjnym
1.Uchylające / derogacyjne/- określają które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub niektórych przepisów zostały uchylone wraz z wejściem nowego aktu.
2.Wprowadzające – określają termin i tryb wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego
AKT NORMATYWNY
Dokument władzy publicznej zawierający ujęte w przepisy normy prawne regulujące jakiś zespól stosunków społecznych.
Zawiera ujęte przepisy prawne, normy prawne regulujące zespół stosunków społecznych, tekst zawierający materiał do budowania norm prawnych
Systematyka aktu normatywnego
Systematyka ogólna wyraża się w podziale jej treści na: części tytuły rozdziały
Systematyka szczegółowa podział treści w ramach danego rozdziału
Tekst jednolity aktu normatywnego – to pierwotny tekst i późniejsze poprawki
Akty stosowania prawa-zawierają normy indywidualne i konkretne
Akty dzielimy na- jednostronne i wielostronne
Jednostronne –oświadczenie woli tylko jednej ze stron
Wielostronne – dochodza do skutku na mocy oświadczenia woli 2 lub więcej stron
Budowa aktu normatywnego
Nazwa, określenie nazwy, rodzaju
Data uchwalenia
Tytuł określenia zakres przedmiotowy
Preambuła / wstęp/
Część ogólna
Część szczególna, odnosząca się do dyspozycji a niekiedy do sancki norm prawnych
Przepisy przejściowe i końcowe
Podpis pod aktem normatywnym
W przypadku ustaw –prezydent
W przypadku rozporz i zarz prezydenta – prezydent
Rop i zarz rady min – prezes rady min
Uchwały i rozporz rady min – prezes rady min

Akt normatywny ogłaszany jest w dzienniku ustaw

Utrata mocy obowiązywania aktu normatywnego następuje wskutek:
1.Derogacji / uchylenia przez inny akt tego samego rzędu regulujący w odmienny sposób daną materię.
2.Zastosowanie reguły kolizyjnej / ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą/
Wyroku Trybunału Konstytucyjnego – stwierdza niezgodność danego aktu z konstytucja, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
3.Desuetudo - odwyknienie
Nieprzestrzeganie prawa:
Przeciw ustawie – contra legen
Obok prawa – Prater legen
Rodzaje wypowiedzi:
Opisowa, zdania w sensie logicznym stwierdzające pewne fakty
Ocenne, uzewnętrznia, wyraża ocenę określa przeżycia, treścią wypowiedzi cennej jest aprobata lub dezaprobata
Normatywne, wskazują pewien wzór powinnego zachowania, wypowiedzi normatywne sugerują iż określony podmiot powinien zachować się w sposób określony, wypowiedzi normatywne pełnią funkcję perswazyjną
Prawo
– ogól norm ustanowionych lub uznanych przez odpowiedni organ
- posłuch zapewniony dzięki przymusowi jakie stosuje państwo
Koncepcja prawno naturalna
- zakłada ze prawo stanowione czyli pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań
- opiera się na III założeniach :
prawo wywodzi się od woli boga,
w razie kolizji prawa naturalnego z prawem stanowionym prawo naturalne ma pierwszeństwo
prawo naturalne stanowi wzór prawa stanowionego, jest ideałem
Prawo jako zjawisko społeczne
- pojawia się gdy dochodzi do wyznaczenia sposobów zachowywania się zorganizowanej gr społecznej
- nie dotyczy człowieka samego do siebie
- wyraża wartości, potrzeby
- powstaje jako wynik procesu decyzyjnego w ramach gr społecznej
- formuowane i sankcjonowane przez społeczeństwo
- zj społeczne
Funkcje prawa
Stabilizacyjna – utrwala istniejący układ polityczny w danym państwie
Dynamizacyjna – promowanie zmian
Ochronna – chroni określone wartości
Organizacyjna – tworzy warunki instytucjonalne życia społecznego, określa ustrój
Represyjna – działa poprzez obawę dolegliwości
Kontrolna – kontroluje ludzkie zachowania
Dystrybucyjna – rozdzielenie określonych dóbr
Rozwiązywanie konfliktów – rozstrzyganie sporów
Postawy adresata
Logiczna – przyjmowanie prawa bo istnieje
Opotrunistyczna – przestrzeganie prawa w obawie przed karą
Konformistyczna – naśladowanie innych


