Serce

czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal

człowiek wielkiego serca

dama czyjegoś serca

iść za głosem serca

kamień spada/spadł komuś z serca

mieć serce na dłoni

słuchać głosu serca

z ręką na sercu

bliskie sercu

‘miłe, przyjazne’; wyr. określ.; Ale odkąd zabrał się za czasy bliższe naszemu sercu i ciału (…) znikła z pola widzenia krytyki. – W. Łysiak.

ciężar spadł komuś z serca

‘ktoś pozbył się kłopotu, troski, odczuł ulgę’; zwrot (por. kamień spada / spadł komuś z serca ); No, to masz ich całych i zdrowych, Miciu – powiedział w pewnym momencie Tata i w tym samym momencie poczuł, jak mu jakiś ciężar najwyraźniej spada z serca. – A. Perepeczko.

coś chwyciło/chwyta kogoś za serce

‘ktoś wzrusza się, rozczula się czymś’; zwrot; Obce nacje nigdy nie mogły się dość nadziwić niewysłowionej naszej gościnności i szerokiemu otwieraniu ramion, aby chwycić za serce przybysza – KM; Kiedy zobaczyłem zdjęcie Oli w „Super Expressie”, coś mnie chwyciło za serce.

coś leży komuś na sercu

‘ktoś bardzo się czymś przejmuje, o coś się troszczy, na czymś bardzo mu zależy’; zwrot; (…) skierowane jest do tych wszystkich, którym leży na sercu dobro naszego klubu. – „Fakt”.

coś przypadło komuś do serca

‘coś się komuś spodobało, jest dla kogoś miłe’; zwrot.

coś rozdziera komuś serce

‘coś sprawia komuś przykrość, przyczynia się do czyjegoś duchowego cierpienia’; zwrot; (…) do końca mojego życia żadne inne zdjęcie nie będzie mi tak rozdzierało serce jak to (…). – W. Łysiak.

czuć coś w głębi serca

‘odczuwać coś, nie ujawniając tego; doświadczać czegoś skrycie’; zwrot; Na pewno w głębi serca czujesz, że nauczyciel ma rację, gniewając się chociażby za pójście na wagary.

czyste serce

‘szlachetne, prawe, szczere serce’; wyr. rzecz.; (…) lecz Ty co gwiazdy zapaliłeś wszystkie/pociesz psem z chorą łapą co ma serce czyste. – J. Twardowski.

dobre serce

‘przyjazne serce; dobroć, łagodność, życzliwe nastawienie do innych’; wyr. rzecz.; NFZ to urzędnicy, którzy stosują się do pewnych praw, i nie ma co liczyć na ich dobre serce.

gołębie serce

‘dobre, czułe serce; łagodne usposobienie’; wyr. rzecz.

kamienne serce/serce z kamienia/serce jak kamień, serce jak głaz

‘nieczułe, surowe serce’; wyr. rzecz.; Mamy do takiego wielki żal, jest to bowiem człowiek bez litości i z kamiennym sercem. – KM; Wśród stosu kamieni, co trwają/z moich dawnych adresów,/leży skruszone/moje kamienne serce.

(ktoś jest) bez serca

‘o kimś, kto jest niezdolny do wzruszeń, zimny, obojętny, bezwzględny, okrutny’; wyr. określ.; Nie bądź bez serca. – „Victor J”.

ku pokrzepieniu serc

‘aby pocieszyć, dodać otuchy’; wyr. określ., liter. – słowa z Epilogu „Pana Wołodyjowskiego” H. Sienkiewicza; Rzekomo za Sienkiewiczem mówimy, że ktoś coś zrobił ku pokrzepieniu serc. – za AG1; Piszę ku pokrzepieniu serc i pocieszeniu Autora. – „Newsweek”.

mieć dla kogoś/czegoś serce

‘okazywać komuś litość, współczucie; odnosić się do kogoś życzliwie’; zwrot; Jęz.

mieć dobre serce/serduszko

‘być wrażliwym, przyjaźnie i życzliwie nastawionym do innych’; zwrot; Jak ja bym był ślimakiem, to bym miał trzy nogi i bym pożyczał kolegom. – To ładnie, Zygmusiu, to znaczy, że masz dobre serduszko.

mieć do czegoś serce

‘mieć zapał, chęć do czegoś, lubić coś’; zwrot; Zabrakło im serca do walki (tyt.) – „Fakt”.

mieć otwarte serce

‘być szczerym, bezpośrednim w okazywaniu uczuć; być otwartym na uczucia innych’; zwrot; Wystąpienie Ojca Świętego w instytucie Yad Vashem, jego łzy, jego otwarte serce zrobiły na wszystkich wielkie wrażenie. – „Wprost”.

mieć serce do walki

‘chcieć walczyć o coś ważnego, być odważnym’; zwrot; Jak zawsze, serce do walki miał ogromne.

mieć serce jak dzwon

‘mieć bardzo zdrowe, silne, serce’; zwrot; A Gołoś serce ma jak dzwon!

mieć wiele serca

‘okazywać wszystkim dookoła dużo życzliwości i ciepła, poświęcać się dla innych’; zwrot; Mieć wiele serca. – „Fakt”.

