brać/wziąć nogi za pas
‘umykać, uciekać, uciec bardzo szybko, w popłochu’;zwrot; Zrozumiałe, że i mężczyźni, i kobiety, kiedy pierwszy raz stają twarz w twarz z Pradawną Dziką Mocą, biorą od razu nogi za pas. – „Dialog Akademicki”; Po kilku dniach postanowiłem wziąć nogi za pas i wrócić do domu.
być jedną nogą na tamtym świecie
‘być bliskim śmierci, otrzeć się o śmierć’; zwrot; Internet; (…) [dziadek] jeszcze ostatnim wysiłkiem/podał mi pałeczkę/sztafetową oddechu/i już był właściwie/jedną nogą na tamtym/a ja jedną na tym/świecie. – J. Baran; Lekarze mówili że byłaś/jedną nogą na tamtym świecie/oglądam ją przerażony/przecież masz taką małą stopę. – T. Różewicz.
dać/dawać nogę
‘uciec, uciekać’; zwrot; [Policjant] tak długo deptał po piętach bandycie/aż ten uwierzył. Że jest Bandytą/i dał nogę. – J. Baran; To były ich pierwsze wagary. Adrenalinka rosła, kiedy dawali nogę z budy. – „Victor G”; Czterdziestolatkowie, gdy ich szlag trafił na krajowe instytuty (…), dawali nogę zagranicę, gdzie robili świetne kariery. – „Polityka”.
iść/dostać się gdzieś suchą nogą
‘przejść gdzieś drogą lądową, przedostać się na drugi brzeg, nie mocząc nóg’; zwrot; Chłopiec wychowany nad morzem nie pozostawałby ani jednego dnia na wysepce Earraid, gdyż można się na nią dostać dwa razy w ciągu doby suchą nogą (…).
iść noga w nogę
‘iść razem’; zwrot; W Dniu Zmarłych idziemy razem z niewierzącymi– ręka w rękę, noga w nogę, łeb w łeb. – J. Twardowski.
iść/wlec się/ciągnąć się noga za nogą
iść, poruszać się bardzo wolno’; zwrot; BD; Trzymając się za ręce, wlekli się noga za nogą. – „Cogito”.
kula u nogi
‘przeszkoda, zawada, ciężar’; wyr. rzecz. (zwykle w połączeniu z czas.: być, stać się ); Język powinien służyć komunikacji międzyludzkiej i jeśli ją utrudnia,staje się kulą u nogi. – „Polityka”.
kuty na cztery nogi
‘o kimś sprytnym, obrotnym, cwanym, przebiegłym’; wyr.określ., kult. mater.; Gospodarz był chłop młody, wesoły i kuty, widać, na cztery nogi.– Pop.; Jacek Kurski, polityk inteligentny i kuty na cztery nogi, z mediami otrzaskany jak Kaczyński z kotami, dziś żali się niczym dziecina, że jego niefortunne wypowiedzi, wywołane zostały… pytaniami dziennikarki . – „Angora”.
(ledwo) powłóczyć nogami
‘iść z trudem, ciągnąć się, wlec’; zwrot; Na ekranie widzimy go, jak snuje się po jakimś ogrodzie, ledwo powłócząc nogami. – „Fakt”.
mieć ręce i nogi
‘w odniesieniu do czegoś, co jest uporządkowane, dobrze ułożone, przemyślane, sensowne’; zwrot; Wydaje mi się, że ta koncepcja ma ręce i nogi (…). – S. Bąba.
na jednej nodze
‘bardzo szybko, migiem, śpiesząc się’; wyr. określ.; Marta, skocz do sklepu, tylko tak na jednej nodze! – „Victor J”.
na ostatnich nogach
‘resztką sił, będąc bardzo zmęczonym, wyczerpanym; też o kobiecie będącej w ostatnim okresie ciąży’; wyr. określ.;
nie czuć nóg
‘być bardzo zmęczonym fizycznie’; zwrot; Jestem wykończona. Nóg nie czuję. Nie jem, nie myję się, tylko idę spać. – „Victor G”.
noga się komuś powinęła/pośliznęła
‘komuś się nie powiodło, nie udało, ktoś doznał niepowodzenia’; zwrot; Pewne jest, że gdy nowemu szefowi powinie się noga,rykną jednym głosem.
