Słownik do biologi (A -F)

A

Akson - długa, pojedyncza wypustka występująca w komórce nerwowej.

Ameba - słodkowodny pierwotniak o bardzo zmiennym kształcie. Porusza się za pomocą nibynóżek, które służą też do zdobywania pokarmu. Żywi się bakteriami. Wśród ameb można spotkać pasożyty wywołujące groźne choroby, na przykład czerwonkę amebową. Jej objawami są między innymi gorączka i ostra biegunka. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową. Z tego powodu nie należy pić nieprzegotowanej wody.

Anatomia - nauka zajmująca się badaniem budowy wewnętrznej organizmów.

Antybiotyk - naturalny, wtórny produkt metabolizmu drobnoustrojów, które działają wybiórczo. W niskich stężeniach wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne innych drobnoustrojów hamując ich wzrost i podziały. antybiotyki są lekami stosowanymi w leczeniu wszelkiego rodzaju zakażeń bakteryjnych.

Aparat gębowy - odzwierciedla różnorodność pobieranego przez nie pokarmu.

Aparat Golgiego - ma postać stosu przylegających do siebie, spłaszczonych pęcherzyków. Każdy z nich przechowuje i modyfikuje białka wytworzone w siateczce śródplazmatycznej.

Aparat szparkowy - struktura umożliwiająca przepływ dwutlenku węgla, tlenu i pary wodnej, co pozwala roślinie na przeprowadzaniu fotosyntezy i wymiany gazowej.

Arystoteles - podzielił organizmy, biorąc pod uwagę ich budowę, na przykład rośliny pogrupował na: drzewa, krzewy i zioła.

Autotrof - inaczej organizm samożywny, zdolny do samodzielnego wytwarzania pokarmów ze związków nieorganicznych.

B

Bakteria - najmniejsza spośród wszystkich organizmów, jest sprzymierzeńcem ludzi, ale także ich utrapieniem. Większość tych mikroorganizmów jest dla nas nieszkodliwa. Żyją na naszej skórze, włosach, unoszą się w powietrzu. Zasiedlają glebę, wody, a nawet wszystkie przedmioty, z którymi mamy do czynienia.

Baldach - proces kwiatostanu.

Bezkręgowce - organizmy w których występuje kręgosłup.

Biochemia - nauka zajmująca się składem chemicznym organizmów oraz zachodzących w nich reakcji.

Biologia - przedmiot zajmujący się badaniem budowy i czynności życiowych organizmów, ich wzajemnych zależności oraz relacji istniejących między nimi a środowiskiem.

Blaszka liściowa - szeroka, płaska część liścia, umożliwiająca wychwytywanie dużej ilości światła.

Błona komórkowa - oddziela wnętrze komórki od otoczenia, zapewnia transport różnych substancji do wnętrza i na zewnątrz komórki.

Błona lotna - skóra rozpięta między bokami ciała a plecami każdej z kończyn przednich ssaków.

Błona płodna - dzieli się na: kosmówkę, omocznie i owodnie.

Bulwa - powszechny sposób rozmnażania ziemniaków.

C

Celuloza - nierozgałęziony biopolimer, polisacharyd, o cząsteczkach złożonych z kilkunastu od kilkuset tysięcy jednostek glukozy połączonych związkami glikozydowymi.

Chemosynteza - starszy ewolucyjnie od fotosyntezy i mniej od niej skomplikowany sposób samożywności.

Chityna - to wytrzymały materiał budulcowy, który jest głównym składnikiem pancerzy stawonogów, na przykład owadów.

Chlorofil - barwnik pochłaniający światło. Dzięki temu barwnikowi energia świetlna jest przekształcana w energię potrzebną do wytworzenia glukozy.

Chloroplasty - pełnią ważną funkcję w procesie fotosyntezy. Otaczają je dwie błony. Wewnętrzna jest pofałdowana i tworzy stosy spłaszczonych pęcherzyków zwanych granami. Struktury te zawierają zielony barwnik - chlorofil.

Chrząstka - p. tkanka chrzęstna.

Chrzęstnoszkieletowe ryby - ich szkielet zbudowany z tkanki chrzęstnej, jest lekki, ale wrażliwy na urazy. Należą do nich na przykład rekiny i płaszczki.

Chwytniki - cienkie, nitkowate wyrostki o budowie jedno– lub wielokomórkowej, wytwarzane przez dolną część łodyżki mszaków, wielokomórkowych glonów oraz przez przedrośla paprotników i niektórych grzybów.

Ciąża - u samic ssaków łożyskowych oraz torbaczy to okres od zapłodnienia do porodu oraz całokształt zmian zachodzących w tym okresie w organizmie zapłodnionej samicy. W prawidłowym przebiegu ciąży zapłodniona komórka jajowa zagnieżdża się w ścianie macicy, przechodzi okres zarodkowy, okres płodowy, a następnie jest wydalana poza organizm matki.

Ciernie - ostro zakończone wyrostki roślinne o szydłowatym kształcie będące przekształconymi liśćmi lub pędami bocznymi oraz rzadziej przylistkami. U niektórych palm powstają również ciernie pochodzenia korzeniowego.

Cudzożywny organizm - organizm odżywiający się cudzożywnie. Są to bakterie saprofityczne i pasożytnicze, protisty zwierzęce i grzybopodobne, rośliny pasożytnicze, grzyby i zwierzęta.

Cykl rozwojowy - proces przemian prowadzących do pełnego rozwoju organizmu od czasu jego powstania, aż do śmierci. Zwykle skomplikowany cykl rozwojowy występuje u organizmów o niskim szczeblu organizacji ciała.

