Terminem średniowiecza określamy epokę historii i kultury europejskiej między czasami starożytnymi a nowożytnymi. Początek średniowiecza wiąże się z 476 r. n. e., tj. upadkiem cesarstwa zachodnio-rzymskiego, schyłek zaś z wydarzeniami historycznymi XV w. (1453 rok, tj. upadkiem cesarstwa bizantyjskiego oraz 1492 r. - odkryciem Ameryki). Ówczesna feudalna Europa tworzyła swoistą jedność, wspólnotę spojoną religią chrześcijańską i nadrzędną władzą Kościoła, reprezentującego powszechną, ponadczasową kulturę. Przyjęte określenie "średniowiecze" było wyrazem pewnego lekceważenia żywionego dla tej "pośredniej" epoki, okresu jakoby "bezpłodnego, mrocznego i ciemnego". Zarzucano odejście od ducha wielkiej kultury antyku, jej zniekształcenie, a ponadto sprzeniewierzenie się ideałom pierwotnego chrystianizmu; rewizja ujemnych sądów rozpoczęła się dopiero w XVIII w., kiedy to zauważono jej wielkość i potęgę.
Ewolucja gospodarcza jest powolną, znaczną zmianą, która zachodzi przez dziesiątki, a nawet setki lat. Ma ona olbrzymi wpływ na przyszły ustrój gospodarczo-społeczny danego kraju.
Okres ten nazywany też okresem wieków średnich nie należał do epoki szybko rozwijającej się, powstały liczne zmiany w ustroju, lecz nie były to zmiany rewolucyjne, tylko stopniowe. Początkowo uważano, że gospodarka została zahamowana, wieki IV-XIII były uważane za pośrednie między fascynującą starożytnością a epoką odkryć, czyli odrodzeniem.
Kultura średniowiecza była związana z dominującą rolą Kościoła. Nauka, sztuka i piśmiennictwo rozwijały się głównie w ośrodkach kultu religijnego, przy katedrach, a zwłaszcza klasztorach. Kościół dążył do stworzenia kultury o charakterze uniwersalnym, jednocząc chrześcijan wielu krajów. Idei tej służyła nauka religii, oparta na Piśmie św., a także język łaciński i tradycja antyczna, które Kościół przeszczepiał w różnych postaciach i dziedzinach kultury. Charakterystyczną cechą średniowiecza był teocentryzm, który w centrum umieszczał Boga, który stworzył świat, uosabiał dobro, piękno i prawdę. Bóg był wszędzie: z jego łaski człowiek się rodził, dla Niego żył, starając się za wszelką cenę zjednać Jego przychylność ascezą oraz wypełnianiem nakazów dekalogu, z jego woli wreszcie umierał, by otrzymać nagrodę wieczną za życie pełne wyrzeczeń. Człowiek podporządkowany był Bogu, wielbił Go oraz uznawał wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi. W tym czasie relacja między Bogiem, a człowiekiem była prosta i jednoznaczna. Bóg był doskonałością, do której dążył w swej ziemskiej wędrówce człowiek, starał się więc żyć i umierać jak najlepiej - tak, aby zbliżyć się do Boga i osiągnąć życie wieczne. Człowiek znał cel swojego życia i starał się go wypełnić jak najlepiej potrafił.
Wzorce religijne
Asceta - odrzuca dobra materialne, szuka poniżenia i cierpienia w przekonaniu, że im większe będą wyrzeczenia w życiu doczesnym, tym większa spotka go ostateczna nagroda.
Święty o postawie franciszkańskiej - odrzuca dobra materialne w imię osobistej wolności, akceptuje, pochwala świat, wszystkie stworzenia nazywa braćmi i siostrami; postawa radosna.
Wzorce świeckie:
Król - pierwowzorem ideału królewskiego był Karol Wielki; jest współczujący, sprawiedliwy, mężny, boi się tylko Boga.
Świątobliwy rycerz - służy Bogu i walczy ze wszystkimi, którzy go nie uznają; jest silny odważny, ma dobrze opanowane rzemiosło wojenne, wielbi damę swego serca (nie żonę); pragnie zdobyć sławę trwalszą niż własne życie; związany z władcą (nie tyle z ojczyzną, choć Roland tęskni za "słodka Francją").
Rycerz - kochanek dla niego najwyższą wartością jest uczycie; Tristan i Izolda w swoim życiu zdradzili wszystko oprócz siebie. Autorzy dokonali ich apoteozy - kazali wierzyć odbiorcom, że Bóg im wszystko wybaczy.
Literatura docierała do odbiorców: głośno czytana dużemu zgromadzeniu (np. w trakcie posiłku), recytowana przez wędrownych lub dworskich poetów.
Każda z wielkich grup społecznych średniowiecza, czyli chłopi mieszczanie, rycerze i duchowieństwo miała odrębne obyczaje i własne odmienne od pozostałych prawa. W późnym średniowieczu bogaty mieszczanin nie mógł ubierać się tak samo jak równie bogaty szlachcic, ponieważ ubiór powinien na pierwszy rzut oka określać, do jakiego stanu należy dany człowiek.
Domy szlacheckie również były zróżnicowane. Najbiedniejsi mieszkali w tzw. kurnych chatach, które miały w środku palenisko, a nad nim otwór w dachu, przez który wylatywał dym. W miastach mieszkano w wąskich piętrowych domach, drewnianych lub murowanych. Na parterze zazwyczaj mieściły się warsztaty rzemieślnicze, a na podwórzu hodowano świnie bądź kury. Rzemieślnicy wykonujący to samo zajęcie np. krawcy, szewcy, rzeźnicy mieszkali blisko siebie, na tej samej ulicy. Do dziś świadczą o tym nazwy ulic, chociażby Szewska, Rzeźnicza.
Rycerze mieszkali w drewnianych dworach. Budowli murowanych było wówczas mało. Należały do nich głównie królewskie zamki i kościoły. Posiadali "kodeks rycerski":
1. Bądź zawsze oddany Bogu, Ojczyźnie, Panu.
2. Nigdy nie bądź tchórzliwy.
3. Bądź ambitny i podążaj do celu.
4. Przegrane bitwy znoś z honorem.
5. Bądź wzorem dla innych.
6. Szanuj ludzi wokół siebie.
7. Dobro i prawość przed niesprawiedliwością broń.
8. Bądź chojny dla ludzi w potrzebie.
9. Bądź wierny swym zasadom i ideałom.
10. Nie krzywdź słabszych
Życie w ówczesnej epoce wbrew współczesnym mniemaniom było bardzo barwne i ciekawe. Wierze religijne ówczesnych ludzi do dziś budzą wielką ciekawość u naukowców zajmujących się tą tematyką. Tak wyrazisty podział społeczeństwa na warstwy przyczynił się do wielu ciekawych zjawisk społecznych, które ciężko jest nam zrozumieć w dzisiejszych czasach a w średniowieczu były wręcz codziennością. Miasta, rynki i osady tętniły życiem. Według mnie średniowiecze można uznać za epokę równą starożytności czy też odrodzeniu, o czym świadczą dokonane w tamtym czasie odkrycia i wynalazki, które miały istotny wpływ na czasy późniejsze. Myślę, że każdy człowiek winien jeszcze mocniej zgłębić tamtą kulturę, aby nie zatracać tamtego piękna i nie popełniać tych samych błędów.
