Rewolucje

Tekst ma charakter chronologiczny. Kraje, jakie obejmę swoim zainteresowaniem to Niderlandy, Anglia i Francja, a ramy czasowe to rewolucja w Niderlandach 1566- 1581, rewolucja angielska 1640- 1701, rewolucja przemysłowa XVIII i rewolucja francuska 1789-1795.

Rewolucja to proces gwałtownych przemian zachodzących w społeczeństwie. Ich przyczynami może być niedopasowanie się władz państwowych do zmian społeczno-ekonomicznych, niezadowolenie ludności z sposobu rządzenia państwem czy zmiana poglądów i kanonów naukowych. Każda z tych przyczyn wystąpiła w w/w rewolucjach. Miały one ogromny wpływ na życie obywateli i zmianę sytuacji w kraju: zmiana władców, rozwój technologiczny, poprawa życia, zmiana ustroju państw.

Niderlandy w XVI wieku były jednym z najlepiej zurbanizowanych i najbogatszych regionów Europy, toteż tam właśnie zaczął się rozwijać kapitalistyczny sposób produkcji i nowy prąd filozoficzny, który musiał się zmierzyć z wciąż silnie zakorzenionym myśleniem średniowiecznym, mocno reprezentowanym przez Kościół. W samej instytucji zaczynało się szerzyć zjawisko już wręcz powszechne w całej Europie- stopniowa degeneracja i zepsucie, co zniechęcało ludzi. Reformacja niezwykle szybko znalazła oddźwięk wśród narodu niderlandzkiego, znajdując sobie zagorzałych zwolenników jak i przeciwników. Luteranizm stworzony przez Marcina Lutra spotkał się w leżących blisko Niemiec -Niderlandach z dużym zainteresowaniem szczególnie wśród przedstawicieli bogatego mieszczaństwa. Głównym ośrodkiem luteranizmu była Antwerpia i pomimo pierwszych aresztowań i wyroków jego wyznawców przybywało w całym kraju z roku na rok.
Anabaptyzm był to bardziej radykalny odłam, który rozszerzał się wśród ludzi uboższych. Z początku opierał się na ludziach wykształconych, którzy spotykając się często przy studiowaniu biblii, dyskutowali o konieczności zmian w strukturze kościoła. Potem jednak w latach 30 XVI wieku do głosu doszli ludzie prości, którzy chętnie demonstrowali swoje niezadowolenie z sytuacji gospodarczej w ten sposób. Przede wszystkim odrzucili naukę Kościoła, ponadto opowiedzieli się za odrzuceniem kultu obrazów i obrzędów i propagowali chrzest dorosłych oraz wierzyli, że przyjście Chrystusa jest bliskie i przyniesie tysiąc lat sprawiedliwości i szczęścia.

Trzecim, chyba najbardziej istotnym nurtem religijnym był Kalwinizm, który szczególnie dynamiczny rozwój zanotował w latach 40 XVI wieku. Podobnie jak luteranizm przypadł do gustu tamtejszemu zamożnemu mieszczaństwu.. Z biegiem lat kalwini zdobyli liczną przewagę nad luteranami i dążyli do połączenia tych dwóch pokrewnych sobie wyznać. Dzięki staraniom między innymi Jana Łaski doszło do stworzenia właściwie jednolitego wyznania protestanckiego, charakterystycznego dla północy Niderlandów. Karol V podjął ogromny wysiłek „wyplenienia” heretyzmu i kacerstwa z ziem Niderlandzkich. W latach 1521 –1555 wydał 12 edyktów w tej kwestii, z których najsurowszy tak zwany krwawy edykt ukazał się w 1550r. Wszystko zaczynając od kontaktów towarzyskich z kacerzami aż po niszczenie obiektów kultu i znieważanie autorytetu Kościoła było karane śmiercią. Heretyzm szerzył się jednak niepowstrzymanie, a znaczne tereny zostały opanowane przez wojujących kalwinistów. Reformacja niderlandzka, co jest niezwykle istotne i charakterystyczne, była ściśle powiązana z ruchem narodwościowym. Walka o religie stała się walką o niepodległość.

W roku 1556 doszło do przekazania władzy w Niderlandach nowemu władcy z dynastii Habsburgów Filipowi II, którego priorytetem w krótkim czasie stała się chęć przywrócenia obrządku katolickiego i zwalczanie panującej herezji.