Prawo materialne – ogół norm regulujących treść stosunków prawnych – czyli obowiązki i uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz ewentualnie określających sankcje za nieprzestrzeganie niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień. / kodeks cywilny-prawo cywilne materialne, kodeks karny-prawo karne materialne/
Prawo formalne /procesowe/ - określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym.
Prawo przedmiotowe – ogól norm regulujących daną sferę życia społecznego;
PRAWO CYWILNE
PRAWO KARNE
PRAWO ADMINISTRACYJNE
PRAWO HANDLOWE
Prawo podmiotowe – zespół uprawnień przysługujących przedmiotowi prawa;
PRAWO WŁASNOŚCI
PRAWO DO ŚWIADCZENIA USŁUG ZDROWOTNYCH
PRAWO DO SĄDU
PRAWO DO UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

KONSTYTUCJA – normy procesowe i materialne
System prawa – uporządkowany zbiór norm prawnych między którymi zachodzą określone powiązania treściowe i funkcjonalne
Rodzaje sprzeczności norm prawnych
-logiczne
-przeciwieństwa log
-sprzeczności prakseologiczne
sprzeczności logiczne III postacie
I określony adresat norma n1 w warunkach określonych w hipotezie tej normy nakazuje czynić to co norma n2 w tych samych warunkach zakazuje mu czynić
II określonemu adresatowi norma n1 w warunkach określonych w hipotezie tej normy nakazuje czynic to co norma nr w tych samych okolicznościach dozwala mu czynić
III określony adresat norma n1 w warunkach określonych w hip tej normy zakazuje się czynić to co norma nr w tych samych warunkach dozwala
Przeciwieństwa logiczne – jedna lub więcej norm nakazują danemu adresatowi różnego rodzaju zachowaia które zgodnie z wiedzą i doświadczeniem są niemożliwe do jednoczesnego spełnienia
Sprzeczności frazeologiczne- zachowanie zgodnie z jedną normą lub skutek tego zachowania unicestwi skutki zachowania zgodnego z druga normą
System prawa- ogól norm obowiązujących w danym czasie w danym państwie i mający charakter uporządkowanego zbioru. Pomiędzy normami prawnymi zachodzą związki;
TREŚCIOWE
FUNKCJONALNE
System common low – w krajach anglosaskich rola prawa stanowionego jest mniejsza, rola prawa sędziowskiego większa, brak konstytucji pisanej formalnej, jest konstytucja materialna. Cechy tego systemu; dominacja prawa stanowionego jako źródła, zakaz tworzenia prawa przez sądy,
System case low – prawo zwyczajowe, sądy nie tylko stosują ale i tworzą prawo
Definicje legalne – przepisy które ustalają znaczenia używanych terminów
Źródło prawa –o znaczeniu formalnym akt normatywny inaczej akt prawotwórczy
Znaczenie materialne, rozumiane jako ogól okoliczności o charakterze ekonomicznym kulturalnym politycznym społecznym
Znaczenie instytucjonalne, źródłem prawa są instytucje
Znaczenie prawotwórcze, stanowienie ustaw prawotwórcze orzeczenie sądowe, umowy międzynarodowe
Zwyczaj –to pewna długotrwała powtarzalna praktyka postępowania w danej sytuacji
Przekształcenie zwyczaju w prawo zwyczajowe- kiedy rozpowszechnia się przekonanie że długotrwała praktyka postępowania jest na tyle istotna że jest prawem obowiązującym i powinna być sankcjonowana przez organy władzy publicznej
Precedens-jednorazowe rozstrzyganie sprawy w przekonaniu ze w przyszłości postąpi się podobnie
Stanowienie prawa- określone działania proces świadomy celowy prospektywny konstytucyjny
Zasada podziału źródeł prawa;
Akty powszechnie obowiązujące-wiążą wszystkich adresatów prawa, akty te obowiązują na terytorium całego państwa z wyjątkiem aktu prawa miejscowego
Akty wewnętrznie obowiązujące-akty te sa adresowane tylko do organów podległych organom wydającym akt, nie są podstawą decyzji adresowanej do jednostek jednostek innych podmiotów prywanych
hierarchia
Konstytucja
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Ustawy i Rozporządzenia Prezydenta/z mocą ustawy/
Umowy międzynarodowe ratyfikowane
Rozporządzenia wykonawcze dla ustaw
Akty prawa miejscowego

