Problemy religijne w Europie w XVI wieku.

Moja praca będzie miała charakter chronologiczno- problemowy i obejmowała lata 1517- 1598. W 1517r. Marcin Luter na drzwiach kościoła w Wittenberdze wywiesił 95 tez zawierających pouczenia dla księży i wskazówki jak naprawić Kościół. Zaś w 1598r. Henryk IV Burbon- król Francji ogłosił edykt nantejski, który wprowadził równouprawnienie hugenotów we Francji. W mojej pracy wezmę pod uwagę Francję, Niemcy, Polskę, Szwajcarię i Anglię.
Przyczyny reformacji są bardzo złożone. Przede wszystkim duży wpływ miało ponowne zeświecczenie kleru, duchowni skupiali się na gromadzeniu majątku i prowadzeniu rozwiązłego trybu życia. Poza tym nasiliła się symonia, czyli kupowanie urzędów kościelnych oraz nepotyzm – faworyzowanie krewnych przy obsadzaniu wyższych stanowisk. Przyczyny kryzysu należy tez szukać w niskim poziomie intelektualnym księży. Co więcej wciąż żywa była historia walki Jana Husa o reformy w kościele, który został w 1415r. spalony na stosie.
Swoją pracę zacznę od reformacji w Niemczech. Bezpośrednia przyczyną ruchu reformacyjnego w państwie niemieckim stała się nagminna sprzedaż odpustów, rozpisana przez duchownych, którzy dążyli do zwiększenie dochodów, które miały pokryć koszty działalności budowlanej w Rzymie. Pierwszy zareagował na te wydarzenia przeor zakonu Augustynów i wywiesił w 1517r. 95 tez. Początkowo Luter chciał tylko reform, później jednak stał się zwolennikiem poglądów Husa i coraz bardziej atakował Stolicę Apostolska. W 1520 r. papież Leon X wysłał do niego list z prośbą o odwołanie poglądów. Luter jednak spalił publicznie bullę i został za to ukarany ekskomuniką i skazany na banicję przez cesarza Rzeszy Karola V. Został jednak poparty przez króla saskiego i znalazł schronienie na jego zamku, gdzie spisał podstawy późniejszego wyznania ewangelicko- augsburskiego. Przede wszystkim przetłumaczył Biblie na język niemiecki, nie uznawał papieża i soborów, akceptował tylko chrzest i komunię, głosił konieczność likwidacji zakonów, celibatu i majątków ziemskich Kościoła. Jego poglądy były atrakcyjne dla warstw uboższych, które domagały się” ubogiego kościoła”, na rzecz, którego nie musiałby ponosić opłat. Grupy radykalnych chłopów, pod dowództwem Tomasza Munzera wystąpiły z szerszymi hasłami antyfeudalnymi, domagali się poprawy warunków życia, zniesienie poddaństwa i dziesięcin. W takiej sytuacji doszło do krótkiego porozumienia książąt, szlachty i mieszczaństwa katolickiego i luterańskiego, stłumili oni bunt zwany wojną chłopską w latach 1524-1525. Nie zakończyło to jednak walk. W 1526r. sejm Rzeszy uchwalił zakaz szerzenia haseł reformacji. Jednak grupa zwolenników Lutra na sejmie w Spirze zaprotestowała przeciwko podjęciu uchwały i stąd nazwa protestanci. W 1531r. grupa książąt niemieckich, którzy przeszli na protestantyzm utworzyła związek zbrojny do doprowadziło do wojny domowej z przeciwnikami reformacji. W wyniku tego wydarzenia Rzesza został podzieloną na protestancką północ i katolickie południe. Konflikt zakończył się w 1555r. podpisaniem pokoju w Augsburgu, na jego mocy przyznano królom i książętom prawo narzucania wyznania zgodnie z zasadą” czyj kraj tego religia”.
W Szwajcarii przewodnikiem ruchu reformacyjnego był Ulrich Zwingli. W 1519r. odrzucił niektóre elementy katolicyzmu, a w 1523r. wystąpił z kościoła katolickiego i rozpoczął organizację wspólnoty protestanckiej w Zurychu. W 1524r. zanegował dogmat o obecności Chrystusa w Eucharystii. W kazaniach nawoływał do zniesienie mszy świętej, usunięcia z kościołów ołtarzy i obrazów oraz uznanie Pisma Świętego za jedyne źródło wiary. Huldrych Zwingli zginął w walce ze szwajcarskimi katolikami w trakcie bitwy pod Kappel.