Władca ten przekazał rządy namiestnicze kraju swojej siostrze Małgorzacie- nieślubnej córce Karola V, jednak największy wpływ na sytuacje miał kardynał Antonio Granvelli, nowo mianowana głowa Kościoła Niderlandzkiego. Ten ostatni zarówno starał się plenić herezje, jak i próbował utrzymać panowanie hiszpańskie na tych terenach. Pierwsze konflikty pojawiły się w 1566 roku, gdy Filip II nałożył wysokie podatki. Małgorzata próbowała stłumić bunty idąc na pewne ustępstwa. W 1566 r. do Małgorzaty zwrócili się opozycjoniści, którzy domagali się tolerancji religijnej i zaprzestania prześladowań. Nazwano ich wtedy gezami- żebrakami. Gezowie wraz z swoim przywódcą Wilhelmem Orańskim zaczęli walczyć z rządem. Pod koniec 1567 roku Małgorzata została zastąpiona przez księcia Albę- fanatycznego katolika. Za główny cel obrał sobie stłumienie powstania przeciwko władzy Habsburgów. Alba niemal natychmiast wprowadził rządy terroru. Aresztowano kilka czołowych postaci arystokracji, na których wykonano publiczne egzekucje. Powołano Radę Zaburzeń, zwaną powszechnie Krwawą Radą, rodzaj policji politycznej, która zajęła się tropieniem wszelkich przejawów nieprawomyślności czy to religijnej, czy politycznej. Po Albie namiestnikiem Niderlandów został brat Filipa II – Juan d’Austria, który w 1572 r. pod Lepanto pokonał Turków. W tym czasie powstanie wybuchło z nowa siłą, obejmując również w miarę lojalne dotąd wobec Habsburgów Południe Niderlandów. Wyrazem tego było podpisanie w październiku 1576 r. tzw. Pacyfikacji gandawskiej proklamującej oficjalną walkę z hiszpańskim okupantem i dążenie do przywrócenia dawnych wolności. Po dziwnej i niewyjaśnionej śmierci Juana jego miejsce zajął Aleksander Farnesse – syn księżnej Parmy – Małgorzaty. Wkrótce do stołecznej Brukseli wezwano księcia Orańskiego, powierzając mu władzę nad zrewoltowanym krajem. Cieszący się dużym autorytetem, zdobytym niezłomną postawą wobec Habsburgów, Wilhelm nie potrafił jednak zapanować nad sytuacją szlachty. Zaznaczył się wyraźny podział: katolickie prowincje południowe podpisały w styczniu 1579 r. wiernopoddańczą wobec Hiszpanów unię w Arras, gdy tymczasem na Północy zawarto dwa tygodnie później unię w Utrechcie, zapowiadającą dalszą bezkompromisową walkę z symbolizującym porządek feudalny okupantem hiszpańskim i gwarantującą wolność religijną. Podział ten wpisał się na trwałe w dzieje Niderlandów, dając początek Belgii i Holandii.

W 1581 roku Stany Generalne ogłosiły detronizację Filipa II, nazywając go gwałcicielem praw i wolności religijnych swojego ludu. W ten sposób północne Niderlandy ogłosiły niepodległość.

