Przeciętny obywatel nie znając Konstytucji RP, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, nie słysząc nigdy o Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności czy też o Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych nie wie, jakie prawa mu przysługują ani gdzie może złożyć skargę, jeśli poczuje, że zostały złamane.
Nie chodzi bynajmniej o znajomość prawa na poziomie profesjonalnym, ale jedynie o wiedzę praktyczną, czyli pozwalającą funkcjonować we współczesnym świecie. Traktaty międzynarodowe zobowiązały państwa nie tylko do respektowania praw człowieka, ale także do stworzenia środków prawnych służących ochronie tych praw. Państwo przystępujące do Rady Europy automatycznie podpisuje Konwencję. Nie musi przy tym od razu zmieniać swojego prawa, bowiem prawa zapisane w Konwencji zaczynają i w nim obowiązywać – tak głosi zasada bezpośredniej stosowalności.
W Polsce, która ratyfikowała wiele konwencji, do nowej konstytucji został wprowadzony zapis dotyczący godności człowieka. W artykule 30 czytamy: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. W artykule tym podkreślona jest godność człowieka jako wartość nadrzędna w stosunku do praw wolności oraz praw człowieka i obywatela, które są wynikiem owej godności.
Prawa człowieka ze względu na genezę i ich charakter zostały podzielone na:
- prawa osobiste (prawa I generacji),
- prawa polityczne (prawa II generacji),
- prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne (prawa III generacji).
Katalog praw człowieka z uwzględnieniem aktów prawnych, w których zostały zapisane, prezentuje zamieszczona poniżej tabela.
| Prawa człowieka | ||
| prawa osobiste (prawa I generacji) | prawa polityczne (prawa II generacji) | prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne (prawa III generacji) |
| Prawo do życia – art. 3P.D., art. 6 P.P., art. 2 K.E. Prawo do wolności osobistej – art. 4 P.D.,art. 8 P.D., art. 4 E.K. Zakaz tortur – art. 5 P.D.,art. 7 P.P., art. 3 E.K. Prawo do nietykalności osobistej – art. 9 P.D.,art. 5 E.K., art. 1/IV E.K. Prawo do sądu – art. 10i 11 P.D. Prawo do osobowości prawnej – art. 6 P.D.,art. 16 P.P. Prawo do prywatności– art. 12 P.D., art. 17 P.P.,art. 8 E.K. Prawo do wolności sumienia i wyznania– art. 18 P.D., art. 18 P.P.,art. 9 E.K. Prawo do wolności słowa– art. 19 P.D., art. 19 P.P.,art. 10 E.K. Prawo do własności– art. 17 P.D., art. 1/I E.K. Prawo do swobody poruszania się – art. 13P.D., art. 12 P.P., art. 2,3, 4/IV E.K |
Prawo do wolności zgromadzeń i stowarzyszeń – art. 20P.D., art. 21 i 22 P.P., art. 8P.E., art. 11 E.K., art. 5 i 6K.S. Prawo do udziału w rządzeniu – art. 21 P.D.,art. 25 P.P., art. 3/I K.K. Prawo do azylu – art. 14P.D., art. 1/VII E.K. Prawo do obywatelstwa– art. 15 P.D., art. 3/IV Prawo do informacji o działaniu władzy– art. 29 P.D. |
Prawo do pracy – art. 32p.1 P.D., art. 6, art. 1,9,10. Prawo do odpowiednich warunków pracy – art. 23,24 P.D., art. 7 P.E., art. 2,3, 4 K.S. Prawo do zabezpieczenia socjalnego – art. 25 P.D.,art. 9 P.E., art. 12 K.S. Prawo rodziny do ochrony i opieki– art. 25 P.D., art. 10 P.E.,art. 7, 8, 16, 17 K.S. Prawo do odpowiedniego poziomu życia – art. 25P.D., art. 11 P.E. Prawo do nauki – art. 26P.D., art. 13, 14 P.E. Prawo do udziału w życiu kulturalnym – art. 27 P.D.,art. 15 P.E. |
Skróty w tabeli:
P.D. – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
P.P. – Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich
P.E. – Pakt Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych
E.K. – Europejska Konwencja Praw Człowieka
1/IV E.K. – Art. 1 Czwartego Protokołu do Konwencji
K.S. – Europejska Karta Socjalna