Demokracja szlachecka powód do dumy czy przyczyna słabości?

Mniej więcej od XIV zaczęło powstawać jeszcze większe znaczenie szlachty w kraju. Było to spowodowane tym, że to właśnie ten stan miał największe znaczenie gospodarcze i militarne. Król musiał się liczyć z ich zdaniem, bo w razie zagrożenia wojną mogli nie stawić się na pospolite ruszenie albo zwyczajnie wystąpić przeciwko jego polityce. Monarchowie, więc nadawali im szczególne prawa, aby zapewnić sobie ich przychylność. W ten sposób szlachta zdobywała uprawnienia polityczne, gospodarcze, sądowo-administracyjne i ekonomiczne, a także zwolnienia z niektórych obowiązków prawa publicznego. Doprowadziło to do powstania ustroju politycznego zwanego demokracją szlachecką. Polegał on na tym, że szlachta stanowiła dominującą siłę polityczną i gospodarczą w Polsce. Król był całkowicie jej podporządkowany. Decydowali o wszystkim, nic nie mogło „przejść” bez ich wiedzy.
Pierwszy przywilej nadał Ludwik Andegaweński w 1374 r. Król zobowiązał się wtedy, że nie będzie ustanawiał nowych podatków bez zgody rycerstwa oraz zwolnił ich z podatku poradlnego oprócz 2 groszy z łanu chłopskiego. Władca chciał w ten sposób zyskać zgodę na sukcesję swoich córek. Ten akt prawny doprowadził do tego, że szlachta bogaciła się kosztem majątku państwa, czyli zaczęło przeważać dobro jednego stanu społecznego nad dobro państwa. Kolejnymi przywilejami były piotrkowski, czerwiński, jedleńsko – krakowski, cerekwicko - nieszawski, statuty piotrkowskie, "Nihil novi", artykuły henrykowskie były one nadawane przez Władysława Jagiełłę, Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta oraz Henryka Walezego. Dały one szlachcie szereg praw, które doprowadziły do całkowitego przejęcia przez nią władzy.
W 1388 r. Władysław Jagiełło nadał przywilej piotrkowski. Król musiał wykupić szlachcica z niewoli, jeśli ten dostał się do niej poza granicami kraju, wypłacić żołd w wysokości 3 grzywny od kopii podczas wyprawy zagranicznej oraz nie powierzać zamków osobom obcej narodowości. W 1422 r. ten sam monarcha ustanowił przywilej czerwiński. Władca zobowiązał się do zakazania łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku, zapewnienia nietykalności majątkowej bez wyroku sądowego, sądy miały sądzić według prawa pisanego, a król musiał uzyskać zgodę rady królewskiej na bicie monety. Kolejnym przywilejem nadanym w 1433 przez Władysława Jagiełłę był jedleńsko – krakowski. Mówił on, że każdy szlachcic ma nietykalność osobistą i majątkową (Neminem captivabimus nisi iure victum - "nikogo nie będziemy więzić bez wyroku sądowgo")oraz tylko szlachcic może zostać dostojnikiem kościelnym.
Kolejne dwa przywileje zostały ustanowione za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Pierwszy w 1454 r. cerekwicko – nieszawski. Władca obiecał szlachcie, że król nie może wydać nowych praw, nakładać nowego podatku i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich. Było to przekazanie władzy w państwie szlachcicom. Teraz wystarczyło o wydarzeniach ważnych dla państwa decydowała szlachta, która dbała tylko o dobro swojego stanu. Woleli podejmować decyzje dobre dla siebie, a reszta kraju rzadko ich obchodziła. Po za tym były jeden bardzo ważny minus takiego prawa. Wystarczyło, że wrogie państwo przekupiło jednego z posłów, a on dzięki prawu veta blokował skutecznie wszystkie dobre ustawy dla kraju albo starał się opóźnić zwołanie pospolitego ruszenia. Wystawiało to Polskę na interwencję innych państw w nasze sprawy wewnętrzne. W 1456 nadano przywilej korczyński. Mówił on, że w sprawach dotyczących losów danej ziemi zawsze o zdanie będą pytani jej właściciele. Osłabiało to jeszcze bardziej władzę króla.
W 1496 r. król Jan Olbracht ustanowił statuty piotrkowskie. Ustanowiono w nich: ograniczenie wychodźstwa chłopów ze wsi (tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś, tylko jeden przedstawiciel rodziny chłopskiej mógł zmienić zawód i iść do miasta; jeśli był to jedynak, nie mógł opuścić wsi), zwolnienie szlachty z opłat celnych na towary własne i sól, zakaz kupowania ziemi przez mieszczan, wprowadzenie taks wojewodzińskich na towary miejskie. Zwiększało to jeszcze bardziej przewagę szlachty nad innymi stanami, a także umożliwiało powiększanie majątków szlacheckich. Potężni magnaci stawali się równi królowi.
W1505 uchwalono konstytucję "Nihil novi". Postanowiono, że nowe prawa i podatki mogą być stanowione tylko za zgodą Sejmu i Senatu. Był to już prawie, żeostateczny krok w kierunku przekazania władzy szlachcie, król już nie mógł sam podejmować żadnych decyzji. Ale dopiero Henryk Walezy tworząc artykuły henrykowskie zakończył proces tworzenia demokracji szlacheckiej. Zagwarantowano w nich "złotą wolność" szlachecką i tolerancję religijną, wolną elekcję, władzę ustawodawczą sprowadzono do dwuizbowego sejmu zwoływanego co 2 lata na 6 tygodni (sprawy podatków, cła, pospolitego ruszenia), kontrolę senatu nad polityką zagraniczną, a 16 senatorów rezydentów miało kontrolować działalność króla oraz prawo szlachty do rokoszu jeżeli król złamie prawo. W ten sposób właściwą władzę przejęła szlachta. Był to proces długotrwały, ale bardzo skuteczny i dążący do jednego celu.
Niestety demokracja szlachecka nie wyszła Polsce na dobre. Wszystkie przywileje dawały samowolę szlachcie oraz całkowite panowanie w kraju. Szlachta bardzo szybko się bogaciła i zaczynała dbać tylko o własne dobro. Po za tym szlachcice z różnych stron mieli rożne poglądy, więc nie mogli dojść do porozumienia i nie dopuszczali do wprowadzania uchwał w życie. Był to także ustrój bardzo podatny na ingerencje z zewnątrz co doprowadziło później do rozbiorów. Kraje ościenne, które były wrogo nastawione do Rzeczpospolitej starały się przekupywać posłów, aby oni blokowali na sejmikach i sejmach obrady oraz opóźniali zwoływanie pospolitego ruszenia. Z tych powodów stwierdzam, że demokracja szlachecka była przyczyną słabości, a nie powodem do dumy.