Przyczyny rewolucji angielskiej były bardzo złożone: przede wszystkim nieudolna polityka Stuartów – Jakuba i Karola, zahamowanie rozwoju gospodarczego spowodowanego wojną trzydziestoletnią, różnice między zacofaną północą a rozwiniętym południem, konflikty religijne między anglikanami a purytanami. Anglikanie popierali dwór i króla a purytanie stanowczo byli antykrólewscy.Purytanie podzielili się na prezbiterianów, którzy wciąż stawali przeciwko anglikanom oraz na independentów, którzy opowiedzieli się za tolerancją religijną. Kryzy się pogłębił wraz ze śmiercią Elżbiety I – ostatniej z dynastii Tudorów. Jej miejsce zajął Jakub I, a w 1625 r. Karol I. Obaj Stuartowie okazali się zwolennikami absolutyzmu, prowadzili kiepską politykę zagraniczną. W 1628 r. Parlament wymógł na królu Petycje o prawo, jednakże ostatecznie król jej nie przyjął i parlament rozwiązał. Próba narzucenia anglikanizmu w Szkocji doprowadziła do buntu i wybuchu walk. To zmusiło Karola I do zwołania parlamentu w 1640 roku. Monarcha liczył na zgodę parlamentu w sprawie nałożenia nowych podatków, jednak parlament zdominowany przez opozycję nie poparł propozycji i domagał się zawarcia pokoju ze Szkocją. Propozycje te nie spodobały się królowi i po zaledwie trzech tygodniach obrad rozwiązał parlament. Od tego wydarzenia nazwano go Parlamentem Krótkim. Na tym ruchu monarcha nic nie zyskał, gdyż parlament nie uchwalił żadnych ustaw. W tym samym czasie nastąpił bunt mieszczaństwa wobec monopoli, domagało się ono wolnego handlu i swobody produkcji. Król natychmiast rozwiązał zgromadzenie. Jednak brak pieniędzy z tytułu podatków zmusił monarchę tym samym przyznającego się do klęski, do ponownego zwołania zgromadzenia, które już nie pozwoliło na rozwiązanie, trwał przez 8 lat i nazwany został Parlamentem Długim. Zgromadzenie to było zdominowane przez opozycję, której przewodniczyli John Pym, John Hempden, Oliver St. John, William Lenthall i Oliver Cromwell. Doszło do ustanowienia reform godzących w absolutyzm, a umacniających pozycję opozycji. W swoich obradach parlament zniósł represyjne sady królewskie, uznał za nieważne podatki nałożone i pobierane przez króla bez zgody parlamentu, rozpuścił armię królewską, a doradców monarchy, głównych przeciwników rewolucji, Thomasa Strafforda i arcybiskupa Canterbury Williama Lauda skazał na karę śmierci. Nie podano powodów, gdyż sprytny Pym wydobył prawo z czasów Tudorów pozwalające na skazanie na śmierć osoby na podstawie ogólnego oskarżenia. Wystosowano o władcy tzw. Wielkie Napomnienie, które wytykało królowi wszystkie przekroczenia władzy, jakich się dopuścił. Odbyło się nad nim głosowanie i 22 czerwca 1641 ponad połowa izby stwierdziła, że osiągnęli to, co trzeba, a dalsze uchwały idą za daleko i oznaczają rewolucję. Sytuacja nieco poprawiła się w związku z powstaniem irlandzkim, uchwalono podatki na wojnę, a władca miał osobiście stanąć na czele armii, ale źle zaplanował swoją walkę. Otóż chciał pojmać opozycjonistów, co mu się nie udało, gdyż zostali oni ostrzeżeni. Tracący władzę nad państwem Karol I 10 stycznia 1642 opuścił Londyn, a 22 sierpnia wypowiedział wojnę parlamentowi ze swego zamku w Nottingham. Nastąpiły starcia pomiędzy zwolennikami króla zwanymi kawalerami: anglikańska i katolicką starą szlachtą, nielicznymi chłopami, artystami i intelektualistami, a okrągłogłową armią parlamentu: purytańską nową szlachtę i średnio zamożne mieszczaństwo. Zastanawiające jest też, że w części południowo-wschodniej najwięcej zwolenników miał król, a północno-zachodniej parlament. Ten podział miał ścisły związek z rozwojem gospodarczym tych regionów. Początkowo w starciach zwycięstwa odnosili zwolennicy króla. Wojska królewskie od końca 1642 do 1643 zdobyły Oksford, Bristol, południowo-zachodnią Anglię, znaczną część hrabstw York i Lancaster. Wkrótce jednak sytuacja zmieniła się. Oliver Cromwell utworzył sprawny pułk kawalerii składający się z