Kolejne państwo ogarnięte reformacją to Francja. We Francji szerzył się kalwinizm zapoczątkowany przez Francuza Jana Kalwina. Jego wizja chrześcijaństwa była znacznie surowsza niż Lutra. Uznawał również tylko dwa sakramenty, nie wierzył jednak w przeminę ciała i krwi Jezusa w wino i krew. Poza tym według doktryny predestynacji ludzie już od momenty urodzenia dzielą się na wybranych i potępionych, a grzeszą ci, których Bóg już potępił. Dowodem łaski bożej było cnotliwe życie wypełnione modlitwa i pozbawione rozrywek. Kościół kalwiński nazywany jest ewangelicko- reformowanym. Wyznanie to doprowadziło –podobnie jak w Niemczech- do rozłamu w społeczeństwie. Katolikom przewodził ród Walezjuszy, a na czele kalwinistów, zwanych we Francji hugenotami stał ród Burbonów. W 1570r. został wydany edykt tolerancyjny, ale przetrwał tylko dwa lata- do wybuchu nocy św.Bartłomieja w sierpniu 1572r. Doszło wtedy do rzezi hugenotów, którzy byli zaproszeni na ślub jednego ze swoich przywódców – Henryka Burbona z Małgorzatą de Valois- miało to być ukoronowanie pojednania dwóch religii. Prawdopodobnie do tej krwawej rzezi doszło dzięki przyzwoleniu ówczesnego króla Karola IX de Valois za namową matki Katarzyny Medycejskiej. W rezultacie zostały wznowione działania zbrojne, które zakończyły się po śmierci Henryka III Walezjusza w 1589r. Na tronie zasiadł ocalały po nocy św. Bartłomieja, Henryk Burbon, zwany po koronacji Henrykiem IV Burbonem. Zmienił jednak wyznanie na katolicyzm i ogłosił, że „Paryż wart jest mszy”. W 1589r. wydał edykt nantejski. Na jego mocy hugenoci zyskali równouprawnienie polityczne i swobodę religijna z wyjątkiem Paryża, który był wyłącznie katolicki.
Reformacja dotarła także do Anglii. Rządzący tam Henryk VIII Tudor początkowo był zwolennikiem katolików zwalczał krwawo protestantów. Jednak nie miał syna z ówczesną żoną poprosił papieża o unieważnienie małżeństwa z Katarzyną Aragońską. Stolica Apostolska nie wyraziła zgody, uznając powód prośby za zbyt błahy.W 1531r. zmusił biskupów do uznania go samego za głowę Kościoła w Anglii , a następnie ożenił się z Anną Boleyn. Papież potępił takie [postępowanie, wyklął króla, Annę i prymasa Anglii. W 1534r. parlament za namową Henryka ogłosił akt supremacji, na mocy, którego głową Kościoła zostawał władca państwa. Kościół ten nazwano anglikańskim. Król zlikwidował kościoły i skonfiskował majątki klasztorne. Zachowano dotychczasową liturgię, wprowadzając jednak język angielski. Następca Henryka Edward VI zwrócił się bardziej ku kalwinizmowi, jednak córka Henryka, władczyni po Edwardzie- Maria Tudor próbowała przywrócić katolicyzm. Zwyciężył jednak ostatecznie anglikanizm za panowanie Elżbiety I Wielkiej. Uchwaliła ona Trzydzieści dziewięć artykułów.
W Polsce reformacja miała zupełnie inny wymiar niż w innych krajach europejskich. W państwie polskim największe wpływy wśród szlachty zdobył kalwinizm, przede wszystkim, dlatego, że przyznawał szlachcie prawo do oporu przeciwko nadużyciom władcy oraz luteranizm, któremu Zygmunt August umożliwił umocnienie w księstwie Kurlandii. Spośród polskich kalwinów wyodrębnił się radykalny odłam zwany braćmi polskimi lub arianami. Traktowali oni Chrystusa jako człowieka wywyższonego do boskości dopiero po zmartwychwstaniu. Arianie potępiali karę śmierci, poddaństwo oraz służbę wojskową. Na ruch reformacyjny zupełnie obojętni byli chłopi w przeciwieństwie do mieszczan i szlachty, ok. 20% sfer wyższych przeszło na religie protestanckie. W Rzeczpospolitej nie doszło do krwawych zamieszek, szlachta, aby tego uniknąć w 1570r. doprowadziła do porozumienia między luteranami, kalwinami i braćmi polskimi. Zawarli sojusz w celu obrony własnej religii. W 1573r. po śmierci ostatniego z Jagiellonów, uchwalono akt konfederacji warszawskiej, gwarantującej tolerancje religijną. Akt ten został włączony do artykułów henrykowskich. W przeciwieństwie do pokoju augsburskiego nie narzucał religii panującego i w odróżnieniu od edyktu nantejskiego nie zabraniał wyznawania religii w żadnym miejscu. Polska zyskała miano kraju bez stosów.