nie tracić serca

‘nie załamywać się, nie poddawać się nawet w najtrudniejszych chwilach’; zwrot; Jęz.

ofiarować komuś serce

‘pokochać kogoś, obdarzyć miłością’; zwrot; Jęz.

okazywać komuś serce/wiele serca

‘okazywać komuś wiele życzliwości, miłości’; zwrot; Jęz.

otwierać (szeroko) serce

‘okazywać wiele życzliwości, miłości, ujawnić swoje uczucia’; zwrot; [W Boże Narodzenie] (…) mężczyźni i kobiety, niejako na podstawie milczącej ugody, otwierają szeroko swe serca i zdają się traktować ludzi niżej stojących od siebie tak, jak gdyby naprawdę byli to ich towarzysze wspólnej wędrówki do grobu (…).

podbić czyjeś serce

‘spodobać się komuś; zdobyć czyjąś sympatię, miłość’; zwrot; Niezwykła para podbija serca wszystkich zwiedzających. – „Angora”; Z tonu nauczycielki widać było, że ten chłopak podbił już jej serce.

robić coś z sercem

‘robić coś z uczuciem’; zwrot; Wykonuj z sercem swoją pracę, jakkolwiek by była skromna.

serce czyjeś bije dla kogoś

‘ktoś darzy kogoś uczuciem’; zwrot; Jęz.

serce komuś pęknie/pęka

‘kogoś przejmuje uczucie żalu, tęsknoty’; zwrot; Nawet kiedy znaleźli się poza zasięgiem mego głosu, krzyczałem jeszcze i wymachiwałem rękami, a gdy oddalili się ostatecznie – myślałem, że mi serce pęknie.

serce komuś rośnie

‘ktoś się bardzo cieszy, jest dumny, zadowolony z czegoś’; zwrot (por. fragm. „Pieśni I, 2” J. Kochanowskiego: „Serce roście patrząc na te czasy!” ze stp. formą czas.); A latem Marcin Bachleda zaczął szybować aż serce rośnie.

serce się komuś kraje

‘ktoś się czymś bardzo martwi, ubolewa nad czymś; ktoś doznaje uczucia smutku, żalu itp.’; zwrot; Jak kardiolog będzie prezydentem, to nam z żalu serce się będzie krajało. – Radio Zet.

serce staje/stanęło komuś w gardle

‘ktoś doznaje bardzo silnego uczucia trwogi, strachu, ktoś się bardzo przestraszył, przeraził czymś’; zwrot; A jednak włosy zjeżyły mi się na głowie, a serce stanęło w gardle. Miałem bowiem przeczucie, że to, co schowało się w krzakach, nie jest żadnym znanym mi zwierzęciem. – „Victor J”.

serce wali/bije jak młot/jak młotem/jak oszalałe

‘bije mocno’; zwrot; Serce waliło mi jak młot. – AG1; Już serca w obu wojskach biły jak młoty, ale trąby nie dawały jeszcze znaku do boju. – H. Sienkiewicz, Krzyżacy; Kiedy w piątek zadzwonili, że Gosia żyje, serca waliły nam jak oszalałe. – „Fakt”.

trafiać/trafić/przemawiać/przemówić do czyjegoś serca

‘trafić do czyjegoś przekonania, wzruszać, rozczulić kogoś’; zwrot; To, co mówi trafia do mojego serca.

włożyć/wkładać w coś serce

‘przyłożyć się do czegoś, dokładać wszelkich starań’; zwrot; Przygotowali go w pocie czoła, a w pracę włożyli całe serce i wprost tytaniczny wysiłek.

wziąć/brać sobie coś do serca

‘bardzo mocno się czymś przejąć, traktować coś bardzo poważnie’; zwrot; Irmina ma problemy w nauce, ale wzięła sobie do serca wyniki badań naukowców. – „Fakt”; A tych pierwszych klasówek nie bierzcie sobie tak bardzo do serca. – „Victor J”.

zajęcze serce

‘tchórzostwo’; wyr. rzecz.

z ciężkim sercem/z bólem serca

‘z przykrością, z żalem’; wyr. określ.

zdobyć czyjeś serce

‘wzbudzić w kimś uczucie sympatii, zdobyć czyjąś miłość’; zwrot; Szkoda, że ludzie, którzy stojąc solidarnie obok siebie na Majdanie, zdobyli serca rodaków i opinii publicznej świata, tak szybko rzucili się sobie do gardła.

z lekkim sercem

‘beztrosko, chętnie’; wyr. określ.

złamać komuś serce

‘zawieść kogoś w miłości, zdradzić’; zwrot.

złote serce

łagodne, czułe, serdeczne usposobienie’; wyr. rzecz.; Ten facet ma złote serce. – Polsat; (...) stajemy na głowach/chodzimy na rękach/kobieta ze złotym sercem/mężczyzna z oczami dziecka (...) – T. Różewicz.

zmiękło komuś serce

‘ktoś stał się skłonny do ustępstw, udobruchał się’; zwrot; – Oczywiście – powiedział Niggle, choć na końcu języka miał zupełnie inne słowa. Serce zmiękło mu po prostu.

żal ściska komuś serce

‘ktoś doznaje dojmującego uczucia smutku, tęsknoty’; zwrot.