tzw. Yeomenów (wolnych dzierżawców ziemi, drobnych właścicieli ziemskich i rzemieślników), a także jazdy konnej (zwanej żelaznobokimi od ich odzienia). Jego organizacja polegała na żelaznej dyscyplinie i równości żołnierzy wobec innych, a także ich fanatyzm religijny. Na wzór tego pierwszego pułku zaczęto szkolić także inne oddziały, z których powstała armia nowego wzoru, która odniosła zwycięstwo za zwycięstwem. Ostateczne zwycięstwo nastąpiło w 1645 pod Naseby, gdzie w decydującej walce z wojskiem koronnym armia nowego wzoru święciła tryumfy. Pod wpływem przegranej król uciekł do Szkocji. Z kolei w obozie independentów zaczął się zarysowywać rozłam, wskutek którego powstali levellerzy (zrównywacze), których przywódcą stali się John Lilbourne, Richard Overton i William Walwyn. Wbrew swojej nazwie występowali oni przeciwko przywilejom feudalnym, wysuwali ideę suwerenności narodu, która objawić miała się w powszechnym prawie wyborczym, żądali zniesienia monopoli, patentów i wybranych podatków, a także postulowali zmniejszenie podatków dla niezamożnych podatników. Swój program przedstawili oni w traktacie „Porozumienie Ludzi” z 1647roku. Napięcie pomiędzy parlamentem, a armią osiągnęło tak wysoki stopień, że Cromwell musiał działać. Wyruszył ze swoją armią i zajął 6 września 1647r. po raz pierwszy Londyn, rozbił zwycięski obóz prezbiterianów, co poskutkowało ucieczką większości prezbiterian znajdujących się w parlamencie. W grudniu 1648 roku Cromwell na czele zwycięskiej armii uroczyście wkroczył do Londynu. Z parlamentu usunięto prezbiterianów – zwolenników ugody z monarchą. Izba Lordów przestała odgrywać jakąkolwiek rolę, a Izba Gmin została uszczuplona z 200 do 50 posłów, przedstawicieli radykalnego odłamu purytanizmu, opowiadającego się za niezależnością parlamentu. W 1647 roku, dwa lata po ucieczce Karola I do Szkocji, w zamian za sowitą zapłatę Szkoci wydali króla parlamentarzystom. Parlament, zwołany w uszczuplonym składzie (skąd nazwa „parlament kadłubowy”), uznał Karola I winnym zdrady i jako „tyrana, zdrajcę, mordercę i wroga publicznego” skazał na śmierć. Egzekucję przez ścięcie wykonano 30 stycznia 1649. Po kilku miesiącach parlament ogłosił Anglię republiką i rozwiązał Izbę Lordów. Pełnię władzy dzierżył Oliver Cromwell, który prowadząc zręcznie politykę zagraniczną i handlową zdobył zaufanie Anglików. Cromwell kontynuował kampanię przeciwko Szkocji i Irlandii, a wojenne zdobycze przekazywał zwolennikom republiki. Jego celem była też reforma kościoła w stronę kalwińsko-purytańską. W 1651 uchwalono Akt Nawigacyjny mający ogromne znaczenie dla gospodarki angielskiej. Zezwalał on na import towaru do Anglii tylko na statkach angielskich lub należących do kraju, z którego pochodziły towary importowane. Akt skierowany był, więc głównie przeciw Holandii, która w tamtym czasie była największym pośrednikiem w handlu międzynarodowym. W 1653 Cromwell rozpędził nieudolnie rządzący parlament kadłubowy i przyjął godność Lorda Protektora stając się dyktatorem. W 1657 zaproponowano mu przejęcie korony, jednak odmówił, gdyż nie potrzebował tytułu królewskiego, by rządzić. W 1658 Cromwell zmarł na malarię. Stanowisko Lorda Protektora przejął po nim jego syn Ryszard. W 1659, gdy mieszczaństwo i nowa szlachta mieli już dość dyktatury, Ryszard musiał ustąpić i ponownie powołany został parlament. W 1660 r. na tron wszedł Karol II Stuart. Odrestaurował Izbę Lordów i uzupełnił Izbę Gmin. Zdobył poparcie grupy polityków-arystokratów (później nazwaną torysami). Właściwie cofnął wszystkie postanowienia i ustawy rewolucjonistów. Pojawiła się w tym czasie (nazwana później Wigami) grupa możnych mieszczan. Ich sukcesem stało się uchwalenie Habeas Corpus Act w 1679roku, ustawa ta gwarantowała wszystkim nietykalność osobistą, dopiero po uzyskaniu pisemnego nakazu sądu można było aresztować daną osobę. Następcą Karola stał się jego brat Jakub II, jednak nie potrafił