Polska Mieszka I i Bolesława Chrobrego

Na początku lat sześćdziesiątych X wieku Mieszko (urodzony ok. 922 roku, data śmierci nieznana) prowadził wojnę z pogańskimi plemionami pomorskimi. Szukając sojusznika sprzymierzył się z chrześcijańskim księciem Czech. Przypieczętowaniem tego przymierza stał się ślub z córką władcy czeskiego, Dobrawą, w roku 966.

Rok później Mieszko przyjął chrzest w obrządku łacińskim. Miejsce i dokładna data tego wydarzenia są nam nieznane. Wraz z Mieszkiem zostali zapewne ochrzczeni także ludzie z jego najbliższego otoczenia, lecz są to jedynie przypuszczenia. Przyjęcie chrześcijaństwa wzmacniało władzę Mieszka I i uświęcało ją. Zbliżało również Polskę do kultury europejskiej i gwarantowało napływ do kraju ludzi wykształconych. Przyjęcie chrztu za pośrednictwem Czech nie uzależniało Polski od silnego państwa niemieckiego.

Mieszko I był władcą jednego z potężniejszych plemion - Polan. Od tej właśnie nazwy pochodzi nazwa naszego kraju - Polska. Polanie byli jednym z najbardziej wojowniczych plemion. Udało im się podbić sąsiednie plemiona Goplan i Mazowszan. Mieszko I, po zwycięskiej bitwie pod Cedynią w 972 roku, podporządkował sobie pomorze zachodnie, a następnie przyłączył Śląsk i ziemię krakowską.

Po śmierci Mieszka I rządy przejął jego najstarszy syn, Bolesław (ok. 967-1025). Bolesław I Chrobry przez pewien czas przebywał na dworze cesarskim w Niemczech, później zaś na dworze księcia czeskiego, brata swej matki.

Możliwe, że jeszcze podczas pobytu w Czechach Bolesław I Chrobry zetknął się z biskupem Pragi, Wojciechem, reprezentantem jednego z najmożniejszych rodów czeskich. Gdy ten został wygnany z Czech, Bolesław zaproponował mu gościnę. Wkrótce po przybyciu do Polski biskup praski otrzymał od papieża pozwolenie na prowadzenie misji wśród pogan. W 997 roku wyruszył do Prus i odesłał eskortę zbrojną wysłaną przez Bolesława Chrobrego, ponieważ pragnął nawracać pogan bez przymusu. Misja zakończyła się niepowodzeniem i męczeńską śmiercią niefortunnego misjonarza wiosną 997 roku.

Jednak władcy polskiemu udało się wykupić ciało męczennika z rąk Prusów, a następnie pochować go w Gnieźnie. Dwa lata później biskup Wojciech został ogłoszony świętym (czyli kanonizowany) przez papieża.

W roku 1000 cesarz niemiecki, Otton III, który był osobistym przyjacielem zmarłego biskupa, przybył do Gniezna z pielgrzymką do jego grobu. Bolesław Chrobry wykorzystał tę wizytę politycznie. Otton III został powitany w Gnieźnie z całą okazałością i przepychem. Otton III, nakładając na głowę Chrobrego diadem cesarski, uznał go za równego innym władcą chrześcijańskim. Najważniejszym jednak skutkiem zjazdu była zgoda cesarza na utworzenie w Polsce arcybiskupstwa w Gnieźnie i trzech nowych biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Pierwszym arcybiskupem został Radzim-Gaudenty, brat św. Wojciecha, który towarzyszył mu w misji w Prusach. W przyszłości arcybiskupowi Gniezna miano podporządkować również istniejące już biskupstwo poznańskie. Tym samym został zakończony pierwszy etap chrystianizacji kraju.

Po śmierci Ottona III cesarzem został nieprzychylny Polsce Henryk II. Rozpoczął się piętnastoletni okres wojen polsko-niemieckich. Przez krótki czas Bolesław Chrobry opanował nawet Czechy, Morawy i Słowację. Mimo kolejnych wypraw niemieckich na ziemie polskie Bolesławowi ostatecznie udało się odnieść sukces. Na mocy zawartego z królem Niemiec w 1018 roku pokoju zatrzymał on we władaniu Łużyce i Milsko.

W tym samym roku Bolesław Chrobry zorganizował wyprawę na sąsiadującą z Polską Ruś, której książę wspomagał wcześniej władcę Niemiec. Opanował nawet stolicę tego państwa – Kijów, lecz łupiestwa i grabieże dokonywane przez jego wojów wywołały opór tamtejszej ludności i wymusiły odwrót wojsk polskich. Chrobremu udało się jednak przyłączyć utracone przedtem przez Polskę Grody Czerwieńskie i Przemyśl.

Dopiero po śmierci Henryka II Bolesław Chrobry uzyskał zgodę papieża na koronację. Odbyła się ona w Wielkanoc 1025 roku w kościele arcybiskupim, w Gnieźnie – najważniejszym ośrodku władzy w okresie pierwszych Piastów. W tym samym roku Bolesław Chrobry zmarł, a jego syn, Mieszko II koronował się na króla. Koronacja królewska była symbolem siły i niezależności państwa polskiego.