Konstytucja
-szczególna nazwa
-najwyższa moc prawna
-jest aktem samoistnym
-szczególny tryb uchwał i zmian konstytucji/pośredni –przez parlament, bezpośredni – przez suwerena/- charakter konstytucji sztucznych tzn. zmieniane są w trybie trudniejszym
-szczególna treść/uregulowanie zasad ustroju polit. formy sprawowania władzy/:
treścią jest określenie zasad ustroju polit i społ gosp a w szczególności: określenie suwerena, określenie form sprawowanie władzy przez suwerena, określenie pozycji państwa, określenie statutu jednostki w państwie, określenie systemu źródeł prawa obow. W danym państwie,określenie podst zasad prawa wyborczego, zasad organizacji
rodzaje sprzeczności konstytucji
-sprzecznośc treściowa,
sprzeczność proceduralna,związana z niedochowaniem prawnie określonej procedury dojścia określonego aktu prawnego do skutku
-sprzeczność kompetencyjna, związana z uchwaleniem aktu normatywnego przez organ który nie ma do tego kompetencji
szczególny tryb uchwalania zmiany konstytucji
1.tryb bezpośredni –w drodze referendum/poprzedzone projektem i jego uchwaleniem/
2.tryb pośredni/przez parlament działający w szczególnej procedurze trudniejszej anizeli w przypadku uchwalenia ustaw zwykłych bądź konstytuanta
tryby zmiany konstytucji
1.zmiana całkowita konstytucji oznacza że nie dochodzi do uchwalenia nowego aktu konstyt, ale wprowadzenie zmian do obowiąz konstyt.które dotyczą podst. Zasad ustroju państwa
2.zmiana całkowita o charakterze formalnym /uchwalenie nowego aktu o randze konstytucji. Przeprowadzenieprzez parlament sejm i senat działań w szczeg.procedurze
ratyfikacja umów międzynarodowych
tryb prosty-ratyfikowane przez prezydenta
tryb kwalifikowany-ratyfikowane umowy przez prezydenta
za urzędniczą zgodą wyrażoną w ustawie lub referendum
wyrażanie zgody;
-w normalnej procedurze ustawodawczej
-ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umów międzynarodowych 2/3 głosów sejm 2/3 senat, zgoda może być wyrażona w referendum
-zajmuje najwyższe po konstytucji miejsce w hierarchii
-zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu oznacza że kompetencje do ustanawiania norm posiada, parlament, sejm, senat, zakazana jest delegacja ustawodawcza świetle konstytucji RP
-szczegółowy tryb jej uchwalania wyraża się w złożoności czynności ustawodawczych ustawodawczych jawności procedury, demokratycznym stanowieniu prawa
-nieograniczoność treści ustawy
-treścią ustawy nie mogą być sprawy leżące w kompei UE
-regulacja ustawowa powinna być zupełna ’’zasada absolutnej wyłączności ustawy’’
-charakter ogólny ustawy, wysoki stopień ogólności abstrakcyjności
-jednorodność ustawy tzn wszystkie ustawy mają jednakową moc prawną wyjątkiem jest ustawa o zmianie konstytucji i mająca moc równą konstytucji
-ustawa obowiązuje dopóki nie zostanie zmieniona lub uchylona we właściwej formie, wyjątkiem jest ustawa epizodyczn
Utrata mocy obowiązującej ustawy
-derogacja ustawy przez inną ustawę dotyczącą tej samej materii
-wydania wyroku trybunału konstytucyjnego ustawa niezgodna z konstytucją
-zastosowanie reguły kolizyjnej
USTAWA – jest to akt parlamentu którym może być regulowana każda kwestia nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej.z ustawą muszą być zgodne wszystkie nizsze niż ustawa akty normatywne, ustawy zas muszą być zgodne z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, uchylenie ustawy odbywa się w trybie przewidzianym w konstytucji oraz regulaminach sejmu i senatu
Ratyfikacja – umowy międzynarodowej jest istotną prawnie czynnością konwencjonalną dokonywaną przez uprawniony konstytucyjnie organ w Polsce przez prezydenta moca której podpisaną umowe uznaje się z ostatecznie wiążącą dane państwo, umowa wchodzi w życie po zakończeniu procesu ratyfikacji przez wszystkie lub część stron które ja podpisały
Rozporządzenie
-funkcją jest konkretyzacja ustawy
-rozporządzenia nie mogą uzupełniać ustawy, nie mogą dodawać treści
-nie jest aktem samoistnym
-jest aktem wykonawczym do jego wydania konieczne jest upoważnienie zawarte w ustawie
-upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia = delegacja ustawowa
konstytucja przyjęła zamknięty katalog organów wydających rozporządzenia i są to;
prezydent RP
rada ministrów
prezes rady ministrów
ministrowie resortowi
przewodniczący komitetów
krajowa rada radiofonii i telewizji
Luki prawne z luką pawną mamy doczynienia wtedy gdy zachodzi taki brak regulacji prawnej co do którego można racjonalnie stwierdzić ze nie jest przez ustawodawcę zamierzony czyli gdyby ustawodawca działał racjonalnie to określony stan rzeczy regulowałby czyli nakazałby zakazałby lub dozwoliłby
Do luk rzeczywistych należą luki konnstrukcuyjne, mamy doczynienia wtedy gdy
-ustawodawca nie zkonczył procesu prawodawczego ponieważ nie wydał aktu wykonawczego niezbędnego do stosowania np. ustawy
- ustawodawca zakończył proces prawodawczy ale dalej nie można ustalić normy Reg jakąś kwestię
luki aksjologiczne- polegają na tym że ustawodawca powinien regulować w ogóle lub w określony sposób jakies stany rzeczy jeżeli przyjmujemy określone założenia aksjologiczne
język prawny- to jezyk aktów normatywnych j prawny jest odmianą j polskiego ale charakteryzuje się specyfiką
specyficzne słownictwo,terminologia, użycie czasu teraźniejszego, często akty prawne wprowadzają tzw definicje legalne czyli przepisy które ukazują znaczenie pojęć używanych w tym akcie normatywnym
język prawniczy – jest to j w którym sformuowałne są wypowiedzi o prawnie obowiązującym j prawniczymto będzie j nauki prawa, j praktyki w j prawniczym sformułowane sa postulaty pod adresem prawa obowiązującego jego korekty tego rodzaju postulaty określone sa jako:
de lege ferenda- postulatu co do jego poprawnego rozumienia
de lege lata – przyszła oczekiwana zmiana

