I. STAROŻYTNOŚĆ.
1) Filozofia starożytna.
Dzieje filozofii rozpoczynają się w chwili, gdy Grecy zaczęli tworzyć kolonie na wybrzeżach Morza Śródziemnego. To tutaj spotykają się różne kultury. Tu też, w VI w. p.n.e., dzięki pierwszym filozofom rozpoczyna się zwrot „od mitu do logosu”, czyli od wyjaśniania świata poprzez mity i bogów do poszukiwania racjonalnych, naturalnych uzasadnień dla otaczającej rzeczywistości.
a) Presokratycy (filozofowie przed Sokratesem).
Presokratyków łączą zainteresowania filozofią przyrody. Odrzucają jednocześnie tradycyjne, mityczne wyjaśnienia zjawisk fizycz-nych.
- Tales z Miletu (620 – 540 p.n.e.):
Pierwszy z wielkich greckich myślicieli. Założyciel szkoły jońskich filozofów przyrody. Dał materialne podstawy istnienia świata, jego zdaniem świat powstał z wody i stanowi ona podstawową substancję wszystkich rzeczy i zjawisk.
b) Okres klasyczny.
Filozofia grecka kojarzy się przede wszystkim z Atenami oraz trzema wielkimi filozofami attyckimi: Sokratesem, Platonem i Ary-stotelesem. Wszystkich trzech łączyły stosunki nauczyciel – uczeń. I wszyscy trzej działali w mieście – państwie w okresie jego najbujniejszego rozkwitu politycznego, gospodarczego i kulturalnego.
- Sokrates (469 – 399 p.n.e.):
Myśliciel grecki. Głównym obszarem jego filozoficznych dociekań był człowiek, jego rozumowanie i wartości moralne. Dowodził, że największą wartością w życiu człowieka jest cnota. Nauczał w Atenach w miejscach publicznych i cieszył się dużym zaintere-sowaniem słuchaczy. Zasłynął paradoksalnym stwierdzeniem „Jedno wiem, że nic nie wiem”.
c) Hellenizm i Rzym.
Dzięki Aleksandrowi Wielkiemu i jego następcom cywilizacja i kultura grecka objęła swoim wpływem znaczną część ówcześnie znanego świata. Czas hellenizmu zamyka dopiero upadek ostatniego z tych państw, Egiptu Ptolemeuszów. Spadkobiercami Greków stali się Rzymianie, wielbiciele i propagatorzy ich kultury.
- Lukrecjusz ( 95-55 p.n.e.):
Rzymski filozof, poeta, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli epikureizmu. M.in. autor poematu o naturze wszechrzeczy (De rerum natura), który został przechowany w całości dzięki Cyceronowi i jest najpełniejszym pomnikiem starożytnego epikureizmu. Na język polski przetłumaczony i wydany w 1957.
II. ŚREDNIOWIECZE.
Zamknięcie w roku 529 Akademii Platońskiej oznaczało kres starożytności. Rok ten uważa się za ostateczną datę rozpoczęcia średniowiecza, chociaż wielu badaczy przyjmuje inną, wcześniejszą – mianowicie rok 476.
1) Patrystyka.
Patrystyka – nauka Ojców Kościoła. Wyjaśniała zagadnienia wiary, a odpowiedzi, których udzielała, stanowią do dziś fundament dogmatyki.
- Św. Augustyn (354 – 430 n.e.):
Św. Augustyn (wielki filozof chrześcijański) ujmował człowieka jako istotę filozofującą, rozważającą swoją obecność w świecie i czasie odniesionymi do wieczności. Istota ludzka rozpatrywała swoje dramatyczne i niejasne miejsce na granicy bytów. Takie usy-tuowanie człowieka powodowało jego rozdarcie wewnętrzne. Święty Augustyn podzielił świat na dwie sfery – materialną i du-chową. Twierdził, że Bóg stworzył świat i stanowi jego centrum. Od jego poglądów wzięło się średniowiecze pojęcie teocentryzmu. Syntezę augustynizmu zawarł w traktacie O państwie Bożym.
2) Scholastyka.
Wraz ze scholastyką rozpoczyna się właściwa filozofia średniowieczna. Scholastami w okresie starożytności nazywano nauczycieli sztuk wyzwolonych, a później teologii. Termin scholastyka ma związek z instytucjonalizacją filozofii.
