Dziobak - nietypowy ssak

DZIOBAK (Ornithorhynchus anatinus)

Systematyka:
- domena: eukarioty,
- królestwo: zwierzęta,
- typ: strunowce,
- podtyp: kręgowce,
- gromada: ssaki,
- podgromada: ssaki jajorodne,
- rząd: stekowce,
- rodzina: dziobkowate,
- gatunek: dziobak.

Dziobak to jeden z najdziwniejszych ssaków zamieszkujących Ziemię. Spotkać go na wolności mogą tylko nieliczni, ponieważ zamieszkuje potoki, jeziora i rzeki jedynie na wschodzie i południu Australii i na Tasmanii. Dziobaka w znacznym stopniu wytępiono z powodu cennego futra i dlatego jest pod szczególną ochroną.

Ssak ten jest dosyć niewielkich rozmiarów. Samce mają od 45 do 85 centymetrów długości wraz z ogonem i ważą od jednego do dwóch i pół kilograma. Samice są jeszcze mniejsze. Dziobaki pokryte są nieprzepuszczającym wodę, miękkim, gęstym, brązowym, szarobrązowym lub ciemnobrązowym futrem ze srebrzystym nalotem. Nie posiadają małżowin usznych, mają małe czarne oczy.

Wiele cech jego wyglądu odróżnia je od reszty ssaków. Dziobak, jak sama nazwa wskazuje ma dziób. Miękki, gumowaty dziób dziobaka to bardzo skomplikowany narząd. Wyposażony jest w receptory zmysłu dotyku i detektory elektryczności. Kiedy zwierzę znajdzie się na dnie rzeki, kołysze dziobem z boku na bok, wykrywając nawet bardzo nikłe pola elektryczne wokół zwierząt, którymi się żywi, pola powstające wskutek kurczenia się mięśni. Dziób służy mu także do odnalezienia drogi w nocy lub w mętnej wodzie. Podczas nurkowania dziobak kontaktuje się ze światem zewnętrznym głównie za pomocą dzioba, ponieważ oczy, uszy i nos ma szczelnie zamknięte.

Kolejnym wyróżnikiem są kończyny podobne do płetw, które zakończone są ostrymi, silnymi pazurami. Kończyny umieszczone są z boku ciała, a nie pod nim, co odbija się w „gadzim” sposobie chodzenia. Na tylnych kończynach błona pławna jest mniej rozwinięta, służą one bowiem za ster i współ pracują z ogonem w czasie poruszania się w wodzie. A kiedy dziobak ryje, mocno przyczepia się nimi do podłoża. Dziobak ma także ogon, podobnie jak bóbr, który służy mu do sterowania w czasie pływania.

Następną cechą, która wśród ssaków jest właściwa tylko dla samców dziobaka jest posiadanie silnego jadu. Na jego tylnych nogach widzimy po jednym kolcu, połączonym kanalikami z gruczołami jadowymi, znajdującymi się przy udach. Atakowany, energicznie wbija oba kolce w ciało napastnika. Wywołuje to u niego wstrząs, po którym zaraz pojawia się silny ból, a wokół zranionego miejsca powstaje opuchlizna. Ukłucie nie jest groźne dla życia człowieka, lecz dla mniejszych zwierząt (np. psów) jad dziobaka jest śmiertelny.

Charakterystyczne fale tworzą się wokół dzioba dziobaka, gdy zwierzę rozdrabnia pożywienie, nagromadzone w workach policzkowych przy pomocy rogowych krawędzi szczęk w czasie penetrowania dna rzeki. Właściwe zęby występują tylko u młodych dziobaków. Pokarm dziobaka bywa różny w zależności od pory roku, żywi się on małżami, larwami owadów, rakami, wodnymi bezkręgowcami, ślimakami.