Ekonomia – należy do nauk społ zajmującą się procesem gospodarowania ograniczonymi zasobami w celu zaspokajania nieograniczonych potrzeb. podstawa badan ekon jest idea racjonalności
Idea racjonalności – głosi ze należy minimalizować koszty przy jednoznacznym maxsymilizowaniu korzyści
Zasady ekonom przedst. się w III kat tzw czynniki produkcji:
Praca – zasoby ludności w wieku produkcyjnym
Ziemia- zbiór dóbr naturalnych które człowiek wykorzystuje w procesach technolog.
Kapitał – są dobra materialne i niematerialne posiadają okresloną wartość wynikająca z użyteczności albo umowy społecznej
Rachunek dochodu narodowego-podstawą tego badania ekonom jest stwierdzenie ze czynniki produkcji sa własnością gospodarstw domowych które najmują je przedsiębiorstwom dzieki czemu przeds mogą funkcjonowac
PKB – miara wielkości produkcji wytwórczej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju bez wgz na to kto jest właścicielem
PKB można obliczyć III metodami:
-sumowanie wartości dodanej
-sumowanie wydatków na dobra finalne i usługi
-sumowanie dochodów wypłaconych wascicielom czynników produkcji
dobro finalne – ostateczna wartość służąca ostatecznemu użytkownikowi
PKB fc w cenach czynnika produkcji
PKB mp w cenach rynkowych
PKB MP>PKBFC bo PKBMP=PKBFC+TE-Su
TE – podatki pośrednie
Su-subwencje
PNB –produkt narodowy brutto występuje w momencie gdy gospodarka otwiera się na inne kraje
PNB=PKB+DZ
DZ- dochody z własności za granicą, oznacza róznicę miedzy dochodami przeds krajowych za granica a dochodami zagranicznych przeds zagranicznych zagranicznych kraju DZ może być mniejsze od 0
PNN -produkt narodowy netto-PNN=PNB-A
A-amortyzacja jest to pieniężny odpływ zuzycia kapitału trwałego trwałego gosp
DN dochód narodowy – produkt narodowy netto liczony w cenach czynników produkcji DN = PNNFC
DN –realny lub nominalny
Nominalny-przedstawia się w bieżących cenach
Realny – w cenach stałych czyli skorygowanych o wielkość inflacji
W celu ustalenia nominalnego dochodu narodowego należy posłużyć się DELATOREM DOCHODU NARODOWEGO który stanowi wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych konsumpcyjnych gosp i oddaje istotę wielkości inflacji
100 – wartość bazowa
DELATOR DN=

DN realny=

DN PER CAPITA=

Jak przekształcić ogólny minimalny produkt krajowy brutto w realny dochód narodowy per capita


DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO
W ekonomii istnieją 2 nurty teoretyczne badające czynniki wpływające na wielkość dochodu narodowego
1.teoria – ujęcie podazowe nurt klasyczny, liberalny/jan babtysta, say/ teoria ta zakłada że gł czynnikiem doch narodowego sa możliwości prod gosp kazda podaż wykreue swój popyt a w konsekwencji wpłynia na dochód narodowy podaż kształtuje popyt
2. teoria popytowa j.m.keynes, zaproponował model popyt zatrudnienia i produkcji podstawowe założenie tej teorii głosi że prod jest okreslona przez popyt łączy popyt gosp domowych przedsiębiorstw państwowych oraz export netto wyznacza rozmiary wytworzonej produkcji netto która z kolei tworzy dochody przeznaczone na wydatki
Mechanizm popytowo-podazy
Gospodarka odmowa może jeszcze bardziej zwiększyć wydatki co pobudza dalszy wzrost produkcji i zatrudnienia w ten sposób oridykcja przybliża się do poziomu potencjalnego czyli zapewnia pełne wykorzystanie czynników wytwórczych
Eksport netto – różnica eksport to import
Wg kategorii keynsa głównym czynnikiem kształtującym DN jest popyt globalny AD

