Analiza składniowa zdania

ZDANIE jest podstawową jednostką procesu komunikacji, zbudowane jest z kilku elementów składowych. Są to:

ORZECZENIE wyrażane czasownikiem w formie osobowej albo jako związek łącznika i orzecznika, który wyraża czynność, proces lub stan określony przez zdanie. Łącznikiem nazywamy osobową formę czasownika "być", "stać się", "zostać", a orzecznikiem - rzeczownik w narzędniku albo przymiotnik, liczebnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek w mianowniku.

PODMIOT wyrażany jest przez rzeczownik lub zaimek określający czynność, poddający się procesowi albo będący w stanie opisywanym przez orzeczenie. Zwykle występuje w formie mianownika, sporadycznie w formie dopełniacza - kiedy orzeczenie jest wyrażane poprzez "nie ma" albo formy odmienne czasowników "wystarczać", "brakować", "przybywać", "ubywać". Używane są także inne części mowy.

1. Piszący zachowywali się spokojnie.
2. Spragniony szukał wody.
3. One tego nie zrobiły.
4. Druga była zawiedziona.
5. Krzyczeć jest niegrzecznie.

Podmiot może być domyślny - da się go, określić na podstawie zdania: "Mają słuszność".
Wyróżniamy też zdania bezpodmiotowe: "Kusi nas".

PRZYDAWKA wyrażana jest rzeczownikiem w formie innej niż mianownik, przymiotnikiem albo liczebnikiem, który określa cechy podmiotu - "piękny dom".

OKOLICZNIK charakteryzuje okoliczności zdarzenia opisanego przez orzeczenie - "spacerował w nocy".

DOPEŁNIENIE wyrażane jest rzeczownikiem opisującym orzeczenie, odpowiada na pytania przypadków, oprócz mianownika i wołacza - "piszę ołówkiem".

ZDANIA ZŁOŻONE PODRZĘDNIE:
1. przydawkowe,
2. dopełnieniowe,
3. okolicznikowe,
4. podmiotowe,
5. orzecznikowe - występuje w zdaniu z orzeczeniem imiennym.

Zdanie podrzędne odpowiada na pytania takie jak przydawka, dopełnienie, okolicznik, podmiot albo orzecznik. Szczególny typ zdania podrzędnego, to wypowiedzenie rozwijające: Weszliśmy do pokoju Mateusza, z którego szybko wybiegli. W tym wypadku zdanie podrzędne nie ma za zadanie określić pokoju, ale prowadzić nową informację.

Zdanie zawierające więcej niż dwa orzeczenia jest zdaniem wielokrotnie złożonym.