Przed przystąpieniem do analizy jakiegokolwiek dzieła literackiego należy sobie odpowiedzieć na kilka pytań. Co to za dzieło? Kiedy i w jakich okolicznościach powstało? W jakim celu podejmujemy się jego analizy? Sprawa staje się jeszcze bardziej skomplikowana, gdy przedmiotem analizy jest utwór powstały w epoce Romantyzmu. Jest to spowodowane specyfiką tej epoki, w której nastąpił zdecydowany zwrot w sposobie postrzegania świata oraz systemie wartości.
Niniejsza analiza ma na celu wykazanie, że ballada pt. "Lilije" jest utworem romantycznym.
Ballada "Lilije" została napisana w maju 1820 roku, w okresie życia i twórczości Adama Mickiewicza określanym jako okres wileńsko - kowieński. Pierwsze jej wydanie ukazało się w czerwcu 1822 roku w zbiorze zatytułowanym "Poezje". Zbiór ten zawierał utwory inspirowane przede wszystkim narodową tradycją i twórczością ludową, odbiegającą zarówno formą jak i treścią od funkcjonującej dotychczas poezji klasycystycznej. Datę wydania tego zbioru (1822 r.) uważa się za rozpoczęcie okresu Romantyzmu w Polsce.
Jakie cechy świadczą o tym, że jest to utwór romantyczny?
Każda analiza powinna przebiegać według pewnego schematu, polegającego na sprawdzaniu, czy dane dzieło spełnia warunki klasyfikujące je do określonego gatunku. W przypadku utworów, o których mówimy, że posiadają "romantyczny charakter", są to:
1. Różny od klasycznego sposób postrzegania świata, polegający na odrzuceniu racjonalnych metod poznania.
2. Pochodzenie tekstu - najczęściej jest on oparty na ludowych, podaniach, baśniach, zawiera opisy tradycyjnych obrzędów lub wierzeń
3. Pierwiastki nierealne, np. duchy czy zjawy.
4. Nieszczęśliwa miłość, często związana ze zdradą.
5. Zasada "Nie ma zbrodni bez kary".
6. Bohater romantyczny - buntownik z wyboru o tragicznym losie, nie uznający ogólnie panujących zasad, o silnie zindywidualizowanych cechach.
Losy bohatera w utworach romantycznych są nierozerwalnie związane z miłością, przez którą najczęściej popełnia on zbrodnię, za co spotyka go, często tragiczna w skutkach, kara.
O pochodzeniu ballady "Lilije" ze źródeł ludowych świadczy choćby sam tytuł: "Lilije. Ballada.. (z pieśni gminnej)" . Poza tytułem należy także wziąć pod uwagę osobę pustelnika, występującą w tekście. Według wierzeń ludowych pustelnicy to osoby posiadające bardzo głęboką wiedzę, do których można udać się po radę w bardzo ważnych sprawach. O gminnym pochodzeniu utworu wydaje się także świadczyć sposób, w jaki "pani" wybiera męża spośród dwóch skłóconych braci - wianek jest atrybutem bezsprzecznie kojarzącym się z obrzędami i kulturą ludową.
Główna bohaterka utworu - "pani". Łamie ogólnie panujące zasady zdradzając męża, popełnia więc zbrodnię. Aby przestępstwo nie wyszło na jaw, morduje męża i "... grzebie w gaju/ Na łączce przy ruczaju". Wszystkie te czyny popełnia ze względu na przelotny romans, spowodowany długą jego nieobecnością: "Mąż (...)/ Poszedł na Kijowiany (...)/Ja młoda śród młodzieży/ A droga cnoty śliska". Ze strachu przed karą zasięga rady pustelnika. Oszukuje braci nieboszczyka, prosząc ich o pozostanie i oczekiwanie wraz z nią. Męczy ją zjawa małżonka: "Ściga mnie nocna mara (...)/ Ach, widzę, słyszę trupa!" Mimo tych przeżyć oraz propozycji starca ("Lecz jeśli szczera skrucha (...)/ Ja go wskrzeszę dziś jeszcze") decyduje się wyjść za jednego z nich: "Chcą mojej ręki oba/ Ten i ten się podoba/ Lecz kto weźmie?(...)". Sposób wyboru męża spośród braci doprowadza do walki między nimi i - w efekcie - do przywołania zamordowanego małżonka. Następuje tragiczne zakończenie - złą żonę i braci spotyka śmierć: "Mój wieniec i ty moja (...)/ Zła żono, biada tobie(...)/ Źli bracia, biada obu, Z mego rwaliście grobu(...)/ Dalej na tamten świat!".
Widać więc, że bohaterów ballady "Lilije" można zaliczyć do typowych bohaterów romantycznych.
Romantyczny charakter utworu można wykazać także na podstawie innego jeszcze wyznacznika - obecności elementów związanych z "innym światem", światem duchów, zjaw, niemożliwym do zauważenia i przedstawienia bez odrzucenia reguł klasycyzmu i racjonalizmu. W "Lilijach" świat ten przejawia się przede wszystkim poprzez zmartwychwstanie zamordowanego męża: "Wtem drzwi kościoła trzasły/ Wiatr zawiał, świece zgasły/ Wchodzi osoba w bieli (...)/ Podziemnym woła głosem", oraz słowa starca. Rady pustelnika, jego propozycja wskrzeszenia małżonka czy znajomość wyroków Bożych świadczy o nierozerwalnym związaniu świata żywego, realnego ze światem mistycznym, pozagrobowym, o ich wzajemnym przenikaniu się. Taki stosunek tych światów, a przede wszystkim sam fakt występowania "drugiego świata" świadczy o romantycznym charakterze ballady.
Przeprowadzona przeze mnie analiza bezsprzecznie dowodzi, że ballada "Lilije" to utwór romantyczny. Ostatecznym, i chyba najważniejszym ku temu argumentem jest fakt, że autor tego utworu, Adam Mickiewicz, jest uznawany za prekursora polskiego romantyzmu...