Żołnierz
Powojenne dylematy akowców
W konspiracji nadal działają po wojnie akowcy, tacy jak Maciek Chełmicki i Andrzej Kossecki, bohaterowie Popiołu i diamentu Jerzego Andrzejewskiego. Ich zadaniem jest kontynuowanie w podziemiu tego, co zaczęli podczas okupacji: likwidacja wrogów ojczyzny, doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez Polskę. W ich rozumieniu wrogami ojczyzny są tak samo komuniści, jak i hitlerowcy, tak samo Sowieci, jak i polscy komuniści. Mają wykonać wyrok na jednym z takich komunistów – Szczuce....
Lęki żołnierzy i emigrantów
Sam Słowacki wielokrotnie pisał o lęku przed własnym pochówkiem na obcej ziemi: Ty będziesz widział moje białe kości W straż nie oddane kolumnowym czołom; Alem jest jako człowiek, co zazdrości Mogił popiołom... Więc że mieć będę niespokojne łoże Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn ) Autor Kordiana marzył o dobrej sławie i pochowaniu w ziemi ojczystej, stylizował własną śmierć na śmierć patrioty i wieszcza, a własny pochówek na pogrzeb bohatera: Lecz wy, coście mnie znali, w...
Żołnierz – pijak i gwałciciel
Motyw rosyjskiego prymitywnego żołnierza gwałciciela spotykamy w Pierścionku z orłem w koronie Andrzeja Wajdy. Gwałci on na oczach wielu zastraszonych Polaków polską dziewczynę (ofiara to symboliczna – ona, polska dziewica, ubrana jest w białą sukienkę, symbolizującą niewinność, on zachowuje się jak zwierzę). Prymitywni rewolucjoniści, niewahający się mordować kobiet, rabować, nawet bezcześcić zwłok, ukazani zostają także w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego. W Bożej podszewce Teresy...
Armia carska – służalcy
Rosjanie też oceniani są na ogół źle. Armia carska to głównie służalcy, gotowi bezmyślnie umierać dla cara i podlizywać się jego urzędnikom. Taki obraz znajdziemy np. u Mickiewicza: Car dziwi się – ze strachu drżą Petersburczany, Car gniewa się – ze strachu mrą jego dworzany; Ale sypią się wojska, których Bóg i wiara Jest car. – Car gniewny: umrzem, rozweselim cara. (Adam Mickiewicz, Reduta Ordona ) Obraz służalców przedstawiony został także w III części Dziadów , jednakże...
Narzeczona żołnierza
Dość często spotykaną w malarstwie i literaturze postacią jest narzeczona żołnierza. Taką postać spotykamy w młodopolskim dramacie Stanisława Wyspiańskiego Warszawianka , w którym młoda polska szlachcianka Maria oczekuje wieści z pola bitwy, spod Olszynki Grochowskiej, gdzie walczy jej ukochany – Józef Rudzki. Maria ma złe przeczucia, które nasilają się wraz z przybyciem Starego Wiarusa z meldunkiem. Niedługo potem młody oficer przekazuje dziewczynie zakrwawioną wstążkę – talizman, który...
Polska wojenna
A jednak w momentach ważnych, momentach klęsk i zwycięstw powracają heroiczne tony. Motyw ojczyzny pojawia się nie tylko w dramatach romantycznych i całej literaturze romantyzmu i pozytywizmu, traktującej o narodowych zwycięstwach ( Trylogia , Krzyżacy ) i powstaniach. Tony patriotyczne dostrzeżemy także w poezji w przededniu II wojny światowej (tyrtejski Bagnet na broń Broniewskiego) czy poezji dokumentującej codzienność bombardowań i walki (pieśni powstania warszawskiego, tom...
Mitologiczne wzorce
Boginią odzianą w zbroję, boginią wojny sprawiedliwej i mądrości była Atena. Również Artemida, bogini myśliwych, siostra Apollina często przemierzała knieje z łukiem i strzałami. Wojownicze plemię kobiet – Amazonki, które odcinały sobie jedną pierś, by wygodniej było im strzelać z łuku, opisuje np. mit o Heraklesie.
