Istotą wiązania jonowego jest elektrostatyczne oddziaływanie między przeciwnie naładowanymi jonami, powstającymi wskutek przeniesienia elektronu (elektronów) z atomu pierwiastka mniej elektroujemnego do atomu pierwiastka bardziej elektroujemnego. Przyjmuje się umownie, że wiązanie jonowe powstaje między pierwiastkami znacznie różniącymi się elektroujemnością (ΔE >= 1,7).
Rozważmy chlorek magnezu:
W celu uzyskania konfiguracji elektronowej gazu szlachetnego atom magnezu oddaje 2 elektrony (teraz na ostatniej powłoce posiada 8 elektronów; reguła oktetu spełniona), a atomy chloru je przyjmują (każdy ma teraz 8 elektronów na ostatniej powłoce; reguła oktetu spełniona). Powstaje kation magnezu Mg2+ oraz dwa aniony chlorkowe Cl–, które przyciągają się siłami elektrostatycznymi. Innym przykładem jest chlorek sodu:
Należy pamiętać, że nie istnieją pojedyncze cząsteczki związku jonowego. Wzór sumaryczny takiego związku (np. MgCl2, NaCl) określa rodzaj jonów w sieci krystalicznej oraz ich stosunek ilościowy.
Wiązanie jonowe (niezależnie od wartości ΔE) występuje w tlenkach, wodorkach,wodorotlenkach i solach metali aktywnych.