Hydrosfera (szczegolowa sciaga)

Hydrosfera to wodna powłoka Ziemi. Zasoby wodne hydrosfery to: wszechocean (97%), wody podziemne, jeziora, bagna, rzeki, lodowce i lądolody (2%), wilgoć glebowa i woda w atmosferze (1% reszta). Badaniem hydrosfery zajmuje się hydrografia i oceanografia.
Bilans wodny to zestawienie strat i zysków wody, podczas parowania i opadów wody. Ilość wody przybywającej i ubywającej na różnych obszarach kuli ziemskiej jest różna, uwarunkowana klimatem. (bilans dodatni, gdy wody przybywa dorzecze Amazonki; bilans ujemny gdy wody ubywa Sahara)
Wszechocean zajmuje 361 km2 powierzchni, co stanowi 71% powierzchni ziemii.
Morza to części oceanów przylegające do kontynentów, całkowicie lub częściowo otoczone lądami, podlegające dużym wpływom - zwłaszcza klimatycznym - mas lądowych.
morza otwarte - połączone z oceanem bardzo szeroko (Północne);
morza przybrzeżne - oddzielone od oceanu łańcuchami wysp lub półwyspami (Południowo-Chińskie);
morza śródziemne - międzykontynentalne (Śródziemne); wewnątrz kontynentalne (Bałtyckie)
Właściwości wody morskiej: zasolenie, temperatura, barwa i ruchy wody.
Zasolenie - morze jest zasolone, gdyż zawiera ogromne ilości chlorku sodu (NaCl 78%), który nadaje wodzie słony smak. (MgCl2 11%, MgSO4 4,5%, CaSo4 3,5%, reszta 3%)
Temperatura - temperatura wód strefy gorącej i stref zimnych zmienia się w ciągu roku zaledwie o kilka stopni, a wód strefy umiarkowanej o kilkanaście stopni. Woda ogrzewa się znacznie wolniej niż ląd oraz wolniej traci ciepło.
Barwa - zmienia się wraz z oświetleniem: od szafirowej do brunatnej i szarej. Oświetlenie kuli ziemskiej zmienia się wraz z odległością od równika.
Ruchy - znane są trzy główne rodzaje ruchów wody morskiej (falowanie-wiatrowe, sejsmiczne; pływy-przypływy, odpływy; prądy morskie-ciepłe, zimne, obojętne)
- falowanie wód wywołują przede wszystkim wiatry i ruchy sejsmiczne. Fale wiatrowe ok. 6m, największa ponad 30m. Fale sejsmiczne (tsunami) ogromne, pojedyncze, kilkunasto lub kilkudziesięciometrowe fale wywołane trzęsieniami ziemi lub wybuchami podwodnych wulkanów. Osiągają prędkość 800km/h.
- pływy to regularnie powtarzające się podnoszenie i opadanie poziomu wody morskiej. Wywołują je siły grawitacyjne Księżyca, a w mniejszym stopniu także Słońca, działające na naszą planetę. Występują rytmicznie w regularnych odstępach czasu, co 12 godz. i 27 min. (przypływ-powierzchnia wód podnosi się po stronie zwróconej do Księżyca, a także po przeciwnej stronie kuli ziemskiej; odpływ-powierzchnia wód obniża się na przeciwległych do przypływów miejscach Ziemi)
Prądy morskie - są to „potężne rzeki” bez dna i brzegów, płynące w powierzchniowych strefach wód oceanu, na znaczne odległości. Rozmiary tych „rzek” bywają rózne. Najpotężniejszym prądem morskim jest Dryf Wiatrów Zachodnich o szerokości ok. 1000km. Powstają głównie na skutek stałych wiatrów (pasatów) i różnic gęstości wody.
Siła Coriolisa - oddziałuje na kierunek prądów morskich, pod jej wpływem prądy morskie na półkuli północnej odchylają się w prawo, a na południowej w lewo.
Wody podziemne - badaniem zajmuje się hydrogeologia. Wody opadowe wsiąkają w podłoże. W zależności od rodzaju skał zatrzymują się na różnej głębokości.
Warstwa wodonośna - warstwa wody zatrzymana na warstwie nieprzepuszczalnej (skałach litych)
zaskórne - nie nadają się do picia, zatrzymane są na nieprzepuszczalnym podłożu blisko powierzchni gruntu.
gruntowe - nadają się do picia bo leżą głęboko i nie ulegają wpływom atmosfery i zanieczyszczeniom
głębinowe - leżą bardzo głęboko, są zmineralizowane i mogą mieć podwyższoną temp. (solanki, szczawy, radoczynne)
artezyjskie - wody szczelinowe które są pod ciśnieniem ze względu na występowanie w warstwach naprzemian przepuszczalny i nieprzepuszczalnych wody.
