Konflikt między koniecznością dokonania zbrodni a światem wartości

Niektórzy bohaterowie romantyczni przeżywają jednak konflikt moralny pomiędzy koniecznością dokonania zbrodni a uznawanymi przez siebie wartościami. Kordian, przytłoczony wątpliwościami dotyczącymi zabicia człowieka, mdleje w progu carskiej sypialni i nie dokonuje zbrodni. Konrad Wallenrod zbrodni dokonuje, jednak przeżywa wyraźny konflikt między kodeksem rycerskim i chrześcijańskimi zasadami, zgodnie z którymi został wychowany, a koniecznością stosowania kłamstw, podstępów, ciągłego łamania przysiąg. Wreszcie Giaur, bohater Byrona, pokutuje za dawne winy w klasztorze – i dopiero w przedśmiertnej spowiedzi wyznaje, że zabił człowieka, mszcząc się za utopienie ukochanej kobiety z haremu, Leili.
Podobny do dylematu Wallenroda konflikt przeżywają Kolumbowie wychowani według jasnych, uczciwych, harcerskich zasad. Tymczasem przychodzi im zabijać wrogów, przelewać krew, działać podstępnie i mściwie (Kolumbowie. Rocznik 20 Romana Bratnego, poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, np. Pokolenie). Także po wojnie pozostający w konspiracji dawni partyzanci z pokolenia Kolumbów przeżywają podobne dylematy. Jednym z nich jest akowiec Maciek Chełmicki, bohater Popiołu i diamentu Jerzego Andrzejewskiego. Nie chce już zabijać, chce się uczyć, kochać i normalnie żyć, zwłaszcza gdy spotyka miłość swojego życia. Organizacja chce inaczej– musi wykonać zadanie. Poczucie obowiązku i honor walczą w nim ze współczuciem dla ofiary i pragnieniem normalnego życia, skończenia z zabijaniem. Po rozmowie z dowódcą i przyjacielem – surowym i zawsze wykonującym rozkazy jako żołnierz, Maciek postanawia wykonać ostatnie zadanie – ostatni raz zabić człowieka i pożegnać się z konspiracją. To mu się jednak nie udaje – niepotrzebnie ucieka po zabiciu Szczuki przed chcącymi go tylko wylegitymować żołnierzami. Gonią go strzały, które okazują się śmiertelne. Bezradni żołnierze, w swym mniemaniu zabili niewinnego człowieka, który niepotrzebnie spanikował. Maciek – zabójca Szczuki wzbudza sympatię czytelnika i widza – w filmie Andrzeja Wajdy zagrał go Zbigniew Cybulski (rola kultowa).