Narzeczona żołnierza

Dość często spotykaną w malarstwie i literaturze postacią jest narzeczona żołnierza. Taką postać spotykamy w młodopolskim dramacie Stanisława Wyspiańskiego Warszawianka, w którym młoda polska szlachcianka Maria oczekuje wieści z pola bitwy, spod Olszynki Grochowskiej, gdzie walczy jej ukochany – Józef Rudzki. Maria ma złe przeczucia, które nasilają się wraz z przybyciem Starego Wiarusa z meldunkiem. Niedługo potem młody oficer przekazuje dziewczynie zakrwawioną wstążkę – talizman, który Maria ofiarowała ukochanemu przed bitwą. Ten kawałek zakrwawionego materiału świadczy o śmierci ukochanego. Maria zapewne dołączy do grupy kobiet opłakujących synów, narzeczonych i braci – matek, żon i sióstr, często przedstawianych na obrazach polskich malarzy w czarnych sukniach. Po upadku kolejnego powstania popularny stanie się wiersz Konstantego Gaszyńskiego Czarna sukienka, mówiący o jedynym stroju, jaki przystoi kobiecie w dobie żałoby narodowej.
Narzeczoną żołnierza jest, podobnie jak Maria z Warszawianki, niewinna i pobożna Oleńka Billewiczówna z Potopu Henryka Sienkiewicza. Piękna, ale bardzo skromna, nie barwi brwi ani policzków, słyszała jedynie, że „płoche tak czynią”. Niespecjalnie zdaje sobie sprawę ze swej urody i z zażenowaniem słucha komplementów oraz przyjmuje hołdy Kmicica. Jest wzorową patriotką, szlachcianką i katoliczką. Gdy pan Andrzej znieważa portrety jej przodków i porywa ją siłą, nie jest mu powolna. Gdy staje się zdrajcą ojczyzny, wyrzeka się miłości i rezygnuje z planów małżeństwa z Kmicicem – postanawia iść do zakonu. Jej decyzji nie zmieniają zaloty księcia Bogusława, które jej nie imponują– są jedynie kłopotem, zagrożeniem dla cnoty i wypełnienia przedśmiertnej woli dziadka, który nakazywał pannie albo iść za Kmicica, albo do klasztoru... Oleńka to skromna, wstydliwa, niemal aseksualna postać, wzór Polki i kobiety, na długie lata utrwalony przez Sienkiewicza w literaturze.