Człowiek - projekt otwarty. Niezwykły status czy przekleństwo?

Człowiek – projekt otwarty. Niezwykły status czy przekleństwo?

„Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą. Ale gdyby nawet wszechświat go zmiażdżył, człowiek byłby i tak czymś szlachetniejszym niż to, co go zabija, ponieważ wie, że umiera – i zna przewagę, którą świat ma nad nim. Wszechświat nic o tym nie wie”. Czy człowiek rzeczywiście jest najpotężniejszą istotą w przyrodzie? W jakich kategoriach należy rozpatrywać tę potęgę? Czy człowieka można nazwać projektem otwartym? Jakie są wady i zalety posiadania takiego statusu? I, w końcu, czy jest to status niezwykły, czy tylko przekleństwo, którego nigdy się nie pozbędziemy?
Zacytowany powyżej Pascal, rzeczywiście uważał człowieka za istotę o znacznej przewadze nad innymi. Przewaga ta polega na świadomości istnienia i umierania. Otóż żadna inna żyjąca istota takiej świadomości nie posiada i pomimo, że zwierzę może bez problemu zabić człowieka, zawsze pozostanie od człowieka gorszym, gdyż ten jest w pełni świadomy swojej śmierci. Zwierzę zaś nie rozpatruje śmierci w kategoriach metafizycznych, traktując ją jako środek konieczny do skonsumowania ofiary, która martwa, nie porusza się i nie broni. Zabijające zwierzę działa pod wpływem instynktu łowczego, bądź przetrwania. Zabijany człowiek, mimo słabości fizycznej i przegranej w walce, jest znacznie silniejszy mentalnie, co stanowi o jego niezaprzeczalnej potędze wobec oprawcy. Ta sama relacja między przyrodą a człowiekiem zachodzi w przypadku wszelkich zjawisk atmosferycznych, takich jak np. piorun, który razi bezbronnego człowieka. Ponieważ przyroda nie posiada świadomości, nie można nawet doszukiwać się jakichkolwiek emocji, intencji, czy myśli towarzyszących zajściu. Człowiek natomiast, ponownie znacznie słabszy fizycznie, od zawsze bezbronny wobec sił żywiołów, ma świadomość swojej słabości i przegranej, której konsekwencją jest śmierć. Fakt ten, ponownie czyni z niego istotę potężniejszą.

Mówi się, że w chwili śmierci, człowiek przypomina sobie całe swoje życie, myśli o wszystkich bliskich, których musi zostawić. Tak naprawdę nikt z nas nie jest w stanie tego sprawdzić, dopóki nie przekona się o tym na własnej skórze. Wiemy jednak, że gdyby nie samoświadomość, (która towarzyszy nam przecież nie tylko w chwili śmierci, ale przez niemal całe życie, gdyż pojawia się już w 18 miesiącu życia) całe nasze istnienie i śmierć byłyby tylko pustą wegetacją opartą na podstawowych czynnościach w celu zaspokojenia pierwotnych potrzeb kierowanych instynktem. Bylibyśmy wówczas stworzeniami równymi z każdym innym istniejącym w przyrodzie. Zdolność do abstrakcyjnego myślenia, emocjonalność oraz umiejętność tworzenia wspomnień, zdecydowanie czynią człowieka projektem otwartym.
Z technicznego punktu widzenia, projekt otwarty oparty jest na idei wolności, jako sile pozwalającej na doświadczenie nieskrępowanej ekspresji oraz budowanie nowych jakości poprzez różnorodność i otwartość na to, co nieznane. Mówiąc, że człowiek jest projektem otwartym, bierzemy pod uwagę jego nieskrępowaną wolność w poznawaniu otaczającego świata nie tylko poprzez zmysły, ale także poprzez rozum i dowolną jego interpretację dzięki różnorodnej wrażliwości jednostek oraz zróżnicowanym formom jej wyrażania.
Ludzka wrażliwość może być niestety źródłem wielu psychicznych cierpień, rozterek i powodować depresję. Przecież to właśnie różnice w poziomach i kierunkach ludzkiej wrażliwości są głównym powodem waśni. Także zróżnicowane sposoby interpretacji rzeczywistości, do których zdolny jest człowiek, skutkują nieporozumieniami. Należy jednak pamiętać, że nawet najmniejsze nieporozumienie może doprowadzić do konfliktu na szeroką skalę o poważnych konsekwencjach. Najgroźniejszą z nich jest śmierć. Można z tego wywnioskować, iż status ‘otwartego projektu’ jest dla człowieka w pewnym sensie źródłem problemów i może być w niektórych przypadkach powodem śmierci. Pod tym względem, człowieka można uznać za przeklętego.
Z drugiej strony jednak, czyż nie ma nic piękniejszego dla człowieka niż wspomnienia, do których wielokrotnie powraca? Czyż nie czyni człowieka wyjątkowym fakt, że w chwili śmierci ma świadomość tego, co się z nim dzieje, a jego miłość do innych czyni tę chwilę natchnioną? Człowiek to istota posiadająca zdolność poznawania i zgłębiania świata oczami wyobraźni. Fakt, że może ten świat w swym umyśle dowolnie interpretować i przetwarzać, daje mu możliwość ekspresji. Najpiękniejszą formą ekspresji jest sztuka. Statusowi ‘projektu otwartego’, człowiek zawdzięcza zatem możliwość świadomego tworzenia rzeczy pięknych. Muzyka, literatura, rzeźba, malarstwo - sztuka wszelakich form i odmian jest jednym z najważniejszych czynników nadających rodzajowi ludzkiemu niezwykłości i wyższości w naturze. Ponieważ każdy z nas ma inną wrażliwość, różnią się nasze gusta i reakcje na różne bodźce. Oprócz nieporozumień, różnice te są inspiracją działań artystów, którzy tworzą dzieła prowokujące ludzkie emocje. Często celowo dotykają czułych punktów ludzkiej świadomości, by zwrócić odbiorcom uwagę na ich istnienie oraz na to, jak rozległe są możliwości ludzkiego umysłu i odczuwania. Ponadto, dzięki ogromnym zdolnościom umysłu, człowiek ma możliwość nieustannego rozwoju. Możemy posiąść nieograniczoną wiedzę na każdy temat, a dzięki wolności wyboru, możemy samodzielnie swój umysł ukierunkowywać i wybierać to, co nas interesuje.

Bycie ‘projektem otwartym’ daje człowiekowi niemal nieograniczone możliwości twórcze i rozwojowe. Nadaje mu niezwykłości i wyższości nad wszystkimi innymi istotami. Zatem pomimo tego, że jest w porównaniu do wszechświata tylko ‘wątłą trzciną’ i nie może uniknąć śmierci, jest niewątpliwie istotą najpotężniejszą. Jest swych słabości świadomy, a dzięki zdolności samorozwoju może je niwelować i stawać się coraz lepszym. Każdy z nas jest projektantem własnego istnienia i przez całe życie pracuje nad tym, by było ono jak najpełniej wykorzystane.