on przedłużyć polityki swojego brata. Dążył do przywrócenia katolicyzmu (sam był gorliwym katolikiem), chciał ograniczyć rolę parlamentu i wprowadzić monarchię absolutną. Przez to stracił zaufanie całego społeczeństwa. Widząc społeczne niezadowolenie król uciekł do Irlandii, gdzie utworzył wojska mając zamiar na odzyskanie tronu. W 1688 roku Wigowie i torysi zaproponowali jednak koronę córce Jakuba II, Marii, protestantce. Po stosunkowo krótkich walkach w Irlandii wojska zdetronizowanego monarchy zostały pokonane ( chwalebna rewolucja). Jednakże tron objął zięć Jakuba II – Wilhelm Orański, który pod przymusem w 1689 r. Wydał Deklarację Praw: władza należy do parlamentu, władza królewska była poddana kontroli parlamentu, Anglia jest monarchią a religią panującą anglikanizm. W 1701 roku przyjęty został Akt of settlement o następstwie tronu, na mocy, którego w razie bezpotomnej śmierci następczyni tronu Anny Stuart tron miała przejąć dynastia niemieckich książąt Hanoweru, a także wprowadzała obowiązek kontrasygnaty, co oznaczało, że żaden dokument królewski nie miał mocy prawnej bez drugiego podpisu. Miał złożyć go premier lub odpowiedni minister odpowiadający za resort, którego dana ustawa dotyczy. Teraz odpowiedzialność za wszystkie ustawy ponosił ten, który kontrasygnował. Królowi pozostały jedynie kompetencje zwoływania i rozwiązywania parlamentu, a także mianowanie członków Izby Lordów. Kontrasygnaty monarchy potrzebowały z kolei uchwały parlamentu. Wszystkie przyjęte przez parlament akty położyły podwaliny pod nowy ustrój Anglii- demokrację szlachecką. W tym czasie było to pierwsze państwo o takim ustroju politycznym. Dominującą rolę w nim odgrywała nowa szlachta (gentry) oraz średnio zamożne mieszczaństwo- burżuazja.

Rewolucja przemysłowa to przejście od rzemiosła, przemysłu opartego na manufakturach do przemysłu zmechanizowanego, co zaowocowało gwałtownym wzrostem produkcji. Wraz z tym dokonała się zmiana w stosunkach społecznych, pojawiła się nowa warstwa społeczna - robotnicy. Zaczęły rozwijać się miasta, podupadała wieś. Rewolucja przemysłowa narodziła się w Anglii. W pierwszej połowie XVIII w. przemysł w Anglii był taki sam jak w innych krajach europejskich. Natomiast w II połowie XVIII w. zaszły gwałtowne zmiany. Gospodarska angielska rozwinęła się w niebywały sposób. Przyczyną rozwoju gospodarki angielskiej było wprowadzenie do produkcji nowych wynalazków. Anglia była zmuszona do doskonalenia swojego przemysłu. Fakt, że istniał ten przymus spowodował, że zaczęto szukać nowych rozwiązań. Anglia stanowiła największą strefę wolnego handlu w Europie. W Anglii żyło się lepiej i bogaciej. Polityka zastosowana w Anglii nie prowadziła do odejścia od rolnictwa i przejścia do przemysłu, a do zastąpienia pól uprawnych na pastwiska. To spowodowało, że zaczęto hodować przede wszystkim owce, które dawały wełnę. Zbędna siła robocza ze wsi wędrowała do miast. W mieście ci ludzie zasilali szeregi bezrobotnych. Anglia była także krajem, który dominował w handlu morskim. Rozwinął się w związku z tym przemysł stoczniowy. Wielu ludzi znajdowało zatrudnienie właśnie w żegludze. Szczególne znaczenie będzie miał dla Anglii rynek północnoamerykański, gdzie Anglia posiadała swoje kolonie. Stamtąd Anglia czerpała surowce dla przemysłu, natomiast nie budowała żadnych fabryk, nie rozwijała tam przemysłu, natomiast wysyłała swoje produkty do kolonii. W ten sposób Anglia dbała o rynek zbytu dla siebie, a to sprawiało, że coraz bardziej rozwijano w Anglii produkcję, bowiem rosła ilość ludności w kolonii. Wraz ze wzrostem ludności rosło zapotrzebowanie. W XVIII w. rewolucja dokonuje się przede wszystkim w przemyśle tekstylnym. Już w pierwszej połowie XVIII w. powstaje w Anglii pierwsza fabryka jedwabiu. Ponieważ w Anglii nie było surowca przemysł jedwabniczy nie odniósł większego sukcesu. Podstawą przemysłu tekstylnego było sukiennictwo. Przemysł wełniany był obarczony