Dawniej sądzono, że dziobaki są prymitywnymi ssakami, uważano bowiem, że regulacja temperatury ciała jest niedostateczna. Jednakże okazuje się, że regulacja temperatury ciała jest sprawna i utrzymuje się na poziomie około 32C, nawet w czasie pływania w lodowatej wodzie. W niskiej temperaturze otoczenia metabolizm nasila się, podwyższając temperaturę ciała. Proces ten odbywa się sprawnie dzięki dobrej izolacji, którą stanowi gęste futro zatrzymujące powietrze jako warstwę izolacyjną w czasie pobytu w wodzie.

Dziobaki kopią nory w brzegach rzek i strumieni, aby uniknąć w ten sposób dużych różnic temperatury, które mogą wahać się od około — 15C zimą do 40C latem. Przypuszcza się, że dziobak może zapadać w sen zimowy, chociaż nie jest to do końca udokumentowane. Komora nory ma dwa korytarze: wejściowy, zaczynający się ok. 1 m pod wodą, i wentylacyjny, wychodzący 1,5 m ponad lustrem wody. W razie wahań poziomu wody, zakłócających ten plan, dziobak opuszcza norę i kopie nową. Dziobaki zamieszkują krótkie, proste nory o owalnym przekroju, niemal zawsze w brzegu rzeki, nisko nad wodą, często pod osłoną korzeni drzew.

Kolejną charakterystyczną cechą dziobaków jest to, że pomimo są ssakami to wykluwają się z jaj. Dojrzałość płciową osiągają około 2. roku życia. Nie wszystkie samice dziobaka wydają potomstwo co roku, najczęściej rozmnażają się co drugi sezon lęgowy. Długość ciąży wynosi 15-27 dni. Samica składa od jednego do trzech jaj, najczęściej dwa wielkości paznokcia u kciuka. Jaja inkubowane są między ogonem a ciałem samicy, która chowa się wtedy w tzw. norach lęgowych. Niektóre z nich mają długość około 30 metrów. Gniazdo buduje z wodnej roślinności w głębi nory. Kiedy młode wyklują się z jaj, są maleńkie (1,25 cm długości), zupełnie bezradnymi dziobakami, które pozostają w gnieździe przez trzy lub cztery miesiące, karmione mlekiem matki. Samice nie mają sutków, ani nawet „niby-sutków”, które pod wpływem ssania powstają u kolczatek. Mleko u dziobaków wydziela się wprost z nasady włosa. Przypuszcza się, że młode zlizują mleko bezpośrednio z futra. Okres lęgowy trwa od lipca do października. Po okresie ciąży, wylęganiu i długim okresie karmienia w norze lęgowej młode wychodzą na zewnątrz między styczniem i marcem. Warto dodać, że samica dziobaka sama wychowuje młode - u ssaków tych nie zaobserwowano trwalszego wiązania się w pary.

W niewoli dziobaki żyją do 20 lat, natomiast na wolności najdłużej do 12 lat. Niewiele wiadomo na temat śmiertelności dziobaków żyjących na wolności, chociaż odnotowano, że polują na nie lisy, duże ptaki drapieżne, warany (wielkie jaszczurki), a na dalekiej północy Queenslandu także krokodyle. Młode dziobaki dość szybko usamodzielniają się, co może być przyczyną ich dużej śmiertelności, szczególnie w latach suchych, kiedy warunki środowiskowe nie sprzyjają prawidłowemu dorastaniu. Dziobak jest nosicielem licznych pasożytów, łącznie ze swoistym dla siebie gatunkiem kleszczy. Nie wiadomo jednak, czy ich obecność wpływa na śmiertelność zwierząt. Największym zagrożeniem dla dziobaków jest jednak człowiek, i nie chodzi tu o rozmyślne zabijanie tych zwierząt, będących obecnie pod ochroną, lecz o bezlitosne naruszanie ich siedlisk.

Dziobaki trudno znoszą życie w niewoli i dlatego tylko raz udało się je rozmnożyć w takich warunkach.
Podsumowując, dziobaki to bardzo dziwne zwierzęta, którym grozi wyginięcie. Dziobak uważany jest za ogniwo łączące gady z ssakami, a być może także z ptakami. W świecie zwierząt wiele jest anomalii a dziobak to doskonały tego przykład.