Strukturalizm

Strukturalizm jest to system poglądów wyznawanych w psychologii eksperymentalnej Wundta i Titchenera w odniesieniu do zjawisk psychicznych, zgodnie, z którymi- niezależnie od stopnia skomplikowania- są one złożeniami elementarnych składników. Za pomocą metody introspekcji (samoobserwacji) eksperymentalnej strukturaliści chcieli poznać elementarne składniki wrażeń i uczuć tworzących życie psychiczne człowieka.

Zastosowanie strukturalizmu zapoczątkowało nową epokę psychologii. Dokonał tego w ostatnich dziesięcioleciach XIX w. Wilhelm Wundt. Uważa się, że to właśnie on „zaszczepił na starym pniu latorośle nowej psychologii” Edward Titchener, który był uczniem Wundta, nazwał go założycielem psychologii jako takiej, a nie tylko psychologii eksperymentalnej. Pomimo, że w chwili obecnej ta opinia wywołuje wśród psychologów wiele kontrowersji należy jednak pamiętać, iż Wundt przyczynił się bezpośrednio do uznania odrębności psychologii jako dyscypliny naukowej i uprawomocnił ją wobec świata uczonych. Wundt wprowadzając w życie „psychologię eksperymentalną” nadał jej znaczenia „naukowej”. Wprowadzenie metody eksperymentalnej miało dla psychologii, ujmowanej jako nauka przyrodnicza znaczenie symboliczne, ponieważ w rzeczywistości została powołana do życia nie dziedzina wiedzy, lecz metoda. Za największe zagrożenie dla przyszłej psychologii uważał Wundt materializm psychofizyczny zgodnie, z którym zjawiska psychiczne są od fizycznych pochodne i dlatego należy wyjaśniać je w języku procesów fizjologicznych.

Dla Wundta kryterium wyjątkowości życia duchowego, nie dającego się zredukować do procesów fizjologicznych, stanowiła zasada przyczynowości psychicznej, leżąca u podstaw syntezy twórczej. W myśl tej zasady „psychiczne jest światem wartości [...] dziedziną celów [...] oraz woli” W przeciwieństwie do przyczynowości fizycznej, która ma charakter teoretyczny, synteza twórcza jest aktem naszej świadomości, a jej wynik jest dany w doświadczeniu bezpośrednim. Zdaniem Wundta wszelki wysiłek zmierzający do lepszego poznania zjawisk psychicznych prowadził „do zaniku koncepcji duszy” jako zbędnego ornamentu metafizycznego. A zatem nowa musiała być metoda badania doświadczenia, w którego wyniku dopiero mogła się wyłonić właśnie taka psychologia. Jako taką metodę Wundt zastosował badanie indywidualnej świadomości poprzez samoobserwację, czyli introspekcję. Prowadzone przez Wilhelma Wundta badanie psychologiczne metodą introspekcji (samoobserwacji) eksperymentalnej polegało na tym, że eksperymentator najpierw stwarzał lub przygotowywał pewne warunki obiektywne, które miały badane zjawisko wywołać (np. światło o określonym natężeniu, wywołujące wrażenie jasności), aby potem on sam lub ktoś inny mógł je obserwować, czyli po jego rozpoznaniu skupić na nim uwagę i wydać o nim sąd. Dzięki tej fazie wstępnej, która radykalnie różniła wprowadzoną przez Wundta do psychologii metodę introspekcji eksperymentalnej od introspekcji stosowanej w dawnej psychologii, chciał on zapewnić nie tylko możliwość dowolnego wprowadzenia zmian w badanym zjawisku psychicznym, ale i jego powtarzalność. W ten sposób jak sądzi, samo w sobie prywatne zjawisko psychiczne stawało się zjawiskiem obiektywnym (publicznym), a metoda introspekcji zyskiwała status metody naukowej porównywalnej z metodą nauk przyrodniczych.

Współczesna psychologia eksperymentalna, skłania się do pojmowania eksperymentu jako metody pomiarowej natomiast sam cel wprowadzenia eksperymentu wydaje się nie zgodny z powszechnym przekonaniem. Uważa się, że Wundt utożsamia psychikę ze świadomością. Według Wundta psychologia jako nauka empiryczna musi opierać się na faktach, a są nimi fakty świadomości. Bezpośrednio poznajemy wyłącznie to, czego może nam dostarczyć powierzchowna introspekcja, czyli obserwowanie świadomości jako takiej. Sama świadomość i to, co się w niej odbywa, to przecież „złożone zjawiska”.

Te złożone zjawiska możemy bezpośrednio obserwować, gdy tym czasem tworzące je proste zjawiska, które stanowią początek życia psychicznego, można poznawać wyłącznie w wyniku analizy zjawisk złożonych. Wszelka aktywność psychiczna sprowadzona zostaje do logicznego procesu wnioskowania, polegającego na łączeniu twierdzeń powstałych ze spostrzeżeń w jeden końcowy sąd. Z kolei ów sąd ustawiający związek między spostrzeganym przedmiotem, a spostrzegającym podmiotem jest utożsamiany przez Wundta, za świadomość, która sprowadza do odróżnienia naszego Ja od zewnętrznego świata. Dlatego wszystko, co „się uświadomiło”, jest również sądem.

Sam proces wnioskowania, który doprowadził do tego sądu, dzieje się poza obszarem świadomości.

Każdy, zatem proces psychiczny, który prowadzi do owych wytworów składających się na świadomość, jest nieświadomym logicznym wnioskowaniem.
Dlatego eksperyment, który umożliwia wnioskowanie o naturze nieświadomych procesów jest w psychologii „podstawowym sposobem przechodzenia od faktów świadomości do procesów, które na ciemnym tle naszej duszy przygotowują świadome życie”. Wundt w pierwszym okresie był przekonany, że eksperyment pozwoli „nowej” psychologii osiągnąć to, czego nie mogła ona osiągnąć dotychczasowa metoda.

Wundt zdawał sobie sprawę, że jeżeli psychologia ma się stać nauką, którą tworzy metodę eksperymentalną i umysłową rozwagę, to badanie indywidualnej świadomości nie wystarcza. I pomimo, że wspomagający samoobserwację eksperyment był najważniejszy należy sięgnąć do bogatych źródeł pomocniczych. Tymi bogatymi źródłami pomocniczymi są:
- opisy charakterów, popędów i namiętności ludzkich, zebrane przez historyków
- obfity materiał z doświadczeń codziennego życia zebrany przez statystykę
- wyniki badań nad rasami i plemionami, historia ich religii i obyczajów, mowa i rozwoju ich języków

Do badań psychologicznych prowadzonych w tak szerokim zakresie potrzeba jednak innych niż eksperymentalne metod.

Kiedy Titchener (1867-1927) przeszczepił psychologię Wundta na grunt amerykański i utożsamił ją z psychologią eksperymentalną, okazał się bardziej Wundtowski niż sam Wundt.

W wersji Tichenerowskiej eksperyment miał wspomagać introspekcję, natomiast we współczesnej psychologii, w której większość badań prowadzi się metodą obiektywną, eksperyment ma wspomagać dające się zmysłowo spostrzec i zarejestrować czynności przedmiotowe.