Motyw nostalgii w literaturze polskiej. Motyw utraconej ojczyzny w twórczości polskich romantyków.

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

Każdy Polak zna te słowa. Są one bezpośrednim i uroczystym zwrotem do ojczyzny, wyrażającym żal i tęsknotę po jej utracie.. Nostalgia inaczej smutek a zwłaszcza tęsknota za krajem lat dziecinnych. Sytuacja polityczna zmuszała Polaków do opuszczenia rodzinnego domu. Z przerażeniem i rozpaczą wymawiano słowo Sybir, ponieważ tam zostało zesłanych tysiące polskich patriotów. Po upadku powstania listopadowego wielu twórców musiało udać się w obce strony. Większą część swojego życia zmuszeni byli spędzić poza granicami kraju. Adam Mickiewicz został zesłany do Rosji, potem przebywa w Niemczech, Włoszech i Paryżu. Juliusz Słowacki od 1831 roku nie ujrzał swojej ojczyzny. C.K Norwid w 21 roku życia opuszcza Polskę na zawsze. Większość emigrantów osiadła we Francji i tu najwcześniej rozpoczęło się emigracyjne życie polityczne w szczególności były to /towarzystwo Demokratyczne Polskie i Hotel Lambert. Oba te ruchy polityczne skupiały kręgi ludzi Wielkiej Emigracji.
Wielcy poeci tej epoki jak Mickiewicz, Słowacki czy Norwid odczuwali nostalgię, ponieważ żyli z daleka od swojego kraju..

Wielkie poczucie nostalgii przeżywał Adam Mickiewicz, który musiał uciekać z kraju.. Pochodził on z rodziny drobnoszlacheckiej, został wcześnie osierocony przez ojca. Po studiach na wydziale Literatury Uniwersytetu w Wilnie w 1818-23 uczył w szkole powiatowej w Kownie. Młody Mickiewicz zaangażował się w działalność Filomatów i Filaretów, a jednym, z postulatów programu wychowawczego było wiedzieć jak najwięcej o kraju ojczystym z autopsji.. Wielkie poczucie nostalgii przezywał Adam Mickiewicz, który musiał uciekać z kraju Dzięki pomocy przyjaciół rosyjskich otrzymał paszport i wiosną 1829 roku opuszcza Rosję aby po trwającej półtora roku podróży po Europie osiąść w Paryżu. A. Mickiewicz w czasie pobytu za zesłaniu w głąb Rosji odbywa podróż na Krym. Zafascynowany niezwykle pięknem przyrody a jednoczenie tęskniący za utraconą ojczyzną, pisze cykl sonetów zwanych "Sonetami Krymskimi".Wszystkie te utwory łączy osoba samotnego podróżnika, który podąża krainą dostatku i krasy.

Sonety krymskie to zbiór 18 wierszy, które zostały wydane w Moskwie w 1826 roku. Są one próbą opisu wrażeń i uczuć, jakie wzbudziła w Mickiewiczu przyroda Krymu. Można odnaleźć w n ich nostalgię, która jest przyczyną niemożności powrotu do ojczyzny.

Sonety służą do wyrażania uczuć przez poetę, Mickiewicz przedstawił sytuację emocjonalną człowieka stojącego wobec przyrody i potęgi natury. Przeżycia wywołane potęgą przyrody są tylko pretekstem do napisania do wyznań podmiotu lirycznego. Sonet "Sepy akermańskie" to poetycki obraz akermanu. Step to suchy ocean, wóz brodzi jak łódź, łąki falują - podróż przypomina rejs po wielkim morzu. Cóż może czuć człowiek zanurzony w takiej ciszy?
Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.
W takiej ciszy! - tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła.

Tęsknotę. Poeta wytęża słych, żeby usłyszeć głoś z Litwy. I kończy smutno: Jedźmy nikt nie woła. To pełne goryczy stwierdzenie podkreśla samotność poety, przypomina jego nieszczęśliwą miłość do Maryli, smutny los jego przyjaciół. Cisz od strony Litwy oznacza obojętność, pogodzenie się z własnym losem.

W sonecie Burza spotykamy się z zesłańcem. Zafascynowany jest ogromem i potęga natury. Bohater otoczony jest pamięcią, zostaje skazany na podwójną samotność. W sonecie poeta- pielgrzym odczuwa zazdrość wobec towarzyszy podróży, którzy w sytuacji zagrożenia życia w czasie burzy mają z kim się żegnać lub modlą się lub m postradali zmysły. Podróżny siedzący w milczeniu nie jest w stanie czynić tego co inni. Myśli. Jest ogromnie samotny, nie ma przy nim nikogo z bliskich. Można się domyśleć, że podróżny przeżywa samotność.

Owocem ogromnej tęsknoty za ojczyzną jest powstałe w Paryżu dzieło "Pan Tadeusz".

