Przedstaw źródła i konsekwencje antysemityzmu na podstawie fragmentu noweli Marii Konopnickiej "Mendel Gdański"

Nowela Marii Konopnickiej pt. „Mendel Gdański” powstała w pozytywizmie. W epoce tej pojawiło się hasło ‘asymilacja Żydów”, które miało na celu wdrożenie do narodu polskiego osób pochodzenia żydowskiego. Pozytywistyczni twórcy nie pozostawali bierni wobec zjawiska nienawiści wobec Żydów. W literaturze okresu pojawiały się dwa portrety Żyda: pozytywny i negatywny. Starano się zwalczyć stereotypowe podejście do Żydów: uznani oni byli za kłamców, za osoby przebiegłe, sprytne i tchórzliwe. W utworach, tak jak w noweli Konopnickiej, przedstawiony jest obraz Żyda, który ma się nijak do wszechobecnego wówczas stereotypu.

Mendel Gdański, tytułowy bohater noweli to uczciwy i litościwy Żyd. Fragment, w którym odbywa on rozmowę z Zegarmistrzem ukazuje niechęć Polaków do mniejszości etnicznej, którą są właśnie Żydzi. Polak od wielu lat mieszkał w sąsiedztwie Mendla. Znają się bardzo długo, mimo to Zegarmistrz identyfikuje się z ludźmi, którzy wszczynają brutalny w skutkach protest przeciwko ludności żydowskiej w kraju. O całej narodowości wypowiada się z wrogim nastawieniem. Za wyjaśnienie swojego stanowiska podaje absurdalne argumenty: „Żyd zawsze Żydem” (samo to, że wywodzi się z tej rasy jest jego winą), są obcy, pragną jedynie pieniędzy oraz to, iż jest ich zbyt wiele w mieście. Mendel skutecznie odpiera ataki swego rozmówcy, choć ciężko jest mu ukryć negatywne emocje, które wywołują u niego słowa Polaka.

Bohater uważa, że nie ma sobie nic do zarzucenia, to, że jest Żydem nie oznacza, że jest kimś gorszym niż inni, jest uczciwy, na wszystko zarobił własna pracą i nigdy nikogo nie okradł. Uważa, że nie ma podstaw, by czuć się winnym. Od Polaków Żydzi różnią się wiarą i tradycjami, jednak są częścią społeczeństwa. Zegarmistrza jednak nie przekonują te słowa, ściśle trzyma się stereotypu, choć zdaje sobie sprawę z tego, że jego sąsiada one nie dotyczą. Podczas rozmowy przybrał ignorancki ton, wyśmiewa z wyższością argumenty Żyda, przy czym stara się pokazać swą wyższość, chociażby przez to, że nie używa potocznego języka i unika kolokwializmów. Dodatkowo w czasie ich konwersacji wyraźnie zarysowany jest kontrast pomiędzy prymitywnymi argumentami Zegarmistrza a mądrością i szlachetnością Mendla. Historia życia tytułowego bohatera wyjaśnia, że czuje się on związany emocjonalnie z Polską (urodził się w Gdańsku, od wielu lat mieszka w Warszawie). Zawsze kierował się wartościami etycznymi, nigdy nie wywyższał siebie, żył według zasady „każdy inny, wszyscy równi”.

We fragmencie ukazane są również skutki negatywnego podejścia Polaków do Żydów. Wrogość i nienawiść prowadziła do agresji, a w późniejszych konsekwencjach do pogromu. W ludziach budziły się najgorsze instynkty, które prowokowały do brutalności, a nawet kończyły się śmiercią dla atakowanych jednostek. Do przeprowadzających obławę na Żydów należeli „niedorostki” oraz ludzie pod wpływem alkoholu. W społeczeństwie oczywiście znalazły się osoby, które doceniały Mendla i nie potępiały z jego pochodzenie. Tłum kieruje się dziką żądzą, instynktem okrucieństwa: „agresja jak pożar opanowała zbiegowisko”. Konopnicka wyraźnie potępia postawę tłumu, używając negatywnie nacechowanego słownictwa, np. motłoch, szatański tłum, niedorostki.

Fragment noweli „Mendel Gdański” Marii Konopnickiej ukazuje funkcjonujący w świadomości Polaków stereotyp Żyda. Antysemityzm jest wynikiem braku znajomości kultury żydowskiej, ich obyczajów. Niechęć ma też źródło w zawiści i braku tolerancji odmienności wyznaniowej. Tytułowy bohater jest ukazany jako nieskazitelny, jest szlachetny, uczciwy i dobry, zawsze kierował się wartościami moralnymi. Przedstawienie to ma hacelu ukazanie tego, iż zarzuty antyżydowskie są bezpodstawne. Autorka piętnuje negatywne zasady i sprzeciwia się takiemu postępowaniu, chce przestrzec przed agresją. Konopnicka stara się podkreślić, że czynnik narodowościowy nie stanowi podstaw do oceny człowieka, ale jego zachowanie i kodeks etyczny. Tematyka utworu porusza problem, który pozytywistyczni twórcy starali się uwypuklić we współczesnym im okresie – asymilację Żydów.