Cytologia - nauka o budowie wewnętrznej i funkcji podstawowej jednostki budulcowej organizmów żywych jaką jest komórka.

Cytoplazma - część protoplazmy komórki eukariotycznej pozostająca poza jądrem komórkowym.

Czapeczka - tkanka roślinna, w której zachodzi intensywny proces podziału komórek.

Czaszka - struktura kostna lub chrzęstna, która służy jako szkielet głowy.

Człony naczyń - wydłużone, walcowate komórki, z których zbudowane jest drewno. Są martwe i puste w środku.

Czułki - owadów parzyste przysadki osadzone poza czołem, na policzku w okolicy oka lub po stronie brzusznej.

D

Delfin - ogólne określenie wodnych ssaków z rzędu waleni, podrzędu zębowców. Obejmuje średniej wielkości walenie charakteryzujące się wydłużonym pyskiem i obecnością melonu.

Dendryt - element neuronu, rozgałęziona struktura, przenosząca sygnały otrzymywane z innych neuronów przez synapsy do ciała komórki, której jest częścią.

Dno kwiatowe - przeważnie mniej lub bardziej rozszerzony koniec szypułki lub łodygi, na którym wyrasta kwiat.

Drapieżnik - polować przez zwierzęta na różne ofiary, lub tylko na jeden ich gatunek.

Drewno - złożona tkanka roślinna roślin naczyniowych, zajmująca przestrzeń między rdzeniem, a kambium.

Drobnoustroje - mikroorganizmy powodujące zakażenia u osób z obniżoną odpornością.

Drożdże - rodzaj grzybów jednokomórkowych z rodziny drożdżakowatych.

Dutka - przyrząd do poskramiania koni składający się z dwóch kawałków drewna połączonych ze sobą zawiasowo, między które ujmuje się górną wargę konia i ją zaciska – ból spowodowany uciskiem dutki odwraca uwagę zwierzęcia i pozwala na wykonanie zabiegów leczniczych.

Dwoinki - morfologiczna formy bakterii powstające w wyniku połączenia dwóch komórek utworzonych po podziale amitotycznym.

Dymorfizm płciowy - jeden z rodzajów dymorfizmu przejawiający się różnicami w morfologii, fenotypie samicy i samca jednego gatunku.

Działki kielicha - najbardziej zewnętrzne części kwiatu, składająca się z okółka i zielonych działek kielicha.

Dzieworództwo - odmiana rozmnażania bezpłciowego[1] polegająca na rozwoju osobników potomnych jedynie z niezapłodnionej komórki jajowej, bez udziału plemnika. U roślin zwana apomiksją.

Dziobak - ziemnowodny stekowiec z rodziny dziobakowatych. Występuje w Australii i Tasmanii. Prowadzi samotniczy tryb życia. Jest znakomicie przystosowany do pływania – ma płaski, szeroki ogon oraz błonę pławną pomiędzy palcami wszystkich kończyn.

Dziób - rogowy twór u ptaków oraz niektórych innych zwierząt. Tworzą go przekształcone kości szczęki górnej, kości międzyszczękowej oraz kości żuchwy. Kości te tworzą zrąb kostny pokryty pochwą rogową .

Dżdżownica - rodzaj skąposzczetów z rodziny dżdżownicowatych, ok. 250 gatunków; kosmopolityczne. Żyje w glebie, na głębokości do 1 m. Na powierzchnię wychodzi nocą lub w pochmurne, wilgotne dni.

E

Echolokacja - system określania położenia przeszkód lub poszukiwanych obiektów w otoczeniu z użyciem zjawiska echa akustycznego. Metoda stosowana przez niektóre zwierzęta do nawigacji, wykrywania i chwytania zdobyczy oraz w komunikacji międzyosobniczej.

Ekologia - nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.

Ektoderma - zewnętrzna warstwa zarodka, tzw. zewnętrzny listek zarodkowy w stadium gastruli.

Endoderma - tkanka śródskórna, najbardziej wewnętrzna warstwa kory pierwotnej chroniąca głębsze części korzenia. Może zawierać zgrubienia w kształcie litery "V" lub w kształcie litery "O".

Enzym - wielkocząsteczkowe, w większości białkowe[1] katalizatory przyspieszające specyficzne reakcje chemiczne poprzez obniżenie ich energii aktywacji.

Epifit - roślina rosnąca na innej roślinie, ale nie prowadząca pasożytniczego trybu życia. Korzysta z innego gatunku jako podpory, a odżywia się samodzielnie.

Erytrocyt - krwinka czerwona, czerwone ciałko krwi; jeden z podstawowych morfotycznych składników krwi.

Euglena zielona - gatunek euglenin z rodziny Euglenaceae. W dawnych systemach taksonomicznych uwzględniających jedynie podział na rośliny i zwierzęta wraz z innymi przedstawicielami tej grupy umieszczana w obu tych królestwach jako glon lub pierwotniak.

F

Fermentacja - to proces beztlenowych przemian enzymatycznych związków chemicznych, której efektem jest uzyskanie energii, najczęściej pod postacią ATP. Proces umożliwia uzyskanie energii użytecznej metabolicznie – ATP – w warunkach beztlenowych organizmom stale lub okresowo żyjącym w warunkach beztlenowych.

Fotosynteza - anaboliczny proces biochemiczny redukcji dwutlenku węgla wodorem pochodzącym ze związków nieorganicznych z wykorzystaniem promieniowania słonecznego przy udziale barwników asymilacyjnych i enzymów, prowadzącym do powstania związków organicznych.

Fragmentacja - sposób rozmnażania bezpłciowego, w którym organizm macierzysty rozpada się na kawałki z których powstaje nowy organizm.