Konstytucja 3 maja

W 1764 r. dzięki pomocy Rosji i carycy Katarzyny II tron polski zajął Stanisław August Poniatowski. Starał się oprzeć swoją politykę na sojuszu z Rosja i dzięki niemu przeprowadzić w Polsce niezbędne reformy. Jednakże Katarzyna II nie godziła się na to. Ingerowała także w wewnętrzne sprawy polski. Wynikiem tej ingerencji było zniweczenie planu reform polskiego króla i zamęt w Polsce. W wyniku tych wydarzeń szlachta polska zawiązała w 1668 r. konfederację Barską skierowana przeciwko dominacji Rosji w Rzeczypospolitej. Zakończyła się ona klęską konfederatów polskich i była bezpośrednia przyczyna pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, którego dokonano w 1772 r.

Ustawa Rządowa, czyli Konstytucja 3 Maja, była drugą na świecie, a pierwszą w Europie ustawą zasadniczą. została uchwalona na Sejmie Czteroletnim w 1791 roku przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, była wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze. Ustalała podstawy ustroju nowożytnego w Polsce

Konstytucja została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa. Łagodziła najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja zniosła liberum veto. Przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało ono sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały. W tym samym czasie przetłumaczono Konstytucję na język litewski.

Główne postanowienia ustroju Rzeczpospolitej według Konstytucji 3 Maja:
1. Wprowadza się podział władzy rządowej na:
a) prawodawczą: wykonywał sejm, złożony z izby poselskiej i senatorskiej. Izba pierwsza uchwalała projekty, a druga zatwierdzała je lub nie.
b) wykonawczą: sprawował król łącznie ze Strażą Praw (radą ministrów złożoną z prymasa, 5 ministrów i marszałka sejmu) rozdziela urzędy, dowodzi wojskiem.
c) sądowniczą: władzę oddaje się w ręce I instancji, a przysługuje od nich apelacja do trybunałów.
2. Zniesienie liberum veto; uchwały na sejmach miały zapadać większością głosów
3. Zniesienie wolnej elekcji, po śmierci Stanisława Augusta na tronie Rzeczypospolitej mieli zasiadać władcy z dynastii saskiej.
4. Włączenie prawa o miastach, oraz reformy wojskowej i skarbowej
5. Chłopi pod opieką państwa (zatwierdzanie umowy o zmianie pańszczyzny na czynsze); szlachcie zostawia się dawne przywileje.
6. Zagwarantowanie tolerancji religijnej (religia katolicka została uznana za religię panującą, ale zapewnia się wolność innym wyznaniom).
7. Co 25 lat ma się przeprowadzać nowelizację konstytucji na sejmie konstytucyjnym.

Konstytucja 3 Maja stanowiła mocny fundament dla wewnętrznego umocnienia Polski. Tego obawiały się państwa spiskujące. Ogłoszenie postępowej konstytucji, spowodowało najazdy na ziemie polskie. W bitwie pod Zieleńcami książę Józef Poniatowski odniósł zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi. Ciężkie boje stoczył Tadeusz Kościuszko pod Dubienka. Dzielnie broniły się oddziały pod Krzemieńcem i Brześciem. Brak rezerw wojskowych spowodował za kilka miesięcy drugi rozbiór Polski.
Powstanie Kościuszkowskie nie zdołało uratować niepodległości Rzeczypospolitej. Rosja, Prusy i Austria podzieliły się reszta terytorium Polski. Nie udało się doprowadzić do końca reform państwowych, zgodnie z uchwalona konstytucja, miała ona olbrzymie znaczenie. Chociaż Państwo Polskie uległo całkowitemu rozbiorowi, to jednak za późno już było na zburzenie rodzimego porządku prawnego. Naród polski żył nadal własną tradycja, kulturą i ciągłoscia historyczno- prawna. Kierował się własnymi normami i trwał aż do wyzwolenia się z obcej przemocy. Znaczenie wiec Konstytucji 3 Maja jest olbrzymie.