Kościół w obronie przez reformatorami zwołał sobór, choć dopiero w 1545r. w Trydencie Trwał aż do 1563r. Najważniejsze postanowienia to utworzenie indeksu ksiąg zakazanych, potępiono wszystkie wyznania protestanckie, powołano Świętą Inkwizycję -zadaniem inkwizycji było zwalczanie herezji, rozumiane jako wykrywanie, nawracanie i karanie heretyków. Dlatego też jej jurysdykcja dotyczyła tylko chrześcijan, rozumianych jako wszystkie osoby ochrzczone, gdyż tylko ktoś, kto był już chrześcijaninem, mógł się dopuścić herezji, uchwalono nieomylność papieża w sprawach wiary, nakazano zakładanie seminariów duchowych, zakazano dowolności interpretowania Pisma Świętego. Działalność kontrreformacyjna w Polsce zakończyła się w 1596r. podpisaniem unii brzeskiej na mocy, której, Kościół prawosławny w Polsce podporządkował się papieżowi. Kościół prawosławny powstał również na mocy tej unii i wchodzi w skład tzw. . kościoła wschodniego nazywanego również unickim.
Wpływ reformacji na cywilizację europejską jest znaczny. Już na samym początku istnienia reformacja wpłynęła na kulturę europejską, przyczyniając się do jej rozwoju. Luter przetłumaczył Biblię na język niemiecki, i wprowadził to tłumaczenie do liturgii, za czym poszło wiele innych przekładów Pisma Świętego na języki narodowe. Zarówno niemieckie tłumaczenia Biblii, jak i prace Lutra i pozostałych reformatorów, przyczyniły się do wzrostu liczby drukarni i wysokości nakładów, gdyż niedawno wynaleziony druk był jedną z najskuteczniejszych metod propagowania założeń i idei reformacji. Reformacja przyczyniła się znacznie do rozkwitu kultur narodowych, a zwłaszcza literatury, która coraz częściej publikowana była w językach narodowych.Równie istotny wpływ wywarła reformacja na stosunki gospodarczo-społeczne w Europie. Tu szczególną role niektórzy badacze np. Max Weber, przypisują kalwinizmowi, zwłaszcza w dziedzinie rozwoju stosunków wczesnokapitalistycznych. W doktrynie kalwińskiej nie było już potępienia dla pobierania procentów od pożyczek, dotychczas uznawanego za lichwiarstwo. Podkreślano w niej też rolę pracowitości, a powodzenie materialne na ziemi było traktowane jako zwiastun zbawienia. Również bardziej demokratyczna organizacja kościoła kalwińskiego sprzyjała pozyskiwaniu zwolenników – szlachty i magnaterii. Konfiskując dobra Kościoła katolickiego, państwo przejmowało też obowiązek kontynuowania jego charytatywnej działalności. Luter dobitnie sformułował program opieki społecznej państwa nad sierotami, wdowami, kalekami i chorymi. Jednakże zadanie to było przez państwa protestanckie zaniedbywane.Reformacja odrzucając władzę Papieża odrzuciła doktryny uniwersalistyczne, wspomagając tym samym tworzenie się państw narodowych. Przyczyniła się do tego także innymi drogami, podnosząc rangę języków narodowych.Reformacja ożywczo wpłynęła również na Kościół katolicki, zmuszając go do przeprowadzenia reform nazywanych kontrreformacją. Zwołany w tym celu sobór trydencki zwrócił szczególną uwagę na podniesienie kwalifikacji kleru – w sferze edukacji, ale także moralności. Biskupi musieli od tego czasu przebywać w swych diecezjach i wizytować kler na swoim terenie. Zostały przepędzone również wszystkie prostytutki, sutenerzy. W celu kształcenia kleru powstawały seminaria duchowne. Dogmatycznie reformacja w kościele rzymskim nie zmieniła nic, poza tym, że katolicyzm przejął sposoby skutecznego oddziaływania na wiernych np. poprzez drukowanie literatury teologicznej.Reformacja była przyczyną licznych wojen religijnych z wojną trzydziestoletnią na czele. W nielicznych krajach reakcją na reformację był wzrost znaczenia idei tolerancji. Reformacja zapoczątkowała przełomowe reformy w wielu dziedzinach – kulturze, oświacie, polityce i gospodarce. Wpłynęła również na duchowość ludzką, proponując drogę do Boga bez znaczącego pośrednictwa innych ludzi, czy instytucji.