Uniwersytet Jagielloński (historyczne nazwy: Studium Generale, Akademia Krakowska, Szkoła Główna Koronna) - najstarsza polska wyższa uczelnia, jeden z najstarszych w Europie uniwersytetów, mieszczący się w Krakowie. Należy do największych i najlepszych uczelni wyższych w Polsce. Powstał w 1364 roku z inicjatywy Kazimierza III Wielkiego, odnowiony i unowocześniony przez Jadwigę Andegaweńską i Władysława II Jagiełłę. W XIX wieku nadano mu nazwę Jagielloński, by podkreślić jego związki z tą dynastią.
Założenie uniwersytetu
Uniwersytet w Krakowie, który funkcjonował wówczas pod nazwą Studium Generale, powstał staraniem króla Kazimierza III Wielkiego w 1364 r. Był zatem drugim uniwersytetem, po praskim, który powstał w tej części Europy. Faktycznie swoją działalność rozpoczął dopiero w 1367 r., prowadząc wykłady na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa. Papież nie zgodził się na powołanie najbardziej prestiżowego wydziału teologii. Niestety rychła śmierć króla w 1370 oraz brak zainteresowania u Ludwika Węgierskiego doprowadziła do zaniechania jego działalności. W 1400 roku wznowił swoje nauczanie dzięki osobistym zabiegom królowej Jadwigi Andegaweńskiej na dworze papieskim w Awinionie. W swoim testamencie królowa zapisała krakowskiej uczelni swój majątek osobisty. Klejnoty królowej umożliwiły odnowienie uniwersytetu w pełnym kształcie, z czterema wydziałami typowymi dla średniowiecznych uniwersytetów. Spośród nich najważniejszy był wydział teologiczny, który dla każdego profesora był ukoronowaniem kariery naukowej. Uniwersytet Jagielloński był pierwszym uniwersytetem w Europie posiadającym samodzielne katedry matematyki i astronomii.
Okres rozkwitu
W XV i na początku XVI wieku Akademia Krakowska przeżywa okres rozkwitu. Studiują na nim także studenci zagraniczni. Wówczas to rektorami uczelni byli Stanisław ze Skalbimierza czy Paweł Włodkowic. Znana była krakowska szkoła matematyczna i astrologiczna, z której wywodzili się Marcin Król z Żurawicy, Marcin Bylica z Olkusza, Marcin Biem, Jan z Głogowa czy Wojciech z Brudzewa. W Krakowie studiował Mikołaj Kopernik, a także wielu późniejszych profesorów zachodnioeuropejskich: Jan Virdung z Hassfurtu (później profesor w Heidelbergu), Johann Vollmar (profesor w Wittenberdze) oraz Konrad Celtis, Erasmus Horitz i Stefan Roslein z Wiednia. Kraków był też ważnym ośrodkiem nauk alchemicznych, która uprawiali profesorowie medycyny, m.in. Adam z Bochenia czy Maciej Miechowita. Ten ostatni, zajmujący się także naukami geograficznymi, znany jest ze swojego opisu ziem polskich zatytułowanego Tractatus de duabus Sarmatiis.
Okres rozbiorów
Rozbiory Polski postawiły pod znakiem zapytania dalsze funkcjonowanie uniwersytetu. Po wkroczeniu wojsk austriackich podjęto decyzję o jego zamknięciu i dopiero interwencja w Wiedniu uchroniła go od takiego losu. Jednak jego rola została znacznie umniejszona. Również wcielenie Krakowa do Księstwa Warszawskiego nie zmieniło tej sytuacji. W Rzeczpospolitej Krakowskiej Akademia odgrywała istotną rolę polityczną. Posiadała szeroką autonomię wewnętrzną i znaczący wpływ na politykę państwa (władza rektora była w bardzo niewielkim stopniu ograniczona przez Senat Wolnego Miasta. Poza tym uczelnia mianowała trzech swych reprezentantów do 41 - osobowego Zgromadzenia Ogólnego i dwóch do Senatu). Jednak ani jej poziom, ani liczba studentów nie podwyższyły się znacząco a pod względem prestiżu naukowego dała się wyprzedzić Warszawie i Wilnu. Od 1846, gdy Kraków ponownie włączono do Austrii, rząd w Wiedniu nie zmienił swojej wrogiej polityki.
Dopiero przyznanie autonomii Galicji w ramach monarchii austro-węgierskiej przyniosło także poprawę sytuacji uniwersytetu. W międzyczasie zmieniono nazwę na Uniwersytet Jagielloński - funkcjonującą do dziś. W tym drugim okresie świetności uniwersytetu swoje badania prowadzili, m.in.: Karol Olszewski, Zygmunt Wróblewski, Napoleon Cybulski, Tadeusz Browicz, Marian Smoluchowski, Leon Marchlewski, Władysław Natanson, Kazimierz Żórawski oraz Stanisław Zaremba. Wśród nauk humanistycznych czołowymi przedstawicielami byli Michał Bobrzyński, Józef Szujski, Stanisław Smolka, Kazimierz Morawski, Franciszek Piekosiński, Edmund Krzymuski, Jan Baudouin de Courtenay, Fryderyka Zolla, Stanisław Wróblewski czy Stanisław Estreicher.
Na początku XX wieku studiowało na Uniwersytecie Jagiellońskim około 3 tysięcy studentów, w tym także pierwsze kobiety, które mogły podjąć studia dopiero w 1897, najpierw na wydziale farmacji, a później i innych. Legendarną pierwszą studentką pozostaje jednak Nawojka, która podobno używała męskiego przebrania.
O politycznym życiu UJ aż do początków XX wieku decydowali konserwatyści. Na przełomie wieków wpływy zdobyli także nacjonaliści, socjaliści, ludowcy i w mniejszym stopniu chadecy.