Arystokracja
Rewolucje groteskowe w "Szewcach" i "Operetce"
Katastroficzne przeczucie rewolucji odnajdujemy w utworach Stanisława Ignacego Witkiewicza. W dramacie Szewcy dał on obraz groteskowej rewolucji, która składa się z kilku etapów i kończy przewrotem dokonanym przez szewców, ukaranych przymusową bezczynnością. Ich przywódcą jest Sajetan Tempe, około sześćdziesięcioletni blondyn wygłaszający bełkotliwe monologi wyrażające niepokój istnienia (język groteski). Tragikomiczny język szewców odczuwających egzystencjalne dylematy, ale nieumiejących...
Kosmopolici z Lalki
Kosmopolitami są niewątpliwie arystokraci z Lalki . Panna Izabela Łęcka chętnie porozumiewa się z ludźmi ze swej sfery w obcych językach, choć nie ma takiej realnej potrzeby, po prostu należy to do dobrego tonu. Chętnie wypuszcza się w zagraniczne podróże, nawet gdy ojciec nie ma na nie pieniędzy. Te wojaże są dla niej rozrywką i oznaką pozycji społecznej, podobnie jak stroje i zwracanie się do ojca: „papo”. Beli, podobnie jak Telimenie, wydaje się zapewne, że paryskie niebo jest...
Kupiec i godność kupiecka
Kupcy i lichwiarze oraz ich działalność są zalążkiem nowego systemu kapitalistycznego. Niekiedy postaci te są zestawiane na zasadzie kontrastu. Postać szanowanego kupca przedstawia William Szekspir w Kupcu weneckim i przeciwstawiają postaci lichwiarza – Żyda zarabiającego nieuczciwie kosztem innych (pożycza na procent, zdziera z klientów pieniądze, chce zdzierać, także w dosłownym tego słowa znaczeniu, i skórę...). Postaci szanowanych kupców odnajdziemy też w Buddenbrookach Tomasza...
Groteskowy bal – wszystko w krzywym zwierciadle
Niekiedy stosunki społeczne zostają skarykaturalizowane, wyolbrzymione na groteskowym balu. Literatura ma wielkie możliwości odkształcania. Wypróbował je np. Julian Tuwim w swym poemacie Bal w Operze (1936), w którym pokazał w krzywym zwierciadle stosunki społeczne i rzeczywistość polityczną lat trzydziestych. W utworze zawarte są zarówno elementy prześmiewcze, jak i katastroficzne (przeczucie zbliżającej się wojny). Efekt osiągnięty został dzięki poetyce groteski oraz zabiegom językowym,...
Spektakl teatralny – wydarzeniem w powieści
W Lalce Bolesława Prusa teatr ukazany zostaje jako miejsce, w którym spotykają się różne warstwy społeczne. Studenci i inni biedni widzowie siadają z tyłu, zaś w najbliższych rzędach i w lożach – przede wszystkim fabrykanci i znudzona arystokracja. Kupcy nie mają raczej czasu na odwiedzanie świątyni sztuki, zajęci codzienną pracą i interesami, tak jak Wokulski czy Rzecki. Pan Stanisław zaczyna się interesować teatrem tylko ze względu na piękną arystokratkę Izabelę Łęcką. Spektakl teatralny...
Marzenia Wokulskiego
Tymczasem przyjaciel Rzeckiego, Wokulski, marzący niegdyś o niepodległości, po swej klęsce skieruje swe marzenia gdzie indziej: ku nauce (podobnie jak jego przyjaciel Szuman), a potem ku zdobywaniu majątku (jak Suzin). Jednak to miłość będzie głównym motorem jego działań. Choć stanie się bardzo bogatym kupcem, przyjacielem arystokracji i narzeczonym arystokratki, nie spełni się jego marzenie o miłości, gdyż odkryje zdradę narzeczonej Izabeli. Być może jeszcze raz skieruje swe marzenia ku...