Czasy po śmierci Bolesława Chrobrego były niespokojne. Wskutek najazdów cesarza i książąt ruskich Polska utraciła Milsko i Łużyce, a także Grody Czerwieńskie. Syn, a później także i wnuk Chrobrego, musieli uchodzić za granicę z powodu rozruchów w kraju. Panował tam chaos i zamęt. Co gorsza, na ziemie polskie napadli Czesi, którzy zniszczyli Gniezno i Poznań, wywożąc ze sobą wiele drogocennych relikwii i sprzętów kościelnych.

Dopiero po kilku latach wnukowi Chrobrego, Kazimierzowi (1016-1058), udało się powrócić do Polski i objąć rządy książęce, a następnie odzyskać zagarnięte przez Czechów ziemię krakowską i Śląsk. Przeniósł on także siedzibę książęcą ze spustoszonego Gniezna do Krakowa.

Pozostaje jeszcze pytanie, dlaczego potężne państwo, stworzone przez Bolesława Chrobrego, przeżywało tak wielkie trudności po jego śmierci. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy wiedzieć, w jaki sposób było rządzone i co mogło spowodować niezadowolenie poddanych króla.

Pierwsi władcy Polski byli otoczeni zastępem urzędników i sług, którzy tworzyli dwór monarszy. Grono to znajdowało się zawsze w pobliżu księcia. Zamieszkiwało z nim pod jednym dachem, spożywało razem posiłki, wyruszało na polowania, podróżowało. Najwyższymi urzędnikami w kraju byli: Wojewoda, który dowodził wojskami, stolnik, opiekujący się stołem monarszym, koniuszy nadzorujący stajnię i kanclerz, prowadzący korespondencję państwową.

Ważnym oparciem dla władcy była drużyna złożona z wojów. W czasie wojen prowadzonych przez Bolesława Chrobrego jego wojsko liczyło aż kilkanaście tysięcy wojów. Jednak ich utrzymanie było zbyt kosztowne, dlatego Kazimierz Odnowiciel (taki uzyskał przydomek dzięki swym zasługom w odnowieniu państwa polskiego) zaczął nadawać majątki ziemskie na tzw. prawie rycerskim jako zapłatę za obowiązek konnej służby wojennej. W ten sposób miała wyodrębnić się w społeczeństwie polskim grupa, którą nazywamy rycerstwem.

Wojowie z drużyny książęcej byli osadzani przez panującego jako załogi w grodach, którymi zarządzali kasztelani. Grodami nazywano obronne osady umocnione wałami i palisadą. Przylegały do nich podgrodzia, w których zamieszkiwali na co dzień wojowie z drużyny, a także rzemieślnicy, którzy sprzedawali swoje produkty przebywającym tu kupcom lub ludności z pobliskich wsi (z grodów i podgrodzi rozwinęły się w następnych stuleciach miasta).

Zdecydowana większość ludności żyła poza grodami, czyli na terenach wiejskich lub leśnych. Stanowili ją głównie wolni chłopi. Zamieszkiwali oni w osadach przypominających małe, liczące zaledwie po kilka domostw wioski, oddzielone od siebie lasami i gęstymi puszczami.

W pobliżu grodów natomiast powstała sieć tzw. osad służebnych. Były to wiejskie osiedla, które wyrabiały dobra przeznaczone na potrzeby władcy, jego urzędników i wojów. Np. psiarze zajmowali się hodowlą psów, a kobylnicy – koni. Szczytnicy zajmowali się wyrobem tarcz, winiarze uprawą winnej latorośli. Nazwy różnych osad służebnych dały później początek nazwom wsi lub współczesnym dzielnicom miast.

Władca w państwie pierwszych Piastów ustanawiał prawa i był najwyższym sędzią dla swych poddanych. Pobierał od nich daniny (podatki w naturze: zboże, bydło itp.). Nakładał im też inne obowiązki. Należały do nich np. gościna i utrzymywanie podróżującego władcy, jego dworu i urzędników. Pierwsi Piastowie nie przebywali bowiem na stałe w jednej siedzibie. Ich sposób rządzenia państwem i kontroli nad nim polegał na częstych podróżach po kraju i odwiedzaniu najważniejszych grodów. Objazdy monarsze po kraju stanowiły olbrzymie obciążenie dla miejscowej ludności.

W czasach licznych wojen prowadzonych przez Bolesława Chrobrego jego poddani musieli być jeszcze bardziej niż zwykle obciążeni rozmaitymi podatkami i powinnościami. Do tego władca prowadził niezwykle intensywną chrystianizację kraju. Budował kościoły i wprowadzał nowe obyczaje zamiast dawnych, pogańskich. Wszystko to doprowadziło po jego śmierci do wybuchu buntu ludzi zmęczonych długotrwałymi wojnami, podatkami oraz nową religią.