AD=C+J+G+NX
C- popyt kons.gosp domowych J-popyt inwestycyjny przeds. G- wydatki rządkowe NX – eksport netto

Większość pozycji kształtujących popyt globalny ma charakter autonomiczny czyli niezależny od bieżącego dochodu
Popyt konsumpcyjny gosp domowych w przeciwieństwie do pozostałych kategorii popytu globalnego zawiera w sobie część autonomiczną oraz zalezną od biezącego dochodu w związku z tym postać funkcji popytu konsumpcji przeds się nst.:
C=C+MPC razy Y
C- popyt konsumpcyjny
C- popyt autonomiczny
MPC – krańcowa skłonośc do konsumpcji jest to częśc każdego dodatkowego funta dochodu rozporządzającego która gospodarstwa domowę pragną przeznaczyć na konsumpcję
Y-dochód
MPC+MPS=1
MPS-krancowa skłonnośc do oszczędzania jest to część każdej dodatkowej jednostki dochodu przeznaczona przez gosp dom na oszczędności
S-oszczędzanie
S=C + MPS razy Y
Zależność opisywana w popycie globalnym ma postać funkcji a zatem potencjał rozwojowy danej gospodarki można analizować przy pomocy wykresu funkcji popytu globalnego
Funkcja zależności między zmiennymi
AD=C+MPCY+J+G+NX
MPCY – popyt globalny

Przy pomocy wykresu popytu globalnego można analizować wielkości prod potencji czyli wystepowania sytuacji równowagi makroekon, sytuacja ta występuje gdy popyt globalny równa się podazy globalnej czyli dochodom
Sposoby wyznaczanie produkcji potencjalnej

Pod wpływem wzrostu inwestycji w gospodarce uruchamia się mechanizm mnożnikowi polega on na tym ze wzrost produkcji potencjalnej jest wyraźnie większy od wzrostu popytu inwestycyjnego, chcąc obliczyć przyrost produkcji równowagi spowodowanej wzrostem popytu inwestycyjnego należy wykorzystać mnożnik inwestycyjny

PNB realny produkt narodowy brutto – jest miarą całkowitego dochodu gospodarki narodowej świadczy o ilości dóbr i usług na których zakup może sobie pozwolić gospodarka jako całość
Wzrost gospodarczy- zwiększenie poziomu realnego PNB
Stopa inflacji – jest to procentowy wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług
PKB produkt krajowy brutto – jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem
Wielkośc dodana – jest to przyrost dóbr w wyniku określonego procesu gosp
Dobra finalne – to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gosp domowe albo dobra kapitałowe/inwestycyjne/
Dobra pośrednie – to dobra częściowo przetworzone które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przeds gdzie sa używane
Inwestycje – są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez rzedł
Oszczędności – to ta częśc dochodu która nie została wydana na zakup dóbr i usług
PKB w cenach rynkowych – jest marą produkcji krajowej acznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi
PKB w cenach bazowych – jest miarą produkcji krajowej z pominieciem podatków pośrednich
PKB wyrażony w cenach rynkowych jest większy od PKB w cenach bazowych o wielkość podatków posrednich
Odpływ z ruchy okrężnego – oznacza strumień pieniadza który nie przemieszcza się z gosp domowych do przesd.
Dopływ do ruchu okrężnego – to strumień pieniądza które otrzymują przeds ale który nie przepływa do gosp domowych
Amortyzacja – zużycie kapitały trwałego jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie bedącego wynikiem jego fizycznego lyb ekonomicznego zużycia
Dochód narodowy – to produkt narodowy netto wytworzony w gosp oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach bazowych
Nominalny PNB MIERZY SIĘ W CENACH BIEŻĄCYCH
REALNY PNB- lub inaczej PNB w cenach stałych koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie najczęściej określonym jako rok bazowy lub podstawowy
Delator PNB – to stosunek minimalnego PNB w cenach bieżących do PNB w ujęciu realnymw cenach stałych wyrażony w postaci wskaźnika
Realny PNB PERCAPITA- jest to realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców kraju
Produkcja potencjalna – to wielkości produkcji wytworzonej w gospodarce w której wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane
Mnożnik – to stosunek zmiany wielkości produkcji do prowadzącej ją zmiany popytu autonomicznego
Popyt inwestycyjny – oznacza zamierzone planowane przez przeds powiększanie zasobów kapitału trwałego oraz stanu zapasów.
Popyt globalny- jest to suma która przeds i gosp domowe planują wydac na dobra i usługi przy róźnwj wielkości dochodu.
Deficyt - nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami
Rynek – jest pojęciem wieloznacznym, to proces za pomoca którego kupujący i sprzedający określają co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach, rynek – można zdefiniować jako miejsce spotkan sprzedawców sprzedawców nabywców gdzi oferuje się towary i usługi które w wyniku transakcji kupna-sprzedaży zmieniają swoich właścicieli rynek – to ogółstosunków wymiennych między sprzedającymi oferującymi towary i usługi a kupującymi poparte odpowiednimi środkami płatniczymi
Rynek obejmuje:
-podmioty rynkowe –przedmioty rynkowe/dobra i usługi/
-stosunki między podmiotami rynków
rynki można podzielić wg:
-kryterium geograficznego/globalny, krajowy, lokalny, regionalny/
- wg rodzajów dóbr / rynek dóbr konsumpcyjnych, rynek dóbr przemysłowych, rynek czynników produkcji/
-wg stopnia legalności /rynek legalny, rynek pół legalny,rynek nielegalny/
- ze wzg na wolność stosunków rynkowych/ r.wolny, r.centralnie sterowany, r.mieszany./
-wg liczny podmiotów gosp.

