Ilość wody znajdująca się na naszej planecie jest względnie stała i wynosi 1 385 984 tys. km3. Zdecydowaną większość zasobów wodnych Ziemi stanowią wody mórz i oceanów (96,5%). Wody powierzchniowe na lądach (w lodowcach, jeziorach, bagnach i wodach płynących) stanowią 1,75%, a wody pod powierzchnią lądów – głównie wody gruntowe – 1,73% światowych zasobów hydrosfery. Wody w atmosferze, głównie w postaci chmur, stanowią tylko 0,001% wszystkich wód. Dzięki oddziaływaniu energii słonecznej i grawitacyjnej woda nieustannie przemieszcza się pomiędzy Oceanem Światowym, atmosferą i lądami kuli ziemskiej. Zjawisko to nosi nazwę krążenia, cyrkulacji lub obiegu wody w przyrodzie.
Oblicza się, że w obrębie lądów średnio 60,63% wody opadowej podlega parowaniu, czyli wraca bezpośrednio do atmosfery, a 39,37% odpływowi, czyli trafia do Oceanu Światowego.
Oceany i morza
Ponad 70,8% obszaru kuli ziemskiej (361 167 tys. km2) zajmują oceany i morza. Łączą się one ze sobą, tworząc wielką powierzchnię wodną nazywaną Oceanem Światowym. Jego podział na poszczególne części ma w znacznej mierze charakter umowny. Najczęściej wyróżnia się trzy oceany: • Ocean Spokojny (Pacyfik) • Ocean Indyjski • Ocean Atlantycki (Atlantyk) Wszystkie oceany stanowi ą rozległe przestrzenie wodne, urozmaicane pojedynczymi wyspami i archipelagami wysp. W pobliżu lądów oceany dzielą się...
Prądy i pływy
Prądami morskimi nazywamy trwałe lub okresowe (zmieniające kierunek co jakiś czas) ruchy postępowe mas wodnych w morzach i oceanach. Prądy morskie stanowią podstawowy składnik ogólnej cyrkulacji powierzchniowej warstwy wód Oceanu Światowego. Podstawowymi przyczynami powstawania prądów morskich są: • wiatry stałe lub wiatry wiejące długimi okresami czasu w zbliżonych kierunkach, • różnice gęstości wód, • napór wód dostarczanych przez inne prądy morskie. Ponadto na kierunek prądów silnie...
Wody podziemne
Wody podziemne stanowią ok. 1,7% zasobów wodnych hydrosfery, w tym aż ponad 30% zasobów wód słodkich. Ze względu na pochodzenie wody podziemne dzielimy na: • wody infiltracyjne, pochodzące z opadów i wsiąkające w grunt; • wody kondensacyjne, pochodzące ze skraplania pary wodnej na powierzchni ziemi i tuż pod jej powierzchnią; • wody reliktowe, zmagazynowane w próżniach skalnych w przeszłych epokach geologicznych; • wody juwenilne, powstające ze skraplania pary wodnej w trakcie procesów...
Wody płynące
Powierzchnia lądów kuli ziemskiej tylko w bardzo nielicznych miejscach ma charakter całkowicie płaski; w większości jest mniej lub bardziej nachylona. Stąd pochodząca z opadów woda (a ściślej ta jej część, która nie ulegnie parowaniu lub infiltracji) spływa po powierzchni gruntu z miejsc wyżej położonych w kierunku miejsc położonych niżej. Spływające wody tworzą powiązany ze sobą system cieków wodnych . Mniejsze cieki (strumienie, potoki) łączą się w rzeki, te z kolei łączą się ze sobą,...
Bieg i przepływ rzeki
Pod pojęciem biegu rzeki rozumiemy linię spływu wód rzeki w rzucie poziomym. Bieg rzeki zależy od różnych czynników, należą do nich: ogólne ukształtowanie terenu, spadek rzeki, przepływ rzeki, ilość niesionego przez rzekę materiału oraz rodzaj podłoża, po którym rzeka płynie. Wyróżniamy rzeki o biegu prostym, krętym, meandrowym i roztokowym (anastomozującym). Ogół cieków wodnych na danym obszarze tworzy sieć rzeczną . Nieco szerszym pojęciem jest sieć wodna – w jej obręb wchodzą, prócz...
Wodospady
Poszczególne odcinki cieków wodnych cechują się zróżnicowanym spadkiem, szczególnie w obszarach górskich i wyżynnych. Rzeki górskie cechuje naprzemienne występowanie bystrzy – odcinków płytszych, bardziej stromych o szybszym nurcie oraz plos – odcinków głębszych, o mniejszym spadku i wolniejszym nurcie. Miejscami szczególne warunki terenowe sprawiają, że rzeka pokonuje wysoki, pionowy lub bardzo stromy próg, tworząc wodospad . W obrębie wodospadu zachodzi swobodne spadanie wody rzecznej –...
Ujścia rzeczne
Miejsce w którym rzeka wpada do morza lub do innej rzeki, nosi nazwę ujścia rzecznego . Wyróżniamy dwa główne rodzaje ujść rzecznych – deltowe i lejkowate. Ujścia lejkowate (estuaria) występują w miejscach, gdzie wyprzątanie niesionych przez rzekę osadów (na skutek pływów, falowania, silnego nurtu rzeki głównej) jest większe niż jego dostawa, natomiast ujścia deltowe występują w miejscach, gdzie dostawa materiału jest większa niż jego wyprzątanie. Ujścia lejkowate przeważają na...
Jeziora
Jeziorem nazywamy naturalny śródlądowy zbiornik wodny – zagłębienie terenu wypełnione wodą, zatrzymaną w swym spływie i niepodlegającą swobodnej wymianie z wodami morskimi. Jeziorem nie należy nazywać zbiornika wodnego utworzonego przez człowieka (stawu, zbiornika retencyjnego itp.). Jeziora cechują się bardzo różną genezą . Wyróżniamy m.in. jeziora: • tektoniczne, • reliktowe, • wulkaniczne, • lodowcowe, • polodowcowe górskie, • polodowcowe podgórskie (piedmontowe), • polodowcowe niżowe,...
Lodowce
Blisko 11% obszarów lądowych kuli ziemskiej pokryte jest trwałą pokrywą lodową, czyli zlodowaceniem . Zlodowacenie występuje we wszystkich częściach świata, ale największe przestrzenie zajmuje w okolicach biegunowych. W średnich i niskich szerokościach geograficznych zlodowacenie występuje tylko w wysokich górach. Współczesne zlodowacenie kuli ziemskiej Obszar Powierzchnia zlodowacenia (w km 2 ) Ameryka Północna 2 060 000 Ameryka Południowa...
Materiał opracowany przez eksperta
- Hydrosfera