Typ liryki
Czechowicz w utworze Przedświt połączył dwa rodzaje liryki – pośrednią fabularną oraz zwrotu do adresata. W wierszu występuje opis jeźdźców na koniach i przyrody, który posiada symboliczne znaczenie związane z historią Polski. Postać prezentująca sytuację liryczną w kilku fragmentach zwraca się do niedookreślonego odbiorcy. Ze względu na temat tekst jest przykładem liryki patriotycznej.
Sensy utworu
Utwór Czechowicza nosi taki sam tytuł jak poemat Krasińskiego, nawiązujący do promowanej przez Mickiewicza koncepcji mesjanizmu. Jest to nieprzypadkowa zbieżność. W wierszu przedstawione zostały galopujące konie oraz jeźdźcy, którzy ścierają się w walce. Tekst (podobnie jak Żal) jest wizyjny, symboliczny oraz występuje w nim wiele peryfraz, a także metafor np. „pól globu wypływa spod nocnych gwiezdności” (o tytułowym przedświcie).
W pierwszej strofie mowa jest o tym, iż wstaje dzień, jednak ten moment nie trwa długo. Przestrzeń, w której rozgrywa się sytuacja liryczna, to wieś (Czechowicz często wykorzystuje w swej twórczości ów motyw). Przyroda jest personifikowana i animizowana.
W drugiej strofie pojawiają się jeźdźcy na koniach pędzący przez las. Są oni względem siebie „najbliżsi nienawistni”. Może to odnosić się do Polaków, którzy w okresie zaborów oraz w czasie I wojny światowej nieraz musieli walczyć przeciw sobie (czasami nawet przeciwko własnej rodzinie).
W ostatnim fragmencie dochodzi do starcia, podczas którego „urastają gniotąc ogromem jesień”. Czechowicz, opisując wydarzenia i czas w wierszu Przedświt, wykorzystuje metaforę wzrastania jako zyskiwania znaczenia. Powiększanie się i zmniejszanie może oznaczać ważność w danym czasie, np. po wojnie, gdy jest ona głównym tematem rozmów i później, kiedy traci na znaczeniu. Ostatni wers utworu przywodzi na myśl tekst Gloria victis Orzeszkowej. W pozytywistycznym utworze drzewa są świadkami walk powstańczych i opowiadają o nich.
W wierszu pojawia się wiele symbolicznych sformułowań np. „północ sączyła udrękę”. Ten wers może odnosić się do Litwy, która na mapie Europy (od czasów wyzwolenia Rzeczypospolitej) położona jest na północ od Polski oraz do Mickiewicza promującego idee martyrologii. Przytoczony fragment utworu Czechowicza mógłby wyjaśniać nawiązanie do tekstu Krasińskiego.
Postać mówiąca stwierdza, że należy „patrzeć młodo”. Ten zwrot można interpretować jako odniesieniu do konfliktu starych (oświeceniowców) z młodymi (romantykami), w którym Mickiewicz również zajął stanowisko, m.in. pisząc balladę Romantyczność.
W omawianym utworze pojawia się wizja jeźdźców, którzy pędzą. Szybki ruch w czasie walki sprawia, że wszystko się miesza i panuje chaos, jednak Czechowicz zwraca uwagę na trzy kolory: czerwony, zielony, niebieski. Są to barwy podstawowe. Można przyjąć założenie, że autor nawiązuje do trzech zaborców – Rosji (czerwony), Prus (niebieski jak pruski sztandar, na którym pojawia się ta barwa) oraz Austrii (flaga Austro-Węgier zawiera kolor zielony).
W utworze występuje kilkakrotnie symbol wierzby, która oznacza żałobę. Wiersz ma charakter pesymistyczny, ponieważ tytułowy przedświt wcale nie oznacza uspokojenia, ponieważ trwa za krótko. Nowy dzień to walka. Jej następstwami są śmierć i zapomnienie (nawiązanie do Orzeszkowej i wers: „w potwornych obłoków leju znikasz i ty i oni i wszystko”). Wiersz Czechowicza może odnosić się do powstań czy I wojny światowej, jednak pisarz przede wszystkim mówi o tym, że klęska, „dno” i chaos stanowią konsekwencje walk i akcji zbrojnych (w ogóle).
Kontynuacje i nawiązania
Zygmunt Krasiński Przedświt
Eliza Orzeszkowa Gloria victis
Autor
Justyna Cz.