Mickiewicz nie mogąc pojechać do kraju, decyduje się na podróż myślami i wyobraźnią. Utwór ten miał za zadanie przybliżyć jemu i innym emigrantom świat, który już dla nich zaginął. Pan Tadeusz obfituje w liczne opisy przyrody. Występują one w prawie każdej księdze. Przyroda jest antropomorfizowana i personifikowana. Opis przyrody występuje jako ilustracja do mającej nastąpić akcji, buduje nastrój. Obok licznie występujących dynamicznych opisów przyrody, dostrzec można opisy statyczne, mające np. na celu opóźnienie rozwoju wydarzeń. Do nich należy opis zachodu słońca poprzedzający powrót towarzystwa soplicowskiego z lasu.:

Słońce ostatnich kresów nieba dochodziło,
Mniej silnie, ale szerzej niż we dnie świeciło,
Całe zaczerwienione, jak zdrowe oblicze
Gospodarza, gdy prace skończywszy rolnicze,
Na spoczynek powraca. Już krąg promienisty
Spuszcza się na wierzch boru i już pomrok mglisty,
Napełniając wierzchołki i gałęzie drzewa,
Cały las wiąże w jedno i jakoby zlewa;
I bór czernił się na kształt ogromnego gmachu,
Słońce nad nim czerwone jak pożar na dachu;

Uroda świata, jego poetyckość i baśniowość, realizm i dramatyzm- wszystko to zostało ujęte w piękna formę językową.

Epilog Pana Tadeusza jest końcową częścią utworu literackiego, której treść nie jest związana z fabułą atmosferze waśni emigracyjnych, wzajemnych oskarżeń o odpowiedzialność za klęskę powstania listopadowego, autor pragną powrócić w czasy dzieciństwa, kiedy polska żyła nadzieją odzyskanie niepodległości. Epilog jest to wyznanie poety wygnańca. Przedłużający się okres niewoli i postępująca z dnia na dzień tęsknota za ojczyzną wywołują wśród Polaków na obczyźnie różne zatargi i waśnie:

Ale o krwi tej, co się świeżo lała,
O łzach, którymi płynie Polska cała,
O sławie, która jeszcze nie przebrzmiała!
O nich pomylić - nie mieliśmy duszy.
Bo naród bywa na takiej katuszy,
Że kiedy zwróci wzrok ku jego męce,
Nawet Odwaga załamuje ręce.

Oczekując niecierpliwie wolnej Polski, emigranci wracają do wspomnień z kraju lat dziecinnych, jedynej krainy szczęśliwej dla zbiegów. Liryzm żalu, bolesnej tęsknoty za krajem własnym, co był jak zdrowie, za ojczyzną myśli, stanowi jeden z motywów poetyckiej twórczości. Na określenie wartości ojczyzny używał słów o najwyższym uczuciowym ładunku:

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie,
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Nie podkopany nadziei złudzeniem,
Ani zmieniony wypadków strumieniem.

W końcowym fragmencie Epilogu

I zazdrościła młodzież wieszczów sławie,-
Która tam dotąd brzmi w lasach i w polu,
I którym droższy niż laur Kapitolu,
Wianek rękami wieśniaczki osnuty,
Z modrych bławatków i zielonej ruty.

Poeta pisze o swoich marzeniach, aby jego utwory trafiły do każdego polskiego domu, a będzie to dla niego droższa nagroda niż laur na Kapitolu.

Juliusz Słowacki także podkreślał motyw nostalgii. Jego tęsknota w sposób prosty a zarazem wielce wymowny został przedstawiona w hymnie Smutni mi Boże. Inspiracja do napisania tego wiersza były prawdopodobnie lecące bociany, które poeta widział płynąc na daleki wschód..Jest to liryka bardzo bezpośrednia. Czasy są dla niego odległe i jest mu z tym źle. Słowacki pisał o zachodzie słońca. Tekst ma błagalną nutę- prośba aby Bóg przypomniał sobie o pielgrzymach. Obserwacja piękna przyrody wywołuje smutne refleksje nad własnym, nieszczęśliwym losem. Rejs statkiem a tym bardziej uzmysłowienie sobie że ten statek nie płynie do kraju, budzi w Słowackim potrzebę zwierzeń. Poeta otwiera swoją duszę przed bogiem, ponieważ tylko on jest w stanie zrozumieć cały bezmiar tęsknoty za ojczyzną. Przede wszystkim ważny jest widok bocianów- bocianie gniazdo, wędrówka bocianów, powrót do kraju- do ojczystego gniazda. O nostalgii Słowacki ;pisze również u utworze Grób Agamemnona. Utwór ważny w dorobku poety, bogaty w znaczenia. Wejście do starożytnego zabytku w Mykenach zwanego Grobem Agamemnona, atmosfera grobowca wywołała szereg ważnych tematów: kwestię poezji i talentu oraz natchnienia, porównanie własnej ojczyzny z dziejami Grecji, ocenę Polski. Możliwość wejścia do grobu stałą się inspiracją i bodźcem do stworzenia tekstu refleksyjnego, w którym podkreśla tęsknotę za prawdziwa odwagą i poświęceniem dla ojczyzny, które zostały zastąpione przez elementy sarmatyzmu.

