"Lalka" Bolesława Prusa - powieść realizmu krytycznego

Realizm krytyczny jest to realizm uwarunkowany historycznie rozkwitem kapitalizmu i rola mieszczaństwa jako klasy przewodzącej, zdolny do wyrażania sprzeczności, wiernego przedstawiania rzeczywistości, ale nie do właściwej interpretacji i ujawniania przyczyn opisywanych zjawisk.

Powieść "Lalka" należy do nurtu realizmu krytycznego, gdyż przedstawia zgodnie z rzeczywistością obraz społeczeństwa polskiego, a zjawiska ujemne poddaje krytyce. Społeczeństwo polskie w "Lalce" Bolesława Prusa składa się z kilku warstw społecznych. Najliczniejsza grupa jest arystokracja do której należą: książę, Leccy, baron Krzeszowski, baron Dalski, Starski.

Arystokracje cechuje:
- próżniactwo,
- pasożytnictwo, pogarda dla pracy i dla ludzi, fałsz, zakłamanie, obłuda, egoizm, przesady klasowe;
- pycha z powodu arystokratycznego pochodzenia i poczucie wyższości wobec innych warstw społecznych;
- wystawny tryb życia, wieczne święto, zabawy, wizyty, kochanki;
- brak patriotyzmu, obojętność wobec losów kraju i narodu;
- degradacja moralna;
- dają oni zły przykład dla innych warstw społecznych;
- rzucanie kłód pod nogi jednostka wartościowym;
- marnotrawienie majątków i przyczynianie się do ubożenia kraju, wywożenia kapitału za granice.

Druga grupa społeczna jest mieszczaństwo, które dzieli się na polskie (Wokulski, Krzeszowska), niemieckie (Minclowie) i żydowskie (Szlangbaum).

Mieszczaństwo polskie cechuje:
- brak inicjatywy, energii i wiary we własne siły;
- brak chęci do pracy;
- brak zapobiegliwości i oszczędności;
- jest słabe, skłócone, niedołężne, bierne i zacofane;
- nie wypracowało własnej kultury, jest pozbawione
- indywidualności, wzoruje na arystokracji, przejmuje jej obyczaje i styl życia;
- nie posiada szerszych aspiracji, ani ambicji.

Mieszczaństwo niemieckie cechuje:
- energia, ruchliwość, przedsiębiorczość, cierpliwość, oszczędność, wytrwałość, pracowitość;
- zdobywanie pieniędzy jest dla nich sprawa najważniejsza, a przy tym potrafią być aroganccy, bezwzględni, pogardliwi;
- umiejętność szybkiego korzystania z nadarzających się sposobności.

Przejmują bankrutujące gospodarstwa, likwidowane sklepy, zawiązują z Wokulskim spółkę do handlu ze Wschodem.

Następna grupa jest proletariat do którego należą Wysocki, Węgielek, "Magdalenka", opis Powiśla:
- proletariat żyje w starej nędzy, wyrobnicy i rzemieślnicy skazani są na głodową egzekucje;
- kobiety "sprzedają się", aby zarobić na chleb. -

Ostatnia grupa jest inteligencja do której należą Ochocki i studenci. Ochocki jest naukowcem, wynalazca, który woli poświęcić życie dla rozwoju wiedzy niż dla przyjemności salonowych. Natomiast studenci mają ciężkie warunki materialne i radykalne poglądy na sprawy kraju. Studenci jak i organizacje socjalistyczne pozwalaja przypuszczac, ze dotychczasowy uklad stosunków społecznych, niesprawiedliwości, która pozwala na to, że jedni giną w niedostatku, a drudzy z rozpusty muszą ulec zmianie i dzięki nim znajdzie się proste lekarstwo: praca obowiazkowa - sluszne wynagrodzenie.serce wychowane na poezji Mickiewicza, nie jest w stanie odrzucić egoistycznej kobiety. Wokulski żyjąc w epoce pozytywizmu wierzy w romantyczna miłość, poświęca się jej i ponosi klęskę, bo przecież niemożliwe jest pogodzenie cech obu tych epok.