PROBLEM SIEROCTWA SPOŁECZNEGO
Powszechnie przyjmuje się, że naturalna rodzina jest najlepszym środowiskiem opiekuńczo-wychowawczym dla każdego dziecka, ale tylko wtedy, gdy spełnia we właściwy sposób swoją funkcję. Jeżeli mamy natomiast do czynienia z rodziną dysfunkcyjną (taką, która nie spełnia wszystkich podstawowych funkcji opiekuńczych wobec dzieci) lub z rodziną patologiczną (niespełniającą żadnej funkcji), to konieczna jest natychmiastowa interwencja, aby jak najszybciej chronić dzieci przed negatywnymi wpływami takich rodzin. Sieroctwo społeczne to nie tylko problem pedagogiczny, ale także społeczny, ekonomiczny, psychologiczny i socjologiczny. Ponieważ problem dzieci osieroconych i opuszczonych istnieje od wieków, od dawna zastanawiano się więc, kto i w jaki sposób ma się takimi dziećmi zajmować. Na bazie wieloletniego doświadczenia dopracowano się dwóch zasadniczych modeli: zakładowego i rodzinnego.
FORMY OPIEKI NAD DZIECKIEM OSIEROCONYM I OPUSZCZONYM
Typową formą zakładową opieki nad dziećmi osieroconymi i opuszczonymi są domy dziecka. Domy dziecka maja na pewno wiele wad: znaczna liczba wychowanków przy nielicznym i zmieniającym się personelu, anonimowość dziecka, brak normalnych kontaktów społecznych z otoczeniem, podporządkowanie codziennego życia regulaminom i porządkom. Dom dziecka jest szczególnie bezradny w zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych dzieci. W wyniku tego rodzi się poczucie osamotnienia uczuciowego dziecka, prowadzące najczęściej do zaburzeń w rozwoju fizycznym i psychicznym. Jak wynika z badań, wychowankowie tradycyjnych placówek rzadziej podejmują dalszą naukę, wracając często do swoich poprzednich, patologicznych środowisk, stając się klientami opieki społecznej.
Pomimo istnienia wielu wzorowych domów dziecka, najlepszym rozwiązaniem pozostają formy rodzinnej opieki zastępczej.
W ramach systemu całkowitej opieki rodzinnej nad dzieckiem funkcjonują obecnie:
-rodziny adopcyjne
-rodziny zastępcze,
-rodzinne domy dziecka,
-wioski dziecięce,
-rodziny opiekuńcze.
RODZINA ZASTĘPCZA
Jest ona jedną z form rodzinnej opieki nad dzieckiem i stanowi szansę na prawdziwy dom dla dziecka osieroconego lub opuszczonego przez rodziców, którzy nie chcą, nie mogą lub nie są w stanie wykonywać swoich obowiązków wobec własnych dzieci. Rodzina zastępcza tworzona jest przez małżonków lub przez osobę samotną, którzy jako opiekunowie przejmują opiekę nad dzieckiem, na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego o ograniczeniu, pozbawieniu lub zawieszeniu praw rodzicielskich wobec rodziców biologicznych. Dziecko w rodzinie zastępczej tylko przebywa, pozostając najczęściej członkiem rodziny biologicznej. Pobyt ten może trwać przez różny okres: albo do czasu umożliwiającego powrót do rodziny lub do pełnoletniości.
RODZINY OPIEKUŃCZE I RODZINY ZAPRZYJAŹNIONE
Przez pojęcie rodziny opiekuńczej rozumiemy taką rodzinę zastępczą, w której dziecko przebywa do trzeciego roku życia. Przez rodzinę zaprzyjaźnioną natomiast rozumiemy rodzinę, która nie zapewnia dziecku całkowitej opieki, ale współpracuje z placówką opiekuńczo-wychowawczą i utrzymuje stały kontakt z wybranym dzieckiem. Zabiera je do siebie na niedziele czy święta oraz wakacje czy ferie. Taki kontakt może być bardzo korzystny dla dziecka, ale może także okazać się źródłem stresów i niespełnionych nadziei. Rodzina zastępcza to taka rodzina, która zapewnia opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, które z powodu przeszkód natury prawnej.
RODZAJE RODZIN ZASTĘPCZYCH
- rodziny zastępcze spokrewnione
- rodziny zastępcze niespokrewnione
- rodziny zastępcze zawodowe, niespokrewnione z dzieckiem
Rodziny spokrewnione to takie, w których opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie rodziny dziecka np. dziadkowie, wujostwo lub rodzeństwo.
Rodziny niespokrewnione to rodziny, które z punktu widzenia prawa, są obce dla dziecka (nie są rodziną).
RODZINY ZASTĘPCZE ZAWODOWE, NIESPOKREWNIONE Z DZIECKIEM
- wielodzietne - to te rodziny, w których umieszcza się w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci; w razie konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa określona powyżej liczba dzieci może się zwiększyć,
- specjalistyczne - w tych rodzinach umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami lub problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji; w tym samym czasie w tego typu rodzinie może przebywać nie więcej niż troje dzieci,
- o charakterze pogotowia rodzinnego - w takiej rodzinie umieszcza się nie więcej niż troje dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy; w szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące; rodzina ta nie może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do 10 lat, jeżeli zostało doprowadzone przez policję; w tej sytuacji dziecko przebywa w tej rodzinie do czasu wydania orzeczenia przez sąd opiekuńczy. Zawodową, niespokrewnioną z dzieckiem rodziną zastępczą nie mogą być osoby całkowicie niezdolne do pracy.
UMIESZCZANIE DZIECKA W RODZINIE ZASTĘPCZEJ
Dziecko może być umieszczone w rodzinie zastępczej w dwojaki sposób. Najczęściej i co do zasady, umieszczenie to następuje na podstawie orzeczenia sądu. W takiej sytuacji kandydaci na rodziców zastępczych składają do sądu opiekuńczego (sąd rejonowy wydział rodzinny i nieletnich) wniosek o ustanowienie ich rodziną zastępczą dla konkretnego dziecka lub zgłaszają swoją gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej bez wskazywania konkretnego dziecka. Jednakże w przypadku pilnej konieczności zapewnienia dziecku opieki zastępczej umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej jest możliwe na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej między rodziną zastępczą a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny. W takiej sytuacji starosta ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia sądu. Z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądu regulującego sytuację dziecka umowa, o której mowa powyżej wygasa.
RODZICE ZASTĘPCZY MAJĄ W SZCZEGÓLNOŚCI OBOWIĄZEK
Sprawowania osobistej opieki i wychowania nad powierzonym dzieckiem, zapewnienia dziecku warunków rozwoju i wychowania odpowiednich do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, współdziałania z powiatowym centrum pomocy rodzinie, uczestniczenia w szkoleniu organizowanym przez powiatowe centrum pomocy rodzinie lub, na jego zlecenie, przez ośrodek adopcyjno - opiekuńczy lub inny podmiot.
RODZICE ZASTĘPCZY MAJĄ W SZCZEGÓLNOŚCI PRAWO DO
Reprezentowania dziecka w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokajanie potrzeb związanych z jego utrzymaniem, w tym m.in.: alimentów, renty rodzinnej i odszkodowawczej czy zasiłku pielęgnacyjnego, z zastrzeżeniem jednak, że prawo to przysługuje tylko tym rodzinom, w których dziecko zostało umieszczone na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego, uzyskania, w powiatowym centrum pomocy rodzinie, szczegółowych informacji o przyjmowanym dziecku i jego sytuacji rodzinnej, informacji o specyficznych potrzebach dziecka, w tym o orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego.
