- Atomy (cząsteczki) pierwiastków w stanie wolnym mają zawsze stopień utlenienia równy zero.
- Suma stopni utlenienia wszystkich atomów wchodzących w skład cząsteczki równa jest zero.
- Suma stopni utlenienia wszystkich atomów wchodzących w skład jonu równa jest ładunkowi jonu.
- Fluor w związkach ma zawsze stopień utlenienia równy –I.
- Tlen w związkach ma na ogół stopień utlenienia równy –II, ale w nadtlenkach równy –I, ponadtlenkach –½ i w cząsteczce fluorku tlenu OF2 równy II.
- Wodór w związkach, w większości przypadków, ma stopień utlenienia równy I, ale w wodorkach litowców i berylowców równy –I.
- Litowce w związkach chemicznych mają zawsze stopień utlenienia I, a berylowce II.
- Atomy metali w związkach przyjmują dodatnie stopnie utlenienia.
- Analizując cząsteczkę stwierdza się, że dodatni stopień utlenienia posiada atom o niższej elektroujemności, a ujemny – atom o wyższej elektroujemności, czyli bardziej elektroujemny.
Wymiana elektronów zachodzi pomiędzy reduktorem, który oddaje elektrony i utleniaczem pobierającym elektrony:
Reakcje te nie mogą przebiegać niezależnie, gdyż elektrony oddane przez atomy magnezu w reakcji utleniania są pobrane przez atomy chloru w reakcji redukcji. W każdej reakcji utleniania-redukcji liczba elektronów oddanych w procesie utleniania musi być równa liczbie elektronów pobranych w procesie redukcji.
Specyficzne reguły obliczania stopni utlenienia dotyczą związków organicznych.
- Każdy atom węgla jest traktowany oddzielnie. Suma stopni utlenienia każdego atomu węgla w związku i związanych z nim podstawników, różnych od atomów węgla, jest równa zero, np.:
- W cząsteczkach np. eterów, estrów atom tlenu występuje jako element szkieletu węglowego cząsteczki i stąd jego stopień utlenienia – II „rozkłada się równomiernie”na sąsiadujące z nim atomy węgla, np.:
- Grupie funkcyjnej zawierającej atom azotu przypisuje się stopień utlenienia – I na każde wiązanie łączące ją z atomem węgla, np.:
- Mostek disiarczkowy potraktowany jako całość posiada stopień utlenienia – II. Przykładowa reakcja utleniania-redukcji z udziałem związku organicznego:
