Scharekteryzuj próby odrodzenia ideii cesarstwa rzymskiego w polityce władców wczesnośredniowiecznej Europy

Za cesarstwem rzymskim w zachodnim wydaniu mieszkańcy tej części Europy zaczęli tęsknić jeszcze zanim całkowicie runęło w V wieku. Właściwie nie za samym cesarstwem a za pokojem rzymskim (pax romana). Liczne wojny pomiędzy lokalnymi przywódcami skutecznie rujnowały i degradowały zachodnie prowincje starożytnego Rzymu. Rzym powstał jako republika wojskowa, jako rodzaj demokracji wojskowej, którego sensem istnienia była wojna. Gdy zabrakło dostatecznie silnych przeciwników, twór ten stracił prawo bytu i sam zaczął ulegać autodestrukcji a ostateczny „cios łaski” zadali mu barbarzyńscy sąsiedzi. Nowi władcy dość szybko zorientowali się, iż brak właściwej organizacji ich państw, a w głównej mierze sprawnej administracji, ogranicza ich wpływy z handlu i produkcji rolnej. Handel dalekosiężny upadł prawie całkowicie.

Idea odbudowy cesarstwa zachodniego była niewątpliwie najbliższa kościołowi. Chrystianizacja oraz budowa instytucji kościelnych przebiegały o wiele łatwiej, gdy miały poparcie silnej władzy. Tym procesom sprzyjało uniwersalne paneuropejskie państwo w którym nie było wewnętrznych granic.

Istotnym bodźcem do odbudowy cesarstwa były bardzo poważne zagrożenia zewnętrzne: od południa parli Arabowie, na Nizienie Panonońskiej koczowali groźni Awarowie. Nie było żadnych wątpliwości, iż tylko kwestią czasu jest możliwość pojawienia się kolejnego - może straszliwszego i groźniejszego wroga - jakim niewątpliwie byli Hunowie, pustoszący Europę w V wieku.

Wymienione wyżej czynniki sprawiły, iż doszło do sojuszu władców frankijskich z rodu Karolingów z Kościołem. Oczywistym skutkiem tego sojuszu była korona cesarska dla króla Franków, Karola. Insygnia władzy cesarskiej otrzymał dnia 25 grudnia 800 roku od papieża Leona III w Bazylice świętego Piotra w Rzymie. Karolowi udało się podbić Arabów, Awarów, wschodnich Germanów, Słowian… Między innymi te osiągnięcia spowodowały, iż potomni nadali mu przydomek Wielki. Do jego dokonań będą nawiązywać następni jednoczyciele Europy. Karol rozpoczął historię Świętego Cesarstwa Rzymskiego- instytucji, która odegrała bardzo ważną rolę w historii Europy.

Rzeczą ciekawą jest, że podejmowane przez cesarzy bizantyjskich próby odbudowy cesarstwa zachodniego nie zaowocowały niczym co można by porównać z osiągnięciami Karola. Była to tylko obca władza, a nie materializacja rzeczywistych potrzeb Europy Zachodniej jak stało się to w przypadku zjednoczeniowego dzieła frankijskiego władcy. Być może, odniósł on zbyt wielkie sukcesy, gdyż pod rządami jego następców cesarstwo systematycznie słabło. W IX wieku dynastia Karolingów wymarła.

Tymczasem, po okresie spokoju przyszło nieuniknione- z wielkiego stepu euroazjatyckiego wtargnęła na Nizinę Panońską kolejna fala wojowniczych koczowników. Węgrzy, zwani również Madziarami, stanowili związek koczowniczych plemion. Ich łupieskie wyprawy były bardziej niszczycielskie niż wyprawy Hunów. Zachodnia Europa znowu musiała „zewrzeć szyki”. Na kartach historii dynastia Ottonów pojawiła się za sprawą Ottona I. W 955 roku nad rzeką Lech pobił on Madziarów, dokonał udanej inwazji północnych Włoch i kazał ukoronować się na cesarza w Rzymie. Było to w roku 962. Gdy niebezpieczeństwo zostało zlikwidowane a niedobitki Węgrów ochrzczono, natychmiast pojawiły się tendencje odśrodkowe w Europie. Ostatni z Ottonów, Otton III przegrał swoją walkę o realizację wielkiego programu Renovatio Imperii Romanorur. Według tej koncepcji Roma, Galia, Germania i Sclavia miały być elementami składowymi potężnego europejskiego imperium. Została zrealizowana znacznie skromniejsza koncepcja Renovatio Imperii Francorum. Tym samym Europa rezygnowała z centralnej, uniwersalnej władzy na rzecz różnorodności, która tak wzbogaciła jej dzieje i kulturę.

Przysłowiowe „gdybanie” nie jest ponoć właściwą postawą wobec historii, ale trudno się mu oprzeć. Wielkie plany Ottona III były prawdopodobnie mało realistyczne, skoro realizacja znacznie skromniejszej wersji cesarstwa napotkała tak ogromne trudności. Z oczywistych powodów elity feudalne dążyły do osłabienia władzy centralnej wszelkimi możliwymi sposobami. Wkrótce też ujawniła się sprzeczność interesów między cesarzem a papieżem: papieże dążyli do chrystianizacji nowych ziem, natomiast cesarze pragnęli umocnienia swej dominacji i podbojów. Tylko siła mogła rozstrzygnąć czy cesarz, czy papież będzie miał władzę zwierzchnią. Papieże wykorzystali precedens: to Leon III podjął decyzję o nałożeniu cesarskiej korony na skronie Karola. Kościół nie wyjaśnia, że dla Leona III zjednanie sobie Karola było jedyną szansą utrzymania się na papieskim tronie. Sam Karol nie bardzo przejmował się tradycją cesarstwa rzymskiego skoro swoje władztwo podzielił między swoich następców jak mu nakazywała tradycja Franków zamiast mianować jednego następcę, jak czynili to rzymscy cesarze.

Spór o inwestyturę osiągnął swoje apogeum za czasów panowania cesarza Henryka IV i pontyfikatu Grzegorza VII. Doszło do wielu spektakularnych wydarzeń: cesarz musiał się udać do miasta Canossa w worku pokutnym i powieszoną na szyi pochwą miecza, to znów papież chyłkiem musiał uciekać, by ratować swoje życie. Wojnę „na klątwy i miecze” zakończyli dopiero ich następcy, podpisując stosowne konkordaty.

Z perspektywy wydaje się, że przegrana wyznawców „rzymskiej idei” wyszła ludom Europy na dobre, ponieważ mogły one względnie swobodnie rozwijać swe regionalne kultury. Przypuszczam, że było to ważne dla przyszłego sukcesu cywilizacyjnego naszego kontynentu. Uzasadnione wydaje się domniemanie, iż silna władza cesarska hamowałaby rozwój Europejczyków, tak jak stało się to np. z narodami, które znalazły się pod władzą cesarzy chińskich.