- Tomasz z Akwinu (1225 – 1274 n.e.):
Święty Tomasz pojawił się w dojrzałej fazie średniowiecza, swoją filozofią przełamał dominację filozofii św. Augustyna. Święty Tomasz umieścił człowieka na „drabinie bytów”. Człowiek ma piąć się w górę, walcząc z pokusami, bo upadek grozi wynaturzeniem istoty i powołania człowieka. Filozofia tomistyczna kładła olbrzymi nacisk na problemy etyczne. Chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary. Całą wiedzę średniowiecza o Bogu zgromadził św. Tomasz w dziele pod tytułem Summa teologiczna.
III. CZASY NOWOŻYTNE.
1) Odrodzenie.
Okres historii nowożytnej, który nastąpił po wiekach średnich, nazwano renesansem, odrodzeniem. Bo właśnie odrodzenie, czyli ponowne podjęcie myśli, ideałów, zapatrywań epoki starożytności jest tym, co ten okres wyróżnia.
- Mikołaj Kopernik (1473 – 1543 n.e.):
Najważniejsze dzieło to O obrotach sfer niebieskich. Odkrycia astronoma zrewolucjonizowały wizję świata. Uwolniły myślenie o otaczającej rzeczywistości i stały się impulsem do refleksji nad miejscem człowieka w świecie. Pokazały, co może nieskrępowany ludzki umysł oraz zachęciły do obserwacji i poszukiwań.
2) Wiek XVII i XVIII.
W dziejach nowożytnych po renesansie w dziedzinie sztuki nastąpił barok i rokoko, a po humanizmie – czas racjonalizmu, oświe-cenia i absolutyzmu w polityce. Później, w wyniku Wielkiej rewolucji Francuskiej, te prądy, style i kierunki niemal we wszystkich krajach ustąpiły miejsca innym, nowym tendencjom.
- John Locke (1632 – 1704 n.e.):
Według tego filozofa, człowiek rodzi się jako „czysta tablica” (tabula rasa), która w trakcie życia jest zapisywana. Locke uważał, że doświadczenia i wychowanie kształtują człowieka, mają wpływ na jego poglądy i zachowanie. Wskazywał na dwa sposoby zdobywania doświadczenia. Pierwszy wynika z oddziaływania na jednostkę czynników zewnętrznych, drugi to doświadczanie sa-mego siebie.
IV. CZASY NAJNOWSZE.
Ostatnią cezurą w naszych dziejach stała się Wielka Rewolucja Francuska 1789 r. Następstwem tego wielkiego zrywu był rozpad starych monarchii i dawnych porządków państwowych oraz powstanie wielu państw narodowych.
1) Wiek XIX.
Podobnie jak na początku XVII i XVIII stulecia, tak i w XIX w. rozwój filozofii wiąże się z rozwojem społecznym i gospodarczym, ze zmianami w polityce. Głównymi ośrodkami przemian są: Niemcy, Anglia, Francja. Dla rozwoju filozofii sprzyjały: swoboda religijna, polityczna, siła gospodarcza, znaczące ośrodki kształcenia o długiej tradycji.
- August Comte (1798-1857):
Francuski matematyk, filozofem, pisarz polityczny i krytyk religii. Pionier myśli społecznej i twórca nauki zwanej socjologią. Jego najważniejsze dzieło to opublikowany w 1842 r. w sześciu tomach Kurs filozofii pozytywnej. W swoich poglądach głosił przekonanie o konieczności praktycznego charakteru filozofii, mogącej posłużyć poprawie warunków życia.
2) Wiek XX.
W XX w., podobnie, jak w poprzednim stuleciu, nowatorskie koncepcje, najbardziej wpływowi myśliciele wywodzą się z Niemiec, Francji i Anglii, a także z Belgii i Szwajcarii. Zasięg oraz liczba szkół filozoficznych stale się rozprzestrzenia.
- Jean-Paul Charles Aymard Sartre (1905 – 1980 n.e.):
Powieściopisarz, dramaturg, eseista i filozof francuski. Przedstawiciel nurtu filozoficznego – egzystencjalizmu.
Sartre był czołowym przedstawicielem egzystencjalizmu ateistycznego. Pod koniec życia odszedł od niego i rozwinął własną wersję socjologii marksistowskiej.
Jego ostatnim znaczącym dziełem filozoficznym jest napisana w 1960 r. "Critique de la raison dialectique", w której starał się stworzyć syntezę egzystencjalizmu z marksizmem.