Typ kupującego oraz oferenta wyznaczony jest przez:
-wielkośc obrotów finansowych
-liczny zatrudnionych osób
-wg udziału rynku
popyt – charakteryzuje się zachowaniem nabywców
podaż – odnosi się do zachowania oferentów/producentów/
mikroekonomia – bada uwarunkowania związane z wielkością popytu
wielkośc popytu – oznacza ilośc dóbr jaką nabywcy sa skłonni nabyć po określonych cenach w określonym czasie i miejscu
cena – najważniejsza determinanta wielkości popytu
badając zjawiska popytu należy uwzględnić także;
-dochody –gusty –preferencje –sezonowość – oraz oddziaływanie cen dóbr komplementarnych komplementarnych substytucyjnych
dobra komplementarne – dobra uzupełniające się
dobra substytucyjne – dobra zastępujące się
prawo popytu – zjawisko popytu charakteryzuje się pewną prawidłowością, prawidłowość ta to prawopopytu, prawo to głosi że wraz ze wzrostem ceny wielkość popytu maleje podstawową metodologiczną tego prawa jest idea racjonalności gospodarowania ograniczonymi zasobami
funkcja popytu jest to zależność miedzy ceną jako zmienną niezalezną a wielkością popytu jako zmienną zależną odzwierciedleniem graficznym f popytu jest wykres o nachyleniu ujemnym

Nachylenie ujemne – wraz ze wzrostem jednej zmiennej niezależnej wartośc zmiennej maleje
Kąt nachylenia wykresy f.popytu zalezy od elastyczności cenowej popytu


Egzemplifikacja zjawisk niepodpadających pod prawo popytu tzw paradoks praw popytu
Paradoksy praw popytu :
1.paradoks GIFFENA obejmuje dobra pierwszej potrzeby w sytuacji zagrożonej podazy, popyt spekulacyjny
2.paradoks VEBUENA człowiek dąży do podkreślenia swojej przynależności, obejmują zakupy dobr które świadczą o przynaleznosci do danej gr
3.efekt SNOBIZMU zjawisko obiektywne nabywanie dóbr b.drogich
4.efekt OWCZEGO PĘDU ludzie podążają za innymi w dzialaniu

PODAŻ
Zjawisko podaży oznacza oferentów
Podaz – oznacza postepowanie oferentów na rynku na gruncie mikroekon. Badamy wielkość podazy, oznacza ona ilośc dóbr jaką producenci sa skłonni zaoferować po określonej cenie w określonym msc i czasie
Cena jest czynnikiem kształtującym wielkość podaży jednak należy wziąć pod uwagę także koszty produkcji oraz wielkość popytu
Prawo podaży – glosi ze wraz ze wzrostem ceny wielkość podaży również wzrasta, podstawa tego prawa jest zasada maxsymilizacji korzyści przez przeds ZYSK
Zjawisko podaży w formie funkcji f.podazy jest to zależność między ceną jako zmienną niezalezną a wielkością podaży jako zmienną zalezną odzwierciedleniem graficznym f.podaży jest wykres o nachyleniu dodatnim

na rynkach jednoczesnie występuje zj popytu i podazy jeżeli dana forma rynkowa charakteryzuje się wolnością to mechanizm wolnorynkowy może doprowadzić do pojawienia się na tym rynku równowagi

