Słownik etymologiczny języka polskiego

Pachnieć

‘wydzielać woń, zapach’.

Pacierz

1. ‘modlitwa, zbiór modlitw’; 2. ‘koralik; różaniec, sznur korali’ (XVI w.).

padać

forma wielokrotna padać --> napadać, odpadać, spadać, wypadać.

padalec

1. ‘beznoga jaszczurka’; 2. stpol. też ‘żmija rogata’; od XV w.; słowo utworzone od imiesłowu czasownika padać w postaci padały ‘taki, który pada, upada’ oznaczającego nazwę sposobu poruszania się zwierzęcia; dawniej w XVI w. występowała postać padalica

padlina

1. ‘ciało, mięso zdechłego zwierzęcia’; od XVIII w.; utworzone odpadły ‘zdechły’ (w stpol. też ‘upadły’) – pierwotnego imiesłowu od czasownika paść; przestarzała postać to padło ‘ts.’

padół

pagórek

pajączek

Pająk

‘małe zwierzę Araneae o ośmiu odnóżach, żywiące się owadami łapanymi w robione przez siebie sieci’.

pajeczyna

pajęczak

palacz

palać

forma wielokrotna -palać w czasownikach przedrostkowych, np. nadpalać, spalać, zapalać.

palczasty

Palec

1. ‘jeden z pięciu podłużnych członków będących zakończeniem dłoni lub stopy człowieka’; 2. ‘zakończenie kończyny u zwierząt’; 3. ‘część rękawiczki okrywająca palec’.

Palić

1. ‘rozniecać i podtrzymywać ogień w celu ogrzania wnętrza, gotowania, oświetlenia itp.’; 2. ‘włączać urządzenie będące źródłem światła’; 3. ‘niszczyć coś ogniem’; 4. ‘wciągać do płuc dym z żarzącego się papierosa, fajki, cygara i go wydmuchiwać’; 5. ‘oddziaływać na kogoś lub na coś wysoką temperaturą’; 6. ‘wywoływać uczucie pieczenia, silnego gorąca, piekącego bólu’; 7. ‘przygotowywać coś, poddając to działaniu wysokiej temperatury’; 8. ‘wywoływać jakieś silne, męczące uczucie’; 9....

palnik

paluch

zgrubienie

paluszek

zdrobnienie

pałać

1. ‘świecić się jasno’; dawniej: 2. ‘palić się płomieniem’, 3. ‘być w stanie zapalnym, mieć podwyższoną temperaturę’ oraz 4. ‘być opanowanym przez silne uczucie’; od XV w.; pochodzi od psłow. *palati ‘palić się, płonąć’ – czasownika wielokrotnego od psłow. *polěti ze wzdłużeniem samogłoski: o > a

pałąk

pałka

‘gruby kij’; od XV w.; ogsłow. < psłow. *pala ‘gruby kij, pałka’, zdrobnienie *palъka / *palica – urzeczownikowiona postać przymiotnika [*palъ] ‘gruby’; dawniej w formie palica ‘ts.’

pamiątka

1. ‘podarek, upominek związany z pamięcią o kimś, o czymś’; dawniej: 2. ‘pamiętanie’, 3. ‘to, co się pamięta’ oraz 4. ‘to, co upamiętnia, nie pozwala zapomnieć o czymś’; od XV w.

Pamięć

1. ‘zdolność umysłu do zapamiętywania i przypominania doznań, przeżyć, wiadomości’; 2. ‘pamiętanie, wspominanie’; 3. dawniej ‘przytomność, świadomość’.

pamiętać

od XV w.

pamiętywać

forma wielokrotna -pamiętywać w czasownikach przedrostkowych: rozpamiętywać, zapamiętywać

Pan

1. ‘ten, kto ma władzę nad kimś, nad czymś’; 2. ‘tytuł grzecznościowy’; stpol.: 3. ‘kasztelan’, 4. ‘dostojnik’ oraz 5. ‘szlachcic posiadający dobra ziemskie, dziedzic’.

pani

1. ‘kobieta, forma grzecznościowa’; 2. ‘kobieta mająca władzę nad kimś, nad czymś’; 3. ‘gospodyni’; 4. stpol. ‘kobieta, najczęściej zamężna, należąca do wyższych warstw społecznych, posiadająca majątek’; od XIV w.; zachsłow. < psłow. *gъpanьji < psłow. *gъpanъ ‘władca, pan’

panicz

‘syn szlachcica, młody szlachcic; szlachcic w ogóle’; od XVI w.; w stpol. od XIV w. występowała postać panic

panienka

panieński

panieństwo

panna

1. ‘kobieta niezamężna’; stpol.: 2. ‘kobieta niezamężna ze szlacheckiego rodu’ i 3. ‘młoda kobieta przed zamążpójściem’; od XIV w.; zachsłow. < psłow. *gъpanьna – forma żeńska od psłow. przymiotnika *gъpanь ‘należący do władcy, pana’ utworzonego od psłow. *gъpanъ ‘władca, pan’

panoszyć się

1. ‘wynosić się nad innych, chcieć panować, przewodzić’; 2. ‘wzbogacać się’ (od XVI w.); 3. dawniej panoszyć ‘wzbogacać; dawać większą władzę, dodawać wartości, znaczenia’; jest to czasownik odrzeczownikowy utworzony od stpol. panosza ‘niższy szlachcic, zależny od możniejszej szlachty; sługa, pachołek’ pochodzącego od wyrazu pan; pierwotnie ‘zachowywać się jak panosza’

panować

1. ‘sprawować władzę, rządzić’; od XVI w.: 2. ‘podporządkować sobie, dominować’ i 3. ‘być właścicielem, rozporządzać’; 4. ‘występować, trwać, szerzyć się, znajdować się’; od XIV w.; jest to czasownik odrzeczownikowy od słowa pan w pierwotnym znaczeniu ‘pełnić obowiązki pana, władcy’

pański

państwo

1. ‘terytorium podległe czyjejś władzy, stanowiące całość polityczną’; 2. stpol. ‘władza, panowanie, uprawnienia związane z posiadaniem dóbr’; 3. ‘ludzie należący do najwyższych warstw społecznych, magnaci, szlachta, ziemiaństwo’ (od XVI w.); 4. dziś ‘pan i pani, małżeństwo, para’; od XV w.; jest to rzeczownik utworzony od słowa pan w znaczeniach abstrakcyjnym i zbiorowym

państwowy

pańszczyzna

Papier

1. ‘cienki materiał piśmienniczy, materiał służący do pisania, druku, pakowania itd.’; 2. potocznie ‘pismo urzędowe lub dokument’.

papiernia

papierniczy

papiernik

papieros

‘wyrób tytoniowy w bibułce’; od XIX w.; wyraz utworzony od słowa papier.

para

1. ‘ciało w stanie lotnym’; 2. stpol. ‘opar, wyziew’; od XV w.; ogsłow.< psłow. *para / parъ ‘para, opary, wyziewy’ – rzeczownik odczasownikowy od psłow. *pariti

Para

1. ‘dwie sztuki, dwie osoby, dwoje zwierząt’; 2. parę, paru ‘liczebnik nieokreślony na oznaczenie liczby od dwóch do dziesięciu’.

pardwa

parny

parować

parowiec