Kartoteka - Tadeusz Różewicz

"Przebieg wydarzeń:

Główną postacią dramatu jest Bohater – były partyzant. Jego biografię ilustrują nie powiązane wzajemnie sceny, których przesuwanie się ma uzasadnienie oraz surrealistyczne, zgodne z poetyką snu ( Bohater leży w łóżku, pokój staje się umownie ulicą, kawiarnią, miejscem egzaminu maturalnego, biurem ). Nie zmieniająca się scenografia sygnalizuje wreszcie, że jest to pokój przechodni. Konfrontacja z innymi postaciami ( krewnymi, znajomymi, obcymi ) służy określeniu Bohatera: jest jednym z tłumu, kimś bez twarzy, imienia ( nosi wiele imion ), bez wieku ( ma 7, 38, 40 lat ), bez zawodu ( dyrektor administracyjny przedsiębiorstwa, kierownik operetki ) – jest nikim albo każdym, to tzw. everyman. Utracił niewinność dzieciństwa, wiarę w miłość, szacunek dla tradycji, nienawidzi urzędniczej egzystencji. Uznawane wartości zatraciły się w stereotypach i frazesach. Doświadczenia i pamięć wojny niweczącej pojęcie człowieczeństwa zdeterminowały wewnętrzną pustkę Bohatera, niemożność porozumienia i poczucie bezsilności.
W tej sytuacji broni on swej indywidualności autoironią i autoszyderstwem.

Wymowa utworu:

Bohater uosabia dramatyczny los pokolenia samego autora, a zarazem jest spadkobiercą polskiej tradycji bohaterów romantycznych. Jedno ze znaczeń tytułu sztuki odnosi się do sposobu przedstawienia jego biografii, składającej się z wyrywkowych faktów, zdarzeń, spotkań, fragmentów, ankiet, wywiadów, aneksów.

Konstrukcja dramatu:

Ciąg scen staje się obrazową formą strumienia świadomości. Utrwalona w nich rzeczywistość występuje jako groteska, maskarada, parodia, niekiedy jako symbol. Chór Starców, będący nawiązaniem do wzorów antycznych, komentuje sposób i trafność konstruowania scen, ale także uczestniczy w akcji, zostaje zamordowany przez Bohatera przy próbie ingerencji i zmiany jego postawy na czynną. Ironiczne wypowiedzi Starców ukazują nieprzydatność tradycyjnych form teatralnych i dramatycznych do wyrażenia ukrytej istoty rzeczywistości oraz bohatera pozbawionego skończonej osobowości.

Nowy typ teatru:

"Kartoteka" należy do tzw. dramaturgii otwartej, jej konstrukcja umożliwia wieloznaczną interpretację. Poetyka utworu – chaotyczny na pozór sposób konstrukcji elementów dramatu, wyobraża zarówno sytuację moralną człowieka we współczesnym świecie, jak i zmagania twórcze autora – współczesnego dramaturga.

"Kartoteka", pierwszy dramat Różewicza, zawierający zasadnicze cechy znamienne dla utworów późniejszych, była potraktowana jako obrachunek z typem teatru i dramatu lat 50.
Weszła na stałe do repertuaru polskiej sceny.