"Kartoteka" Tadeusza Różewicza jako antydramat - związek między kształtem dramatu a wizją świata i człowieka. Czy wiersz "Ocalony" może być komentarze

Cechy utworu jako antydramatu :

- niezdefiniowany bohater: ma wiele imion, jest dla różnych ludzi w różnym wieku (rodzice, nauczyciel, sekretarka, młoda Niemka),
- bohater istnieje na scenie poza akcją : jest bierny, nie uczestniczy w wydarzeniach,
- dowolność miejsca akcji, dekoracji, postaci,
- rozbicie akcji sztuki na około 30 wątków; krótkich, niewiele znaczących dla akcji i samego bohatera; nie mających sensownego początku i zakończenia,
- kompozycja otwarta: brak początku i końca dramatu,
- brak różnicowania się napięcia (wzrost - kulminacja - spadek),
- sceny symboliczne ukazujące przeszłość bohatera, niewiele obecnie znaczącą; brak teraźniejszości i przyszłości w przemyśleniach i działaniach,
- groteskowość kompozycji : sceny patetyczne (przeszłość partyzancka) i komiczne,
- niejednorodność gatunkowa : fragmenty typowego dramatu, monolog, dialogi, proza, wiersz; elementy teatru starożytnego (chór śpiewający pieśń, mit o Herkulesie),
- didaskalia są integralną częścią utworu,
- negacja symboliki używanej w teatrze od starożytności; CZYSTA PRAWDA,
- zaprzeczenie typowo polskiego patosu dramatu romantyczno - narodowego: słów, myśli, czynów.

Jako komentarz do życia:

- życie człowieka nie ma stworzonego przez niego sensownego początku ani końca (narodziny i śmierć są poza wpływami człowieka),
- współczesny człowiek jest anonimowy w świecie, a nawet we własnym środowisku (np. w mieście),
- jedynie to, co przynosi nam życie, jest prawdziwe; rezygnacja z moralistyki, uprawianej przez twórców klasycznego teatru,
- przeciętny człowiek (Jedermann) nie jest w stanie wpłynąć na zmianę systemu, musi podporządkować mu swoje życie (bierność bohatera),
- akcja rozgrywa się wokół nic nie znaczących rzeczy - podobnie współczesny człowiek odbiera rzeczywistość wokół siebie, niewiele wydarzeń wpływa na jego życie,
- współczesny człowiek decydujący się na czyny heroiczne będzie niezrozumiany i wyszydzany: system zmusza obywateli do trwania w stagnacji umysłu.

"Kartoteka" jest raczej komentarzem do "Ocalonego" gdyż :

- powstała później,
- jej koncepcja zrodziła się w X-lecie "Ocalonego",
- była pisana przez niemal 2 lata,
- jest utworem rozbudowanym,
- widać po niej ślady "myślenia" autora,
- ma cechy poematu dygresyjnego.

A teraz poważnie. Autor w dramacie ukazuje szerzej problemy poruszone w wierszu, a szczególnie względność norm etyczno - moralnych. Nowa sytuacja - niekoniecznie wojna - powoduje przewartościowanie norm. Człowiek staje się anonimowy, nie ma oparcia, wzoru do naśladowania. Ten problem jest w całej okazałości ukazany w "Kartotece": bohater, mający już za sobą przeżycia wojenne, afiszujący się wręcz nimi (dystans czasowy !) jest bierny, nie dłubie nawet w nosie (jak mu każe chór). Autor rozgoryczony jest rozwojem cywilizacyjnym po wojnie, który nie zapobiega nowym tragediom. Tak więc "Kartoteka" może być ponowionym ostrzeżeniem wobec niebezpieczeństwa afirmowania nowych systemów.