Bohaterska dziewica
W literaturze polskiego romantyzmu, w znanym wierszu Adama Mickiewicza Śmierć Pułkownika , zostaje oddany hołd Emilii Plater – kobiecie, która w męskim przebraniu walczyła w powstaniu listopadowym: W głuchej puszczy przed chatką leśnika Rota strzelców stanęła zielona; A u wrót stoi straż Pułkownika, Tam w izdebce Pułkownik ich kona. (...) Lecz ten wódz, choć w żołnierskiej odzieży Jakie piękne dziewicze ma lica? Jaką pierś? – Ach, to była dziewica, To Litwinka, dziewica-bohater, Wódz...
Kobieta żołnierz
„Zapalcie zgliszcze!” – Palą; ogień bucha, A książę dalej: „Wiecie-li wy czyje Zwłoki na stosie giną?” – ciekawość głucha – „Niewiasta, choć ją męska zbroja kryje, Niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha; Ja się zemściłem, lecz ona nie żyje!” Rzekł, bieży na stos, upada na zwłokach, Ginie w płomieniach i dymu obłokach. (Adam Mickiewicz, Grażyna ) Motyw kobiety żołnierza pojawia się czasem w tekstach kultury, podobnie jak motyw kobiety aktorki przebranej za mężczyznę ( Zakochany...
Matka Boska – adresatka modlitw poetów i żołnierzy
Polska poezja utrwala wiele próśb kierowanych do Maryi.Wśród wierszy wojennych Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego znajdziemy pisaną w obozie jenieckim Matkę Boską Stalagów . W P amiętniku z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego czytamy o układanych przez ludność cywilną modlitwach i litaniach, a w Mieście niepokonanym Kazimierza Brandysa o zbieraniu się przy podwórkowych kapliczkach.
Żołnierz
1. ‘członek sił zbrojnych, wojskowy’; 2. stpol. ‘dowódca oddziału złożonego z tysiąca ludzi’.
Żona w roli męża
W Grażynie Mickiewicz przedstawił piękną i dzielną postać żony litewskiego księcia Litawora, który sprzymierzył się z Krzyżakami. Przeciwna układom z Zakonem Grażyna, gdy jej protesty nie dają efektu, zaczyna działać podstępnie i samowolnie – odsyła posłów krzyżackich przez giermka, urażając ich dumę. Potem przebrana w zbroję Litawora wyprowadza wojska do walki. Nikt nie orientuje się, że wódz i mężny rycerz to nie Litawor, lecz kobieta. Zwłaszcza że Grażyna wcale nie jest słaba,...
Konflikt między koniecznością dokonania zbrodni a światem wartości
Niektórzy bohaterowie romantyczni przeżywają jednak konflikt moralny pomiędzy koniecznością dokonania zbrodni a uznawanymi przez siebie wartościami. Kordian, przytłoczony wątpliwościami dotyczącymi zabicia człowieka, mdleje w progu carskiej sypialni i nie dokonuje zbrodni. Konrad Wallenrod zbrodni dokonuje, jednak przeżywa wyraźny konflikt między kodeksem rycerskim i chrześcijańskimi zasadami, zgodnie z którymi został wychowany, a koniecznością stosowania kłamstw, podstępów, ciągłego łamania...
Dziewica orleańska
Średniowiecze wyda najsławniejszego chyba wodza kobietę, Joannę d’Arc. Powstało mnóstwo utworów literackich i filmowych, w rozmaitym świetle przedstawiających dziewicę orleańską, która w XV wieku w męskim przebraniu walczyła w wojnie stuletniej o wyzwolenie Francji spod ucisku Anglii. Dowodziła wojskami, dzięki czemu doprowadziła do zwycięstwa i koronacji Karola VII. Uznana najpierw za czarownicę (spalona na stosie!), potem za świętą sportretowana została między innymi w dziełach Szekspira...
Zerwane zaręczyny
Niekiedy pisarze opowiadają o zerwanych zaręczynach, którym towarzyszy symboliczny zwrot pierścionka (pierścionków). Oto kilka najbardziej znanych przykładów. Zwraca swój pierścionek niewiernemu narzeczonemu Anka – bohaterka Ziemi obiecanej Władysława Stanisława Reymonta, która chce, by Karol Borowiecki mógł wycofać się bez szwanku na honorze z krępującego go układu. Postępuje szlachetnie i niejako za Karola załatwia niewygodną dla niego sprawę w korzystny dla niego sposób. Wkrótce potem...