tradycją, przywilejami, uważany był za przemysł narodowy Anglii. Sukiennicy mieli bardzo ważną pozycję w państwie, mieli bardzo duży wpływ na politykę państwa. W 1788 r. doprowadzili do uchwalenia ustawy zakazującej wywozu surowej wełny z wysp. Ponadto zwalczano w Anglii import tańszych i lepszych tkanin pochodzących np. z Indii. Ponieważ jednak te tkaniny indyjskie cieszyły się opinią lepszych, bardziej trwałych, lżejszych, delikatniejszych, dlatego pojawił się import nielegalny, czarny rynek. To postawiło przed przemysłem angielskim konieczność doskonalenia własnych wyrobów. Rewolucja przemysłowa nie zawdzięcza swoich początków jakimś wybitnym inżynierom. Bardziej było to skutkiem działania zwykłych rzemieślników, złotych rączek. W Anglii istniało prawo patentowe, prawo, które zapewniało wynalazcom przynajmniej od strony teoretycznej pewne korzyści materialne. Chęć zysku kierowała wielu majstrów tkackich do szukania rozwiązań, aby podnieść wydajność pracy w zakładzie. W 1733 r. wynaleziono latające czółenkiem. Zwielokrotniło ono wydajność warsztatu tkackiego. Wynalazek ten doprowadził do zachwiania równowagi pomiędzy tkactwem a przędzalnictwem. Otóż ci, którzy produkowali przędzę dla przemysłu tkackiego przestali nadążać z produkcją. Zapotrzebowanie na przędzę rosło, przędza stała się towarem trudnym do zdobycia, a w związku z tym rosła jej cena, a wraz z tym rosła cena już gotowego sukna. Przeciwwagą było opatentowanie innego wynalazku, maszyny do przędzenia. Wynaleziono go w roku 1767. Była to już mechaniczna przędzarka. Jeden człowiek zastąpił początkowo pracę 8 ludzi, później - 80 ludzi. W ten sposób sprzęt przędzalniczy zaczął nadążać za przemysłem tkackim. Później przędzarkę jeszcze udoskonalono i nową maszynę działająca w oparciu o pracę wodną nazwano mułem. Te wynalazki w dziedzinie przędzalnictwa doprowadziły znowu do zachwiania równowagi, było więcej nici niż przemysł tkacki potrzebował. Dlatego postanowiono zastosować także maszynę parową w przemyśle tkackim.To był koniec rewolucji przemysłowej w przemyśle tekstylnym. Początek wieku XVIII związany jest ze spadkiem produkcji surówki żelaza, ponieważ do wytopu surówki używano drzewa. Huty budowano w miejscach, gdzie były lasy, ale lasy wycięto, a las szybko nie rośnie. To spowodowało spadek produkcji surówki. Anglia stanęła przed koniecznością szukania innych sposobów produkcji. Wynaleziono wówczas koks. Zaczęto także konstruować wytaczarki, tokarki, zaczęto wprowadzać żelazo do codziennego życia. Zaczęto robić żelazne kadzie do browarów, gorzelni. W 1779 r. powstał pierwszy żelazny most. W 1787 r. został zbudowany pierwszy żelazny statek. Następstwem rewolucji przemysłowej w Europie było powstanie nowej warstwy społecznej tzw. proletariatu fabrycznego, który z czasem przekształcił się w klasę robotniczą. Rewolucja przemysłowa zaowocowała rozwojem miast, miast o charakterze przemysłowym. Rewolucja wywołała także niezadowolenie dawnych rzemieślników. Wyroby rzemieślnicze wykonywane ręcznie były droższe, warsztaty rzemieślnicze traciły klientów. To niezadowolenie przejawiło się w tym, że zaczęto niszczyć maszyny - ruch luddystów. Spadły ceny towarów przemysłowych. Pojawił się problem nadmiaru produktów i trzeba było szukać rynków zbytu, przede wszystkim w koloniach. Parlament angielski, aby ukarać buntowników uchwalił ustawę zezwalającą na karanie śmiercią tych, którzy niszczyli maszyny. Do pracy w przemyśle zostały zaangażowane kobiety i dzieci. Ich praca była gorzej opłacana, kobiety były tanią siłą roboczą. Doszło do koncentracji wytwórczości przemysłowej. Środkowo-zachodnia Anglia i płd. Walia to miejsca gdzie rozwinął się przede wszystkim przemysł hutniczy i żelazny. Natomiast w Anglii wsch. i płn. rozwija się przemysł tkacki i wełniany. Taki podział istnieje w zasadzie w Anglii do dzisiaj. Anglia z kraju o charakterze rolniczo-przemysłowym stała się krajem przemysłowo-rolniczym.