W pewnych okolicznościach mechanizm wolnorynkowy zostaje ograniczony działaniem państwa państwo może wprowadzić ceny minimalne które chronią producentów producentów ich poziom znajduje się powyżej ceny równowagi bądź wprowadza ceny maksymalne które chronią konsumentów konsumentów znajdują się poniżej ceny równowagi

RYNEK
Całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków warunków jakich one przebiegają
Rynek monopolistyczny –wyst jedno przedsięb mające wyłączność na produkcję i zbyt jakiegoś towaru
Monopson – sytuacja kiedy działatylko jeden odbiorca danego dobra/przeds pośredniczące w handlu/
Oligopolen-sytuacja kiedy w danej dziedzinie gospodarki dominuje zdecydowanie kilka wielkich przeds.
ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAZY
Elastyczność dotyczy siłreakcji konsumentów lub oferentów na zmianę jednego z czynników kształtujących wielkośc popytu lub podazy
Rodzaje elastyczności:
Elastycznośc cenowa popytu ,Plast. Dochodowa popytu
Plast. Mieszana popytu ,Plast. Cenowa podazy


Jeżeli ED=0 to jest to popyt sztywny, zmiana ceny nie wywołuje zmian u konsumenta
Jeżeli ED= minus nieskończoność to popyt jest doskonale elastyczny wielkośc popytu występuje przy jednym poziomie ceny P1=P2
Jeżeli ED = -1 to elastyczność cenowa jest proporcjonalna lub jednostkowa siła konsumentów równa jest sile popytu
Jeżeli ED > -1 to elastycznośc jest mała
Jeżeli ED < - 1 to elastycznośc jest duża
Elastyczność cenowa popytu zalezy od :
-substytucyjności danego dobra
-niezbędności danego doba
-ceny – czasu reakcji
popyt sztywny wykres

Elastyczność cenowa popytu umożliwia między innymi przeprowadzenie analizy zmian w przychodach spowodowanych zmianami cen
Elastycznośc dochodowa popytu
Bada siłę reakcji konsument na zmianę dochodu
I-dochód E – elastyczność dochodowa

Klasyfikacja dóbr wg wartości E
To dobro jest normalne wzrost zw wzrostem dochodów popyt rośnie i odwrotnie
To dobro jest niższego rzędu wzrost dochodów popyt maleje i odwrotnie
To dobro wyższego rzędu sia reakcji konsumentów jest większa od dochodów
To dobro pewnej potrzeby

Elastycznośc mieszana

Elastycznośc cenowa podazy

Współczynnik Es pozwala ustalić jak będzie się zmieniała cena i ilość oferowana w warunkach równowagi pod wpływem zmian wielkości popytu zmiana D prowadzi do tym większych podwyżek cen i tym samym mniejszych przyrostów S im S jest mniej elastyczna
Im mniej elastyczna jest podaż S tym w większym stopniu wzrost D powoduje wzrost cen a nie wielkości produkcji
Im bardziej elastyczna jest S podaż w tym większym stopniu wzrost D powoduje wzrost wielkości produkcji a nie ceny
Elastyczność mieszna
Reakcja popytu na dobro x na zmianę ceny dobra substytucyjnego bądź komplementarnego dobra y nazywamy mieszaną cenową elastycznością popytu jej miarą jest współczynnik miesznej ceny elastyczności
Pieniądz- jest to powszechnie akceptowane dobro za pomoca którego dokonuje się płatności spełnia nst funkcje:
-funkcja środka wymiany
-środek jednostki rozrachunkowej/ w pieniądzu wyrażone sa ceny/
-funkcja srodka dezauryzacji /jest to środek przechowywania wartości/
-funkcja srodka miernika odroczonych opłatności/jednostka rozrachunkowa w dłuższym czasie/
na rynku pieniądza wyst:
popyt pieniądza -
podaż pieniądza-oznacza całkowita wartośc znajdująca się w obiegu zasobów pieniężnych wst w roli środka wymiany we współczesnej gospodarce wazną pozycję w podaży pieniądza zajmuje depozytowy pieniądz bezgotówkowy w procesie podazy pieniądza aktywnie uczestniczy system bankowy
rezerwy – jest to ilośc złota pozwalająca dokonac natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkadów stopa rezerw jest to stosunek rezerw do wkładów
obliczanie podazy pieniadza


Jeżeli stopa rezerw gotówkowych przyjmuje mniejszą wartość oraz im mniejszy jest współczynnik Cp tym podaż pieniadza w gosp jest większa
Wynika to z tego że stopa rezerw przedstawia relacje gotówki które posiada bank i którą może wykorzystać na akcję kredytową do gotówki która jest w banku zamrożona w postaci rezerw

