1. Spójnik łączący dwa wyrazy lub zdania ‘przeto, więc’; 2. partykuła wzmacniająca ‘także, nawet’; 3. wykrzyknienie wyrażające zniechęcenie, powątpiewanie, dialektalnie też zdziwienie.
1. ‘głupiec, prostak, nieuk’; 2. w medycynie ‘człowiek upośledzony umysłowo’ (od XIX w.); 3. rzadko ‘kompletny głupiec’.
1. ‘głupota, głupstwo’; 2. w medycynie ‘upośledzenie umysłowe’; por. niem. idiotismus i fr. idiotisme ‘ts.’
1. regionalnie w gwarze wielkopolskiej ‘rzemieślnik wyrabiający igły’; 2. ‘pojemniczek na igły’ (XVI-XVII w.)
‘mała igła’; od XV w.; zdrobnienie, które pojawia się również w formie nazwy osobowej
‘rzemieślnik wyrabiający igły’; od XV w; również w nazwach osobowych, np. Igłarz w Krakowie w 1474 r.
1. ‘szpiczasty jak igła’ (od XVII w); 2. ‘o drzewach i lesie szpilkowym’ (od końca XIX w.)
różne znaczenia specjalne; dawne zdrobnienie utworzone od *jьgъla> *jьgъl-ica, występujące od XV w.
‘listki drzewa iglastego’; od XIX w.; słowo stworzone przez leśników na wzór listowie; dialektalnie też (j)igliwo
1. ‘jajeczka rybie’; 2. przenośnie ‘witalność męska’.
zaimek liczebny nieokreślony; w XVI w. oba człony wyrazu występowały jeszcze oddzielnie, np. ile ich kolwiek uźrzało mnie (M. Rej); wcześniej (XV w.) w postaciach ilekole, jelekole, jelekolwiek, jelkokoli
matematyczny ‘wynik mnożenia’; od XIX w.; utworzony wg słowa iloraz od dawnego wyrażenia ile czyni
matematyczny ‘wynik dzielenia’; od XIX w.; utworzony od wyrażenia ile razy (mieści się dana liczba w innej)
1. ‘liczba’; 2. ‘kwota’; od XVIII w. (sporadycznie już w XVI w.); sztuczny termin utworzony z ile za łac. quantitas; w XVI-XVIII w tym znaczeniu częściej używany był ilkość (< ilko); w potocznej mowie inteligencji słowo upowszechniło się w XIX w.; dziś jest nadużywane w znaczeniu ‘liczba’ (poprawnie ilość wody, mleka, piasku – dla rzeczowników niepoliczalnych; ale liczba uczniów, książek, jabłek – dla policzalnych).
1. ‘uchwyt do trzymania przedmiotów podczas obróbki’; 2. też ‘szczypce, kleszcze chirurgiczne’; od 1902 r.; słowo wprowadzone sztucznie do użycia; por. czes. madlo ‘poręcz, rękojeść, uchwyt; łęk’, słowac. madlá ‘łęki’, ros. dialektalne imálo ‘przynęta; uzda; lasso’; utworzone jako nazwa narzędzia z przyrostkiem -dło; różnorodność znaczeń w językach słow. wskazuje, że słowo powstawało niezależnie na różnych terenach słow.
1. ‘w inny sposób’; 2. ‘w innym wypadku’; 3. ‘innymi słowy, czyli’; odXV w.; ogsłow. (por. ‘ts.’ czes. jinače, jinač, dolnołuż. hynacej, hynac, ros. i ukr.ináče) < psłow. *jьnače / *jьnako ‘inaczej, odmiennie’ < psłow. *jьnakъ ‘inny, odmienny’; w XV w. w stpol. występowały formy inaki ‘inny’ oraz inakszy ‘ts.’;w XV w. zwykle w postaci jinaczej
przestarzale ‘na innym, w innym miejscu, na inne miejsce’; ogsłow. (por. górnołuż. hindźe ‘w innym miejscu’, ros. dialektalne índe / índi ‘na inne miejsce, w innym miejscu, gdzieś; kiedyś; innym razem’) < psłow. *jьnъde‘w innym miejscu, gdzie indziej’ – przysłówek od przymiotnika *jьnъ ‘inny’ z partykułą *-ъde (patrz GDZIE); dawniej od 1400 r. w postaci indzie ‘w innym miejscu’, a dialektalnie również indzie (indzi) / indziej; dziś występuje tylko w wyrażeniach: gdzie indziej, kiedy...
1. ‘sypać iskrami’; 2. iskrzyć się ‘lśnić migotliwym blaskiem, błyszczeć’; od XV w.; podobne w czes. jiskřit, ros. iskrít’sja, sch. ïskriti se; podstawą psłow. *jьskriti ‘sypać iskrami, iskrzyć’
1. ‘żywy organizm, osoba, stworzenie’; 2. ‘osobowość, charakter’; 3. ‘to, co jest w czymś zasadnicze, podstawowe’; 4. stpol. ‘poświadczenie, stwierdzanie aktu prawnego, złożenie oświadczenia, dowód, gwarancja’; 5. też‘majątek’ (XVI w.); od XV w.; podobne w czes. jistota ‘pewność, rzecz pewna; pewność siebie; gwarancja’, białorus. istóta ‘prawdziwe, rzeczywiste położenie czegoś’ i słoweń. istóta ‘identyczność’; podstawą psłow. *jьstota ‘pewność, prawdziwość, rzeczywistość’ – wyraz powstały...
‘naprawdę, niewątpliwie, zupełnie’; przysłówek; od XV w.; utworzonyze starszej postaci isty; w stpol. od XIV w. występowała forma iste ‘właśnie’, a dialektalnie isto ‘naprawdę, rzeczywiście’; dziś stosowany raczej z przyimkami:zaiste przestarzale ‘istotnie, rzeczywiście’ (w stpol. ‘zaprawdę’).