Ostatnią rewolucją, o której chciałabym wspomnieć jest rewolucja francuska, która zupełnie odmieniła pojęcie „ rewolucja”. To nie tylko przewrót polityczny, ale także całkowite obalenie określonego systemu rządów wraz z jego podstawami ekonomicznymi, społecznymi i gospodarczymi. Wydarzenie to miała bardzo wiele przyczyn: absolutne rządy Ludwika XVI i jego żony Marii Antoniny Habsburg, chronienie stanów wyższych, czyli duchowieństwa i szlachty, chęć burżuazji, aby odebrać władzę polityczną wyższym stanom, zła sytuacja ekonomiczna, spowodowana rozrzutnością Marii Antoniny, wysokie podatki, klęski żywiołowe, wzrost cen i upadek wielu przedsiębiorstw, wpływ idei oświecenia. W dniach 11-14 lipca 1789 r. miały miejsce rewolucyjne zamieszki ludności Paryża na tle konfliktu króla Ludwika XVI ze Zgromadzeniem Narodowym, ogólnonarodowym parlamentem francuskim. Dzień 14 lipca, gdy zdobyte zostało więzienie w podparyskiej Bastylii - symbol królewskiej tyranii, uznany został za początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Po 15 lipca 1789 r. Ludwik XVI wycofał wojsko z Paryża, zgodził się na burżuazyjno-mieszczańskie postulaty przebudowy ustroju państwa na monarchię konstytucyjną i na rezultaty paryskiej rewolucji ludowej. Lecz w sierpniu cała Francja znalazła się w ogniu wielkiej rewolty chłopskiej. Chłopi, stanowiący 80% społeczeństwa, domagali się w szczególności zniesienia przygniatających ich obciążeń feudalnych i obniżenia podatków, by ulżyć nędzy, w jakiej się znajdowali. Odpowiadając na to, Zgromadzenie Narodowe zniosło podatek (dziesięcinę na rzecz Kościoła), uchwaliło zasadę równości podatkowej, zlikwidowało sprzedawalność urzędów itp. Zaś 26 sierpnia 1789 r. uchwaliło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, która stanowiła kres absolutyzmu królewskiego i zrównywała w prawach wszystkie stany. Uważa się powszechnie, iż wprowadzanemu nowemu ustrojowi towarzyszyło hasło: „Wolność, Równość, Braterstwo”. Lecz Ludwik XVI nie zamierzał bynajmniej rezygnować z monopolu swej władzy. Ściągnął do Wersalu regiment flandryjski, a emigranci arystokratyczni rozpoczęli na obcych dworach intensywne zabiegi o ich interwencję wojskową we Francji. Wówczas nastąpił wielki marsz tysięcy kobiet paryskich, oraz powstałej niedawno Gwardii Narodowej, na Wersal, zmuszając króla do zgody na kolejne ustalenia Zgromadzenia Narodowego i przeniesienie się do centrum Paryża, gdzie łatwiej można było kontrolować jego poczynania. W latach 1788-1789 powstało w Paryżu wiele klubów-partii politycznych, które przygotowały odpowiadające im programy reform i miały znaczący wpływ na przebieg rewolucji. Do najważniejszych należały klub kordelierów, któremu przewodniczył Jacques Danton, oraz klub jakobinów na czele z Maksymilianem Robespierre. Obaj politycy, z zawodu adwokaci, stali się w następnych latach przywódcami rządów i rewolucji, a ostatecznie także jej ofiarami, gdyż obaj straceni zostali na gilotynie. Najpoważniejszym problemem stojącym przed Zgromadzeniem Narodowym był absolutnie pusty skarb państwowy, zwłaszcza, że przestały napływać prawie zupełnie bieżące podatki z prowincji. W tej sytuacji, na wniosek członka Konstytuanty, biskupa Talleyranda, który wcześniej był intendentem dóbr kościelnych we Francji, uchwalono 12 lipca 1791 r. ustawę konstytucyjną, na mocy której przeprowadzono konfiskatę wszystkich majątków i