Jeżeli podmioty rynkowe chętniej korzystają z usług banków tym większe sa zasoby które sektor bankowy może przeznaczyć na kreację pieniądza depozytowego/wsplczynnik Cp/
Podmiotem zarządzającym rynkiem pieniężnym i systemem bankowym jest bank centralny
Bank centralny – odziaływuje m.in. na podaz pieniądza jest to możliwe dzięki ustalaniu przez BANK CENTRALNY stóp procentowych rezerw oraz pożyczek dyskontowych
Jeżeli bank centralny podnosi stopy procentowe to podaz pieniadza w gosp maleje jeżeli obniża to podaz rośnie
NBP – pełeni rolę banku centraknego1924 maj pojawienie się banku centr w Polsce
Swoimi działaniami dotyczącymi stóp procentowych bank centr może wpływać na popyt na pieniądz popyt na pieniądz oznacza zapotrzebowanie na realne zasoby gotówkowe bedące alternatywą stosunku do oprocentowanych możliwości trzymania zasobów pieniężnych / lokat/
Popyt na pieniądz zalezy od
-stóp procentowych / im niższe stopy tym popyt na pieniądz większy/
=poziomu cen /im wyższy poziom cen tym większy popyt na pieniądz/
-realnego dochodu/im wyższy doch tym popyt na pieniądz wyższy/
-motywów trzymania pieniędzy:
transakcyjnego, przezorności,portfelowego
wzrost popytu globalnego- jeżeli bank centralny obniży stopy procentowe to zwiększy podaż pieniadza w gosp m.in. spowoduje wzrost popytu na kredyty inwestycyjne i konsumpcyjne efektem tego będzie wzrost popytu glob
efektem wzrostu popty glob będzie wzrost dochodów realnych wpłynie to na wzrost popytu na pieniądz przy ne zmienionych stopach procentowych w gospod pojawi się widmo inflacji popytowej w celu zminimalizowania tego ryzyka bank cett podniesie stopy procent do czego konsekwencją będzie tłumienie popytu globalnego
zjawisko tłumienia – może przebiegac także wz nieco innego scenariusza mówimy wówczas wówczas wypieraniu w gospod punktem wyjścia tego zjawiska jest wzrost wydatków państwa które pobudzają popyt globalny i zwiększają dochody gosp dom\negatywną konsekwencją tego może być inflacja bank centr ograniczając ryzyko inflacji musi podnieść stopy proc co zmniejszy skłonność inwestycyjną przed prywatnych nastapi zatem wyparcie sektora prywatnego przez państwo
powszechnie przyjętą miara efektywności gosp w wymiarze makro jest wzrost gosp.
Wzrost gospodarczy- oznacza % przyrost produktu krajowego brutto w danym okresie w porównaniu z okresem wcześniejszym może zdarzyć się sytuacja w której wzrost gosp będzie miał wartośc ujemną RECESJA
Współczesne teorie ekon twierdzą ze gł czynnikiem wzrostu gosp jest jakość i wykorzystanie potencjału ludzkiego
Procesy wzrosu cen mogą jednak być ograniczone takimi zj jak:
Bezrobocie i Inflacja
Bezrobocie na rynku pracy przedstawia sytuację nadwyżki podazy pracy nad popytem na pracę
Stopa bezrobocia – jest to odsetek siły roboczej która nia ma pracy lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będą ca w stanie pracować
Rodzaje bezrobocia:
Frykcyjne – stanowi niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie, krótkotrwałe, dobrowolne
Strukturalne – oznacza bezrobocie którego przyczyną jest niedostosowanie kwalifikacji pacownków i zapotrzebowania pracodawców w sytuacji kiest struktura popytu i produkcji nieustannie się zmieniają
Koniunkturalne – typu keynesiwskiego wynikające z niedostatecznego popytu globalnego bezrobocie przymusowe które pojawia się przede wszystkim w okresie koniunktury
Klasyczne – dobrowolne wywoane działaniem zw zawodowych oraz wprowadzeniem płacy minimalnej, wprowadzenie płacy min blokuje mechanizm wolnorynkowy
Cykle koniunkturalne
Cykl polega na wahaniach produkcji i zatrudniania wokół linii długookresowych trendów
Dno-wzrost-rozkwit-recesja

Inflacja – oznacza przeciętny wzrost poziomu cen w gosp jeśli przekracza pułap 5% to uznawana jest za zjawisko negatywne
inflacja może mieć nst postacie ze wzg na przyczyny
-popytowa wzrost popytu wywołany gwałtownym wzrostem dochodu spowoduje równie gwałtowny wzrost poziomu cen
-kosztowa wzrost kosztów produkcji wywołuje wzrost poziomu cen
-pienieżna wywana nieodpowiedzialną polityką banku centralnego
hiperinflacja – zjawisko polegające na utrzymaniu się bardzo wysokiej stopy inflacji