nogi się pod kimś ugięły
‘ktoś doznaje silnych emocji’; zwrot związany z obserwacją ludzkich zachowań; (...) a choćby się pod nami nigdy nie ugięły/nogi, to jedno będzie nas umiało rzucić/na kolana – S. Barańczak.
podstawić/podstawiać/podkładać komuś nogę
‘zaszkodzić, przeszkadzać komuś, działając podstępnie, intrygując’; zwrot; Uprzejmy do przesady, /Ale przysiąc mogę,/Że choć idzie na rękę,/Wciąż podstawia nogę. – za Jęz.; Nikt nikomu nie robi świństw, nie podkłada nogi, nic z tych rzeczy. – „Nowy Dzień”.
postawić/stawiać na nogi
‘skutecznie wyleczyć, leczyć, przywrócić, przywracać siły, zdrowie’; ‘zerwać, zbudzić, budzić ze snu, zmobilizować, mobilizować’; ‘radykalnie polepszyć stan czegoś, podźwignąć z upadku, wesprzeć finansowo’; zwrot; Jęz.
przewrócić/przewracać, wywrócić/wywracać coś do góry nogami
‘zmienić coś gwałtownie i nie do poznania, obalić dotychczasowy porządek’, albo (tylkoczas.: przewrócić/przewracać) ‘szukając czegoś, nabałaganić; przeszukać coś, przetrząsnąć’; zwrot; Wydarzenia II wojny światowej, które do góry nogami przewróciły układ geopolityczny, przyniosły klęskę ideom jagiellońskim (…). – GW; Vulgo: musiało prędzej czy później wywrócić do góry nogami tradycyjne stosunki między samcem a samicą (…) – W. Łysiak 2; (…) jak pojawiła się siostrzyczka Weronika, to...
stanąć na nogi
‘wyzbyć się kłopotów, podnieść się z upadku; uniezależnić się, usamodzielnić się’; zwrot; myślałem że jak wreszcie stanę na nogi/uchylą przede mną czoła. – A. Bursa.
stracić/tracić grunt pod nogami
‘poczuć się zagrożonym; tracić punkt oparcia, pewność siebie’; zwrot; Na wiosnę tegoż roku Rafał pokłócił się z przyjaciółmi, a osobliwie z Jarzyńskim i stracił w Krakowie grunt pod nogami. – Pop.
ścinać/zwalać kogoś z nóg
‘o czymś: osłabiać kogoś, powalać; powodować nagłą utratę sił, zmuszać do położenia się (do łóżka)’; zwrot; Są fotografie, które ścinają człowieka z nóg. – W. Łysiak 1; (…) mama też się starała, ale widać było, że nie jest jej łatwo – kładła się spać późno w nocy, wtedy gdy zmęczenie już ją zwalało z nóg. – „Victor G”.
świat się do góry nogami przewraca/przewrócił
‘zmienia się/zmienił się ustalony porządek rzeczy’ (por. przewrócić/przewracać, wywrócić/wywracać coś do góry nogami); zwrot;
wstać/wstawać lewą nogą
‘być w złym humorze bez konkretnego powodu’; zwrot; Gżegżółka: „Niech cholera weźmie to całe życie. Piotrusiu, chodź tutaj, to cię zwymyślam i znieważę.” Piekielny Piotruś: „Gżegżółka znowu wstał dzisiaj lewą nogą. Trzeba coś na to zaradzić.” – K.I. Gałczyński; Kiedy zmieni się pogoda, będzie mniej słońca, może się zdarzyć, że będziemy wstawać lewą nogą. – TVN.
wyciągać nogi
‘iść prędko’; zwrot; Musieliśmy mocno wyciągać nogi, żeby nadążyć za resztą towarzystwa. – „Cogito”.
wyciągnąć nogi
‘umrzeć’; zwrot; Jęz.
wyjść/wychodzić nogami do przodu
‘umrzeć’; zwrot, eufem.; Internet.
zerwać się na równe nogi
‘gwałtownie podnieść się, bardzo szybko wstać i dojść do siebie’; zwrot; Zerwałem się na równe nogi,/Przed wysokimi stanąłem schodami. – L. Staff; (...) nawet gdyby się paliło nie zrywają się na równe nogi (...) – J. Twardowski.
Materiał opracowany przez eksperta
- Noga