O! Polsko! póki ty duszę anielską
Będziesz więziła w czerepie rubasznym,
Poty kat będzie rąbał twoje cielsko,
Poty nie będzie twój miecz zemsty strasznym,
Poty mieć będziesz hyjenę na sobie,
I grób - i oczy otworzone w grobie.

To rodzi kolejną falę nostalgii.
Kolejnym argumentem na potwierdzenia motywu nostalgii jest Moja piosnka II, która będzie zawierała elementy prostoty językowej. Jest to struktura śpiewno- wyznaniowa.

Jak smutny jest los Polaka rzuconego w obce strony, najlepiej wyrażają słowa wiersza C.K Norwida pt. "Moja piosnkaII". Tułacz przenosi się myślą do ojczystego kraju- kraju niezapomnianych, czystych wzruszeń młodości i najtrwalszych przywiązać.

Bohaterem literackim tego liryku jest samotny z dala od ojczyzny i bliskiej osoby. Tułacz tęskni za krajem i z rozczuleniem przywołuje we wspomnieniach jego obraz zapamiętany z dzieciństwa. Nostalgia, świadomość niemożności powrotu w rodzinne, bliskie sercu strony sprawiają że podobnie jak Mickiewicz w Panu Tadeuszu, idealizuje ów kraj, w którym wszystko jest doskonałe i dobre.Ojczyzna w pamięci i wyobraźni tułacza jawi się jako kraina górująca nad innymi swoimi tradycjami i pielęgnowanymi od wieków wartościami. Ludzie żyją tu w harmonii z naturą, są szczerzy, uczciwi, bogobojni. Z szacunkiem podnoszą z ziemi najmniejszy okruch chleba, troszczą się o bocianie gniazda, trwale wpisane w krajobraz polskiej wsi, pozdrawiają je słowami:

Bądź pochwalony! Niechęć do obłudy i fałszu, z którymi tyle razy stykał się Norwid w kontaktach z ludźmi, skłaniają go do tęsknoty za prawością, prawdomównością cechującą mieszkańców jego rodzinnych stron.

Wyraz podniosły Norwid w utworze pt. "Bema pamięci żałobny rapsod" ukazuje tęsknotę wielu Polaków za czasami historycznymi w których rodziły się wybitne jednostki i miały siłę walczyć, realizować swoje ideały. Moment w którym korowód przechodzi obok grobu generała Bema nie zatrzymuje się. Symbolika tego momentu dotyczy istoty wiary i czerpania nadziei z doniosłych wydarzeń historii oraz jest wyrazem ogromnej tęsknoty za poświęceniem ludzi potrafiących pobudzić innych do czynu.

Po klęsce powstania listopadowego wielu Polaków musiało szukać schronienia poza granicami kraju. Ludzie ci boleśnie odczuwali tęsknotę za bliskimi, za krajem. Tęsknota za domem, rodziną, ojczyzną.

To właśnie idealizacja ojczyzny, nadmierne uwypuklenia jej cnót i zalet było bliskie romantykom. Romantyczni poeci uświadomili nam przez swoje utwory, jak bardzo czuje silne osamotnienie i tęsknotę za krajem.

Na podstawie wybranych przykładów można stwierdzić, że emigracja nieustannie towarzyszyła polskiej literaturze. Niekorzystny splot wydarzeń politycznych od lat zmuszały Polaków do wyjazdu z kraju. Ważnym osiągnięciem piśmiennictwa emigracyjnego było zachowanie świadomości narodowej, obrona sprawy polskiej w świecie. Bardzo często twórcy sami skazywali się na to tułactwo. Nie godząc się na uległość, przemoc, istnienie terroru, kłamstwo i obłudę, ratowali swoją niezależność, ale równocześnie wybierali trudny los samotności, tragiczne wyobcowanie i emigracyjną nostalgię. Po trzecim rozbiorze straciliśmy Polskę. Już po krótkim czasie Polacy w swoich sercach odczuwali pustkę i miłość do ojczyzny.
Obrazy te różnią się między sobą. Obraz Polskiej przyrody w Panu Tadeuszu kontrastuje z modlitwą podmiotu lirycznego wykreowanego w hymnie Smutno mi Boże, który skupia się na sytuacji emocjonalnej bohatera. Zdarza się również że smutek i rozdarcie wewnętrzne wywołuje jak u Norwida ciężkie słowa krytyki będące wyrazem tęsknoty za Polską szlachecką, prawą i honorową. Wszystkie te postawy łączy jedno olbrzymia miłość do ojczyzny, która spowodowana jest wewnętrznym bólem i niemocą.