posiadłości kościelnych w kraju. Duchowni mieli odtąd otrzymywać pensje państwowe, zaś majątki kościelne, to jest ziemię i obiekty, sprzedawano przez kilka lat w drodze przetargów publicznych, częściowo poprzez ich parcelację. Zasilono w ten sposób poważnie budżet państwa, gdyż posiadłości kościelne stanowiły około 10% areału Francji. W dniu 22 września 1792 r. Zgromadzenie Narodowe na posiedzeniu nadzwyczajnym uchwaliło zniesienie monarchii i wprowadzenie ustroju republikańskiego we Francji. Zaś w styczniu 1793 r., po procesie o zdradę państwową, został zgilotynowany król Ludwik XVI. Również jego żona została zgilotynowana. Po śmierci Ludwika we Francji nastały czas terroru jakobinów. W kraju zaprowadzone zostały dyktatura i terror, stworzono też komitety ocalenia i trybunały ludowe do walki z kontrrewolucją, a także z opozycją żyrondystów i zgilotynowany został G. Danton. Nastąpiła militaryzacja ekonomiki, tworzono liczne fabryki broni i prochu, znacjonalizowano handel zagraniczny, państwo przejęło kontrolę nad prywatnymi zakładami, surowcami i siłą roboczą. Wprowadzono kartkową reglamentację chleba i innych podstawowych artykułów spożywczych, co pozwoliło na uniknięcie głodu w miastach. Stosowano karę śmierci za spekulację i rozboje. W ramach pospolitego ruszenia zorganizowano milionową armię, w której zastąpiono nielojalnych, szlacheckich oficerów, nowymi kadrami ludowego pochodzenia. Terror jakobinów wiązał się również z masową indoktrynacją i próbą reorganizacji życia społecznego, kulturalnego i religijnego we Francji. W czerwcu 1793r. Konwent uchwalił nową konstytucję. Wprowadzała powszechne prawo wyborcze, dostęp wszystkich obywateli do oświaty, podział władzy na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Jednak nie została ona nigdy wprowadzona. Terror jakobinów utrzymał się do 28 lipca 1794 – 9 thermidoria, czyli zabicie Robespierra. Już we wrześniu 1795 r. uchwalono trzecią konstytucje. Wprowadzała dalsze poważne zmiany ustrojowe we Francji. Powstał dwuizbowy parlament i kolektywny rząd, jako 5-osobowy Dyrektoriat, który w nowym układzie władzy spełniał najważniejszą rolę. Sprowadzała się ona głównie do utrzymywanie równowagi między radykalnymi ruchami ludowymi, aspiracjami arystokracji i szlachty, wreszcie interesami bogacącej się burżuazji mieszczańskiej. Skutki rewolucji podobnie jak przyczyn były bardzo złożone: ogromne straty ludzkie, zniszczenia kraju, zniesienie absolutyzmu i podziału na stany, koniec feudalizmu, powstanie hymnu i flagi.

Wszystkie w/w rewolucje zmieniły obraz ówczesnej Europy. Przede wszystkim umożliwiły odejście od feudalizmu do kapitalizmu, zmniejszyły ucisk klas niższych, wprowadziły prawa dla wszystkich obywateli, uprościły życie codzienne. Ale prócz pozytywnych aspektów oczywiście wszystkie te rewolucje spowodowały śmierć wielu niewinnych ludzi, ogromne zniszczenia krajów i dóbr kulturalnych . Co więcej każda z tych rewolucji miała dalekosiężne skutki. Rewolucja w Niderlandach spowodowała przyjęcie niepodległości przez jedną część kraju oraz walkę o nią reszty państwa, rewolucja angielska stworzyła pierwsze państwo , w którym szlachta pełniła dominującą rolę, rewolucja przemysłowa zapoczątkowała niekończący się okres wielkich wynalazków a rewolucja francuska sprawiła, że wszyscy mieli równe prawa , wprowadzono trójpodział władzy a co najważniejsze obalono absolutyzm.