Gejzer - gorące źródło znajdujące się w pobliżu ogniska magmowego. Ciepło wnętrza ziemi powoduje nagrzanie wody w kanale łączącym ognisko magmowe z misą wypełnioną wodą powyżej punktu wrzenia. Woda zamienia się wówczas gwałtownie w parę, wyrzucając cały słup wody znajdującej się w kanale na wys. do kilkudziesięciu m. Na to miejsce napływa chłodniejsza woda i proces zaczyna się do nowa
Jezioro - naturalne zagłębienie lądu wypełnione wodą, które nie ma połączenia z morzem.
rynnowe - powstałe w wyniku działania rzek podlodowcowych, materiał skalny zawarty w lądolodzie zasypuje rynny; tych miejscach gdzie osiadły bryły martwego lodu, po jego wytopieniu utworzyły się jeziora, np. Gopło
morenowe - powstałe w skutek wypełnienia wodą zagłębień na obszarach moren; morena wzgórze utworzone przez lądolód w pobliżu zagłębienia a w nim jezioro, np. Śniardwy, Mamry
oczka - wytopione z brył martwego lodu , zagrzebanych pod utworami morenowymi i sandrowymi, lub powstałe w wyniku działalności wód roztopowych w lądolodzie
cyrkowe(karowe) - powstałe na skutek wyorania przez lodowce misy jeziornej w skalnym podłożu (na półce skalnej w górach) w obrębie dawnego pola firnowego np. Czarny Staw, Morskie Oko; to pozostałości po lodowcach górskich
tektoniczne - najgłębsze jeziora świata rów tektoniczny a w nich tworzą się jeziora; wsch. część Afryki- Jezioro Wiktorii. Azja- Bajkał
kosmiczne - w wyniku zderzenia meteorytu - Kanada, Syberia
wulkaniczne - w wygasłych kraterach wulkanów – Albano we Włoszech
reliktowe - pozostałości po praoceanach; M. Kaspijskie i J. Aralskie
krasowe - występują na obszarach ze skał wapiennych dolomitów i gipsów. Jeziora krasowe uzupełniają zapadliska lub leje na obszarach zbudowanych ze skał wapiennych
przyrzeczne - powstałe w opuszczonych meandrach będących częścią dawnego koryta rzeki
nadbrzeżne - powstałe przez odcięcie mierzejami zatok – Sarbsko
tektoniczno-lodowcowe - powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej tworzących wielkie zagłębienia i obniżenia, przemodelowane przez lądolód, wypełnione następnie wodą z topniejącego lądolodu.
Bagna i mokradła - obszary trwale podmokłe. Występują na całej kuli ziemskiej. Sposób ich tworzenia się jest różny (zarastanie jezior roślinnością, nieprzepuszczalne podłoże, duże opady)
Rzeka – (nauka Potamologia) osady pochodzące z opadów atmosferycznych, topniejących lodowców, spływające w dół pod wpływem ciężkości noszą nazwę cieków. Cieki łączą się ze sobą w strugi potoku i strumienie, tworzą rzeki.
Rzeka główna - uchodzi bezpośrednio do morza lub innego zbiornika wodnego.
Dorzecze - to obszar, na którym znajduje się system rzeczny.
System rzeczny - to rzeka główna wraz z jej dopływem.
Zlewisko - to miejsce do którego uchodzi rzeka.
Reżim rzeki - jest to normalny ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji przebieg zasilenia rzeki stanów wód, przepływów i zwodzenia w ciągu roku.
Złożony - wahania stanu wód są następstwem różnych sposobów zasilania, Wisła
Lodowcowy - początek rzek ma w lodowcach. Wahania przepływu wiążą się z intensywnością topnienia lodowców. Najwięcej wody przepływa latem. Np. Rodan, Ren
Śnieżny - przez większą część roku są zamarznięte. Najwyższe stany wstępują wiosną., Lena
Ustrój deszczowy - wahania stanu wód zależą od rozkładu opadów w ciągu roku:
- oceaniczny: rzeki mają wyrównane przepływy. Latem są niższe stany niż zimą gdyż silniej paruje. Np. Tamiza, Sekwana
- monsunowy: b. duże wahania stanów wody. Maksymalny przepływ związany jest z monsunem Letnim. Brahmaputra, Gangez
- międzyzwrotnikowy: duże wahania stanu wód; wysokie stany wód występują w porze deszczów zenitalnych, susza letnia powoduje wysychanie rzek
- równikowy: równomierne, b. obfite opady przez cały rok powodują równomierne zasilanie i wysokie stany wód (Kongo, Amazonka)
Lodowce i lądolody - (glacjologia nauka, 10% lądów 15mln km2 )
Lądolody (lodowce kontynentalne) - potężne wypukłe pokrywy lodowe, poruszające się szerokim frontem we wszystkich kierunkach, spływający lód tworzy tzw. lody szelfowe, które załamują się dając początek górom lodowym. Zjawisko to nosi nazwę cielenia się lodowca. Największy lodowiec szelfowy na ziemi tworzy Bariera Rossa. Drugi co do wielkości obszar pokryty lądolodem to Grenlandia.
Czapy lodowe (lodowce fieldowe) - powstają na wysoko położonych płaskowyżach. Z wypukłego pola firnowego w różne strony spływają krótkie jęzory lodowcowe (ok. 300m/rok), Islandia, Norwegia
Lodowce górskie - występują w wysokich górach świata. Górna część (pole firnowe), dolna (jęzor lodowcowy)
Granica wiecznego śniegu - przedziela pole firnowe i jęzor lodowcowy
Pole firnowe - miejsce gromadzenia się śniegu i lodu (strefa akumulacji). Jest obszarem zasilania lodowca. Stały odpływ lodu z pola odbywa się doliną, a spływający lód nazywa się jęzorem lodowcowym.
Transgresja - czoło lodowca przesuwa się ku przodowi. (zasilanie > topnienie)
Stagnacja - lodowiec nie zmienia swojego zasięgu. (zasilanie = topnienie)
Recesja - zmniejszanie się zasięgu lodowca. (topnienie > zasilanie)